Éirí agus tionchar an Náisiúnachas agus Aontachtaí

history

 Cad a bhí na dhá grúpa ag lorg 

Ag tús an 20ú haois, bhí Éire faoi riail an Bhreatain - Londain 

Bhíodar ag suí sa House of Commons/House of Lords i Westminster (MPs) 

Anseo a tháinig na dlí i gcomhair Éireann isteach 

Is é seo an slí a bhí Éire faoi smacht ó 1800 de bharr Acht an Aontais 

Cad a bhí á lorg ag na dhá grúpa-

Náisiúnachas: bhíodar ag lorg athrú in san slí a bhí Éire faoi smacht. Bhíodar ag lorg foirm éigin do féinrialtas le parlaimint i mBaile Átha Cliath 

Aontachtach: bhíodar ag lorg fanacht faoi smacht an Bhreatain - gan aon athrú 

Náisiúnachas 

Bhí an chuid is mó in Éireann ag lorg náisiúnachas. Bhí roinnt grupaí difriúla ag lorg náisiúnachas

Aontachtaí

Formhór do na aontachtaí bhíodar ina chónaí in oirthuaisceart na hÉireann go háirithe i gcontaetha Aontraim agus An Dún 

Na aontachtaí eile bhíodar scaipthe timpeall na tíre 

Bhí na ceannairí i gceannas Edward Carson (cainteoir sármhaith) agus James Craig(eagraí sármhaith) 

Géarchéim Rialtas Dúchais 1911-1914

Bhí an Páirtí Caomhach i gceannas sa Bhreatain ó 1895-1906

Bhíodar i gcoinne Rialtas Dúchais i gcomhair Éire - bhí na aontachaí sásta mar bhí a fhios acu ní raibh R. D chun teacht isteach 

1906 - Bhí na Liobrálach i gceannas agus thug siad tacaíocht go dtí R. D 

1911 - Acht an Pharlaimint: tar éis 2 toghchán tiocfaidh an bille isteach 

Suas go dtí seo bhí an House of Lords i gcoinne na Bille a bhí ag teacht ó House of Commons

Bhí siad in ann iad a chuir siar i gcomhair 2 bhl. 

= R.D. bhí sé chun teacht isteach 

1912 - Triú Bille R.D

Príomh-Aire Asquith (Liobrálach) thug sé an 3ú Bille isteach 

• De réir an Bille: 

1. Beidh rialtas i mBaile Átha Cliath i gcomhair gnóthaí  inmheánach m.sh oideachas, talamhaíocht 

2. Beidh rialtas i Londain i gcomhair gnóthaí seachtrach m.sh. Trádaíl, Síocháin & Cogadh 

   I 1914 bhí R.D chun teacht isteach mar ní raibh siad in ann é a stop ach ar feadh 2 bhl.

An eagrú don Aontachtaí

Chreid Carson agus Craig má bhíodar i gcoinne an Bille beidh ar rialtas an Breatain stop a chur leis. Bhí dearcadh éagsúil acu:

1. Léirsiú ollmhór: Bhí Carson ag caint os comhair 50,000 daoine i mBéal Feirste 

2. 28ú Meán Fómhair 1912: Ulster Solemn League agus Covenant shínigh níos mó na 200,000 fir. Covenant: cosaint a thabhairt go dtí ‘their cherish position’ agus bhíodar chun usaid ‘all means’ chun cosaint a thabhairt i gcoinne R.D

3. D’éagraigh na aontachtaí ‘military resistance’. Bunaíodh an Ulster Volunteer Force (UVF) 100,000 fir ag traenáil chun cosaint i gcoinne R.D 

4. Ceannairceacht Aontachtaí fuaireadar tacaíocht ó Conservative Party and British Army 

Freagairt Náisiúnaí 

D’éagraigh na náisiúnachas iad féin chomh maith 

Eoin MacNeill - léachtóir Stáir i UCD. Scríobh sé alt ‘The North Began’ 

Mhol sé gur raibh gá leo iad féin a eagrú chomh maith agus an IVF a bhúnú. 

Céad Cogadh Domhanda 

Fad is a bhí an Triú Bille ag teacht isteach d’féach sé go raibh Éire ag bogadh níos congraí go dtí cogadh cathartha - stop é seo go tobann: 4ú Lúnasa 1914

De bharr seo tháinig scoilt sa ghrúpa Náisiúnachas faoi páirt Éire sa C.D.1

Formhór do na náisiúnachas lean siad John Redmond (R.D) ….Óglaigh na hÉireann

Redmond: Ba chóir go rachaidh  daoine Éireannach chun troid chun R.D a chosaint 

Scoilt an Náisiúnachas

Freagairt na Aontachtaí go dtí C.D.1

Thainig siad mar pháirt don airm an Bhreatain 

Dúirt Carson leis an UVF ‘to answer immediately his Majesty’s call’

Bhí earcaíocht ollmhór ar feadh cúpla mí 

Bhí cóir difriúil togtha go dtí na Náisiúnachas agus na Aontachtaí agus de bharr seo bhí earcaíocht an Náisiúnachas níos miolle ná a bhí sé ag an tús 

Éirí Amach 1916

Thosaigh na ceannairí IRB ag ullmhú i gcomhair Éirí Amach go luath tar éis tús an C.D. 1 

Chreid siad go raibh ‘England’s difficulty is Ireland’s opportunity’ - cheap siad gur raibh sé seans maith chun é a dhéanamh mar bheidh Rialtas an Bhreatain trí chéile  leis an C.D 

Bunaíodh an IRB Military Council chun Éirí Amach a eagrú - bhí siad ag lorg amlón, airm agus saighdiúirí 

Bhí sé tabhachtach é a choimead faoi rún - spioraí 

Éan 1916 rinne siad an chinneadh chun Éirí Amach a dhéanamh i rith an Cáisc - Chuir siad céist ar James Connolly chun  páirt a glacadh chomh maith 

Ullmhú don Éirí Amach

Fuair Roger Casement airm ón Gearmáin - 200 raidhfilí, 10 meaisínghunnaí agus amlóin 

Chuair sé é go léir ar long a glaotar Aud agus sheol sé i dtreo Éire 

Theastaigh leo cabhair ó Eoin MacNeill ach bhí sé i gcoinne an Éirí Amach 

‘Castle Document’ - Bhí plean ag Rialtas an Bhreatain chun dí-armáil Óglaigh na hÉireann …. De bharr seo thug MacNeill cead leo lean ar aghaidh leis an Éirí Amach 

Bhí na airm chun teacht isteach go dtí Ciarraí agus bhí sé chun a bheidh Éirí náisiúnta 

Cad a chuaigh mícheart?

An Aoine roimh an Cáisc ghabh an Aud ar cósta Ciarraí agus chiall siad an airm agus amlóin ar fad 

Ghabh Roger Casement i gCiarraí tar éis teacht as fomhuireán Gearmáin 

Fuair Eoin MacNeill amach gur raibh na doiciméad bréige 

Téann an Éirí Amach ar aghaidh

Rinne an Military Council an cinneadh chun leanúint ar aghaidh leis an Éirí Amach ar an Luain - fuair siad na smaointí ó Pearse ‘blood sacrifice’ 

I mBaile Átha Cliath amháin a bhí an Éirí Amach 

1,500 Óglaigh agus fuair siad smacht ar na príomh foigneamh i lár na cathrach 

Tháinig an GPO mar an ceanncheathrú  don Éirí 

Léigh Pearse amach Forógra na Cásca 

Poblacht na hÉireann a fhógairt 

Bhí 3 eagraíocht i gceist: IRB, Óglaigh na hÉireann agus Citizen Army 

Cabhair ó Meiricéa agus Eoraip 

Bhí difríochtaí idir na náisiúnachas agus na aontachtaí de bharr rialtas an Bhreatain 

Conas a chríochnaigh sé?

Ag deireadh an seachtain bhí an cathair ina praiseach 

Bhí na reibiliúnach tar éis a thabhairt suas 

Bhí creachadh tar éis tharlú agus bhí an-chuid sibhialtach tar éis bás a fháil 

Ar an Sathairn thug Pearse suas - chuaigh na reibiliúnach go dtí príosún 

Idir 3ú Bealtaine agus 3ú Lunasa mharaíodh 16 ceannairí 

Torthaí an Éirí Amach 

Bás & Scriosadh - Fuair 500 daoine bás, 2,500 gortaithe, £3 milliún

Na saighdiúirí i gceannas - chuir said dlí airm ar an gcathair,  2000 daoine isteach i bpríosún gan triail 

Dearcadh daoine - Bhí daoine i mB.A.C feargach leis na reibiliúnach (ganntanas bia & scriosadh an cathair) 

Chur chun bás - Chuir siad 90 daoine chun bás - 15 i bpríosún Kilmainham 

Éirí Sinn Féin - Níor glac Sinn Féin páirt san Éirí Amach ach dúirt na nuachtán go raibh sé ‘Éirí Sinn Féin’. Tháinig Sinn Féin níos cáiliúla agus bhí meanaois an grúpa óg

Éirí Sinn Féin

Tháinig Sinn Féin níos cailiúla tar an 2 bl. ina dhiaidh 

Tar éis Arthur Griffith bhí Éamon de Valera mar Uachtáran Sinn Féin chomh maith leis Óglaigh na hÉireann 

Triail Rialtas Sasana chun coinscríobh (conscription) a thabhairt isteach go dtí Éire i 1918 ach bhí S.F cailiúil mar bhíodar i gcoinne é sin

Rinne S.F feachtas i gcomhair poblacht le neamhspleachas iomlán ó Breatain i 1918 ….73/105 suíochan 

D’úsaid siad neamhláithreachas 

Ag lorg neamhspléachas 1919-21

• Thosaigh na náisiúnaí feachtas laidir chun neamhspleáchas ón Breatain a fháil. 

1. Frithbheartaíocht shíochánta (passive resistance)

2. D’eagraigh an IRA feachtas treallchogaíocht 

• 21 Éan 1919 bhí cruinniú ag S.F - An Céad Cruinniú Dáil (27 TDs) 

• Thaispeáin S.F. go raibh siad in ann rialtas neamhspléachas a úsáid -> cabhraigh é seo le dearcadh an phoiblí 

• An lá chéanna bhí luíocháin ar an RIC i Soloheadbeg 

An Cogadh 

Treallcogaíocht:

• D’úsáid IRA treallcogaíocht i gcoinne an Bhreatain 

• Beartaíocht ‘Hit and run’ ar an RIC 

• Imeaglú ar an RIC agus a dteaghlach 

Flying Columns: 

• Aon grúpa áitiúil a glaotar Flying Columns ar 

• Bhíodar ina chonaí faoin tuath ag fháil bia & dídean ó na gnáthdaoine

• Luíocháin Ollmhór … Tom Barry

Ról ….

D’úsáid siad spiairí chun eolas a bhailiú 

Runaí, gardaí, doirseoir 

Bhí oibríocht IRA acu 

Bhí grúpa speisialta i mB.Á.C ‘The Squad’ chun spiairí & na bleachtairí  a mharú  

Freagra an Bhreatain

Príomh-Aire, David Lloyd George, d’earcaigh (recruited) sé iar-saighdiúrí  chun cabhair a thabhairt go dtí RIC. Glaotar ‘Black and Tans’ ar iad seo 

Auxiliaries - bhí siad iar-oifigeach. Rinneadar athghabháil (reprisals) ar duine áitiúil 

Acht an Rialtais Éire, 1920. Bhíodh 2 pharlaimint i gceist - B.Á.C agus Béal Feirste 

Dhiúltaigh Sinn Féin an Acht 

Eachtraí Mór i rith Cogadh na Saoirse 

Mharíodh an RIC Tomas MacCurtain os comhair a chlann 

Chuaigh Terence MacSwiney ar stailc ocrais i Londain nuair a chuir sé é i bpríosún. Theastaigh leis a bheith mar príosúnach cogaidh. Fuair sé bás tar éis 72 lá 

Domhnach na Fola, 21ú Samhain, 1920. Mharíodh an ‘Squad’ 14 oifigeach Bhreatain

Níos deanaí an lá sin, tháinig na ‘Black and Tans’ agus na Auxiliaries go dtí Páirc an Chrócaigh agus scaoil siad urchar. 14 bás - imreoir amháin 

Luíochán Kilmichael 

Dó Cathair Chorchaí 

Luíochán Crois an Bharraigh 

Custom House, Baile Átha Cliath

Bunú Tuaisceart na hÉireann

Na aontachtaí agus na náisiúnaí i dTuaisceart na hÉireann bhí dearcadh difriúil acu faoi CD.1 

Bhí na Aontachtaí brodúil as an ‘Battle of Somme - 1ú Iúil’

Acht an Rialtas Éire, 1920 

Bunaíodh an stát - Tuaisceart Éireann 

Críochdheighilt na hÉireann 

Bhí parlaimint i dTuaisceart na hÉireann agus i mB.Á.C

Rinne na aontachtaí a bparlaimint féin tar éis ollthoghchán in 1921 - James Craig 

T.É - inmheánach / Westminister - seachtrach

Coimhlint - Caitliceach agus Protastúnach

Tús an 20ú haois - thosaigh coimhlint idir na dhá ghrúpa 

Cheap na aontachtaí go raibh na Caitliceach ag trial chun Tuaisceart na hÉireann a scriosadh 

Bhí na náisiúnaí i gcoinne Éire aontaithe 

Bunaíodh an Royal Ulster Constabulary (RUC) i 1922 - póilíní armáilte 

Chuidigh na B-Specials leo 

Acht an Cumhacht Speisialta (Special Powers Act) 1922 - bhíodar in ann daoine a ghábhail agus chur i bpriosún go héasca    

Círéib

Bhí círéibeacha ag tús an 20ú haois agus d’fhulaing na Caitliceach níos mó 

• Fuair níos mó Caitliceach bás

• Chiall siad a bpost - Harvard agus Wolff (Iúil 1920)

• Dhóigh na tithe & gnó do na Caitliceach 

Bhí feachtas IRA i dTuaisceart na hÉireann i 1922 agus rinneadar ionsú agus mharaigh siad RUC 

Cogaidh cathartha i ndeisceart na hÉireann

1920-1922, mharaigh 557 i dT. na hÉ.  

60% daoibh Caitliceach

An Conradh Angla-Éireannach 

Tar éis an sos cogaidh, thosaigh Rialtas na Bhreatain agus Sinn Féin idirbheartaíocht

Phioc Sinn Féin amach tioscaireacht chun ionadaíocht a dhéanamh dóibh in Londain - Arthur Griffith, Michael Collins, Robert Barton, Eamonn Duggan agus George Gavan Duffy 

*Dhiúltaigh De Valera imeacht go dtí Londain mar bhí sé i gceannas ag an am 

Bhí Lloyd George tioncaireacht i gcomhair Rialtas an Bhreatain. Chabhraigh Winston Churchill, Austin Chamberlain agus Lord Birkenhead leis

6ú Nollag 1921, Shínigh siad Conradh Angla-Éireannach

Aidhmeanna difriúla 

Teorainn an Conradh 

Bheidh Irish Free State ainm a usaidtear i gcomhair Éire 

Bheidh Éire faoin smacht an Bhreatain (dominion) 

Beidh Governal-General ann in Éire chun ionadaíocht a dhéanamh don Rí 

Tógfaidh ball don Dáil agus Seanad míonn dílseachta (oath of allegiance)

Bhí an Bhreatain in ann 3 poirt a usaid - Berehaven, Cobh agus Lough Swilly 

Beidh Boundary Commission ann chun phioc idir Tuaisceart agus Deisceart na hÉireann 

Díospóireacht faoi an Conradh 

Ghlac siad leis an conradh - 64 vs 57 vótail ar an 7ú Eanair 1922

D’éirigh De Valera as a phost - d’fhág sé an Dáil 

Bhí na daoine ar son an conradh i gceannas ar an Ðáil agus tháinig Arthur Griffith mar an t-Úachtaráin

Torthaí an Cogadh Cathartha

Bhí an cogadh searbh - tharla dúnmharú brúidiúil 

Mharíodh Liam Lynch (i gcoinne) agus bhí ceasefire i mí Bealtaine 1923

1. Bás & Scriosadh - 1,500 marbh, €38  milliún do damáiste, scriosadh Baile Átha Cliath don dara uair i 6 bhl. 

2. Ceannairí - Fuair na ceannairí is fearr in Éireann bás

3. Searbhas - Cur chun báis

4. Daonlathas - daonlathas níos laidre in Éireann tar éis, bhí an bua ag an rialtas 

5. Páirtí polaitíochta - Cumann na nGaedheal (Fine Gael) ar son agus Fianna Fáil i gcoinne