prawo rzeczowe - najważniejsze definicje

Zasada numerus clausus praw rzeczowych

1) Własność
2) Użytkowanie wieczyste
3) Użytkowanie
4) Służebność
5) Zastaw
6) Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
7) Hipoteka

Lista praw rzeczowych

Jest zamknięta, a zmieniona może być wyłącznie ustawowo

Podmioty prawa nie mogą

Kształtować innych, poza przewidzianymi w ustawie, praw rzeczowych

Cechy praw rzeczowych

1) Prawa podmiotowe
2) Majątkowe
3) Co do zasady zbywalne
4) Skuteczne erga omnes
5) Bezterminowe/terminowe
6) Wolne/związane
7) Samoistne/akcesoryjne
8) Podzielne/niepodzielne

Rzecz (legalnie)

Tylko przedmioty materialne

Rzecz (doktrynalnie)

Materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny/sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne

Nieruchomości

Grunty, budynki (trwale związane, odrębny od gruntu przedmiot własności), lokale (odrębny od gruntu przedmiot własności)

Grunty

Rolnicze (wykorzystywane do działalności wytwórczej), nierolnicze

Granice przestrzenne nieruchomości gruntowej

Własność gruntu rozciąga się na także na przestrzeń nad i pod powierzchnią ziemi, w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu

Res immobiles

Grunt i wszystko to, co jest w nim trwale związane

Superficies solo cedit

Wszystko to co znajduje się na gruncie, stanowi własność właściciela gruntu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

Wody będące własnością Skarbu Państwa

1) Wody morza terytorialnego
2) Morskie wody wewnętrzne
3) Śródlądowe wody płynące
4) Wody podziemne

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą

Została ona połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową (dotyczy to też budynków i lokali)

Rzecz ruchoma, która stała się częścią składową nieruchomości

Nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych

Urządzenia przesyłowe

NIE są częścią składową nieruchomości, gdy wchodzą w skład przedsiębiorstwa

Przynależność

Rzecz ruchoma, samoistna, potrzebna do korzystania z rzeczy głównej, zgodnie z jej przeznaczeniem, pozostająca z nią w faktycznym związku (artykuł 51 KC)

Prawo własności

Można korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa

Uprawnienia właściciela

TRIADA:
1) Korzystanie z rzeczy
2) Posiadanie rzeczy
3) Rozporządzanie rzeczą

Korzystanie z rzeczy:

1) Posiadanie
2) Używanie
3) Pobieranie pożytków i innych dochodów
4) Przetworzenie
5) Zużycie
6) Zniszczenie

Rozporządzanie

1) Wyzbycie
2) Obciążenie
3) Zniesienie
prawa własności

Immisja bezpośrednia

Bezpośrednia ingerencja w sferę cudzej własności (naruszenie własności)

Immisja pośrednia

Ujemne oddziaływanie na nieruchomość sąsiednią, przy czym źródłem tego oddziaływania jest korzystanie przez właściciela z jego nieruchomości

Immisje pozytywne

Przedostawanie się cząstek materii

Immisje negatywne

Utrudnianie w dostępie np. światła słonecznego

Droga konieczna (przesłanki ustanowienia)

Brak dostępu/odpowiedniego dostępu do drogi publicznej/budynków gospodarskich należących do danej nieruchomości władnącej

Droga konieczna (ustanowienie)

W drodze umowy, orzeczenia sądu lub DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

Roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej

Nie podlega przedawnieniu

Przeciwko służebności drogi koniecznej

Nie działa rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych

Uprawniony do żądania ustanowienia drogi koniecznej

Właściciel, użytkownik oraz samoistny posiadacz nieruchomości, użytkownik wieczysty

Droga konieczna a samoistny posiadacz nieruchomości

Ustanowienie TYLKO jako SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTEJ

Przesłanki roszczenia z artykułu 222 §2 KC

Sprzeciw właściciela, szkoda zagrażająca właścicielowi (niewspółmiernie wielka), wina umyślna naruszyciela

Służebność może być ustanowiona

W umowie albo na mocy orzeczenia sądu

Ugoda u geodety odnośnie granicy

Moc ugody sądowej

Nabycie pochodne

Nabywca prawa własności uzyskuje to prawo od innej osoby drodze przeniesienia tego prawa. Podstawą przeniesienia może być czynność prawna

Nabycie pierwotne

Brak jest więzi pomiędzy dotychczasowym a aktualnym właścicielem; nabywca uzyskuje prawo, które nie istniało wcześniej, albo które istniało wcześniej, ale uzyskuje to prawo niezależnie od woli poprzednika

Przy nabyciu pierwotnym

Nabywca uzyskuje prawo własności z zasady wolne od dotychczasowych obciążeń

Sukcesja syngularna

Przedmiotem nabycia jest określone prawo własności

Sukcesja uniwersalna

Nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków zbywcy, na mocy jednej czynności prawnej

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

Wyjątki: artykuł 169 KC (nabycie ruchomości od nieuprawnionego) i artykuł 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

Przeniesienie własności

Przejście własności na podstawie umowy, zbywca i nabywca, zgodne oświadczenia woli

Zasada podwójnego skutku umowy zobowiązującej do przeniesienia własności

Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności jest jednocześnie umową zobowiązująco-rozporządzającą

Wyjątek od zasady podwójnego skutku

Jeżeli przepis szczególny tak stanowi albo gdy strony tak postanowiły, do przeniesienia własności potrzebne będą dwie umowy: zobowiązująca i rozporządzająca

Zasada konsensualności

Przejście własności na nabywcę następuje wskutek samej umowy (co do tożsamości, chyba, że inaczej się postanowi)

Zasada przyczynowości

Umowa przeniesienia własności jest umową przyczynową – kauzalną; tym samym ważność umowy przeniesienia własności zależy od określonej przyczyny (causa) przysporzenia

Zobowiązanie do przeniesienia nieruchomości

Powinno być w akcie wymienione

Przeniesienie własności nieruchomosci pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu - ale można się umówić na zobowiązanie do przeniesienia własności (a potem umowa rozporządzająca)

Nabycie własności na zlecenie

Powierniczy nabywca ma status zastępcy pośredniego

Umowa na zlecenie (forma)

Umowa zlecenia nie musi być zawarta w formie aktu notarialnego, jeżeli z umowy tej wynika, że zleceniobiorca nie działa jako pełnomocnik dającego zlecenie, lecz że działa jako zastępca pośredni

Termin przedawnienia w przypadku sporu z nabywcą powierniczym

Biegnie od momentu, gdy ten nabywca przedstawił wolę traktowania siebie jako właściciela nabytej nieruchomości

Przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczenie

Oznacza czynność prawną polegającą na przeniesieniu własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności

Umowa przewłaszczeniowa

Musi być notarialna i określać jej cel i precyzować obowiązek nabywcy zwrotnego jej przeniesienia na zbywcę w razie osiągnięcia celu zabezpieczenia

Zasiedzenie

Sposób nabycia własności przez upływ oznaczonego w ustawie czasu; potrzebne do tego jest faktyczne władztwo nad rzeczą (posiadanie samoistne)

Zasiedzeniu podlegają

Własność nie/ruchomości, służebność gruntowa (trwałe i widoczne urządzenia)/przesyłu. użytkowanie wieczyste (tylko przeciwko poprzedniemu użytkownikowi; udział we współwłasności

Zasiedzeniu nie podlegają

Nieruchomości wyłączone z obrotu (res extra comercium)

Prawo rzeczowe polegające zasiedzeniu

Może być nabyte przez jedną lub kilka osób

Przesłanki zasiedzenia nieruchomości rolnej

1) Posiadanie samoistne
2) Max 300 ha użytków rolnych
3) Czas (20/30 lat)
4) Posiadanie statusu rolnika indywidualnego

Skutki zasiedzenia

1) Nabycie prawa własności/użytkowanie wieczystego/służebności ex lege
2) Orzeczenie sądu w postępowaniu nieprocesowym ma charakter deklaratoryjny
3) Pierwotny sposób nabycia własności

Przesłanki zasiedzenia nieruchomości

1) Posiadanie samoistne
2) Upływ czasu (dobra wiara JEDYNIE SKRACA czas)

Przesłanki zasiedzenia ruchomości

1) Posiadanie samoistne
2) Upływ czasu
3) Dobra wiara posiadacza przez cały 3-letni okres posiadania

Dobra wiara przy nieruchomości

W chwili uzyskania posiadania (późniejsza zła wiara nie szkodzi)

Dobra wiara przy ruchomości

Dobra wiara od momentu wejścia w posiadanie aż do upływu wymaganego terminu (późniejsza wiara szkodzi)

Bieg terminu zasiedzenia (zła wiara)

Można doliczyć czas poprzednika, ale jak poprzednik działał w złej wierze - musi łącznie być 30 lat

Osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez bez formy aktu notarialnego

Nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze

Państwowa lub samorządowa osoba prawna może zrzec się własności nieruchomości na podstawie

UGN - Ustawy o Gospodarce Nieruchomościami (na rzecz Skarbu Państwa lub JST), podobnie z użytkowaniem wieczystym

Umowa przekazania nieruchomości

Czynność prawna:
1) Konsensualna
2) Nieodpłatna
3) Jednostronnie zobowiązująca
4) O podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym)
5) Kauzalna

Legitymacyjna funkcja posiadania

Zbywca, choć nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą, to włada nią faktycznie w obrocie, co go legitymuje w obrocie

Odstępstwo od zakazu przenoszenia więcej niż się posiada (uzasadnienie)

Interes i potrzeba ochrony osoby nabywającej w dobrej wierze rzecz ruchomą od nieuprawnionego (zasada ochrony dobrej wiary)

Przesłanki nabycia od nieuprawnionego

Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze

Artykuł 169 §1 KC (hipoteza)

Również przypadki rozporządzenia rzeczą przez samego właściciela w sytuacji, gdy nie mógł on tego uczynić

Nabycie własności ruchomości od nieuprawnionego (przesłanki)

1) Fakt władania ruchomością przez nieuprawnionego
2) Zawarcie pomiędzy zbywcą a nabywcą ważnej czynności prawnej rozporządzającej
3) Wydanie rzeczy nabywcy
4) Objęcie w posiadanie rzeczy przez nabywcę
5) Dobra wiara nabywcy w chwili objęcia rzeczy w posiadanie

Zawarcie ważnej umowy pod tytułem szczególnym

Umowa może mieć charakter odpłatny jak i nieodpłatny

Wydanie posiadania rzeczy

Fizyczne wydanie rzeczy, dokumentów lub środków, a także przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego lub dzierżyciela

Dobra wiara nabywcy

Nabywca pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że zbywca jest osobą uprawnioną do rozporządzenia rzeczą

Dobra wiara nabywcy (ocena)

Podlega w chwili dokonywania czynności prawnej, wydawania i objęcia jej w posiadanie (jak nie jednocześnie - cały czas)

Możliwość odstąpienia od umowy

Można powołać się na wadę prawną (ale umowa musiała być ważna!)

Artykuł 169 §2 KC

Nie tylko utrata władztwa wbrew woli, ale także wydanie rzeczy przez właściciela innej osobie pod przymusem (jako przykład utracenia rzeczy w inny sposób)

Aby nabyć rzecz zgodnie z artykułem 169 §2 KC

1) Przesłanki z §1 (np. dobra wiara)
2) Upływ 3 lat od dnia utraty
3) Dobra wiara nabywcy, aż do upływu 3 lat

Jak rzecz zmieni nabywców

Dobra wiara ostatniego z nich

Do terminu z artykułu 169 §2

NIE mają zastosowania przepisy dotyczące przedawnienia (prekluzyjny termin)

Roszczenie windykacyjne

Roszczenie windykacyjne dotyczy sytuacji, w której właściciel utracił posiadanie rzeczy

Roszczenie negatoryjne

Prawo własności jest naruszane w inny niż, pozbawienie władztwa, sposób

Porzucenie

Czynność faktyczna jak i jednostronna czynność prawna rozporządzająca, realna

Zawłaszczenie rzeczy ruchomej

Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne, czyli tzw. zawłaszczenie (occupatio)

Posiadanie samoistne

Faktycznie władanie rzeczą jak właściciel

Posiadanie zależne

Faktyczne władanie cudzą rzeczą jak użytkownik, najemca, dzierżawca, zastawnik - podporządkowane właścicielowi lub posiadaczowi samoistnemu na podstawie stosunku prawnego uprawniającego go do władania rzeczą

Ochrona własności (rodzaje)

a) pomoc własna (samoobrona/samopomoc)
b) ochrona sądowa

Pomoc własna (rodzaje)

a) Obrona konieczna (art. 423 kc)
b) Samopomoc (art. 432 kc)

Prawnorzeczowe roszczenia petytoryjne

Rei vindicatio, actio negatoria, roszczenia uzupełniające, roszczenia o zwrot nakładów, roszczenia z tytułu wzniesienia budynku na cudzym gruncie

Roszczenia petytoryjne

Sposób prawnej ochrony własności poprzez system roszczeń, jakie przysługują właścicielowi w wypadku naruszenia jego praw (windykacyjne i negatoryjne)

Sądowe środki ochrony własności

Powództwa: windykacyjne, negatyoryjne, o wydanie spadku, przeciwegzekucyjne, rozgraniczenie, itd.

Artykuł 222 KC (co reguluje)

Normuje dwie postaci roszczeń petytoryjnych:
a) roszczenie windykacyjne (rei vindicatio)
b) roszczenie negatoryjne (actio negatoria).

Artykuł 222 KC (funkcja)

Ochrona własności w rozumieniu artykułu 140 KC

Roszczenie windykacyjne polega

Na żądaniu wydania rzeczy, które kieruje się przeciwko osobie władającej cudzą rzeczą bez podstawy prawnej

Treścią roszczenia negatoryjnego jest

Natomiast żądanie zaniechania innych naruszeń niż pozbawienie właściciela władztwa nad rzeczą oraz żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem

Źródło i charakter roszczeń petytoryjnych

Źródło: prawo podmiotowe - własność (skuteczne erga omnes)

Nie jest dopuszczalna cesja roszczenia

Windykacyjnego i negatroryjnego bez jednoczesnego przeniesienia prawa własności

Rei vindicatio (brzmienie)

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

Rei vindicatio (kto)

Legitymacja czynna: Właściciel; Współwłaściciel; Użytkownik wieczysty; Podmiot ograniczonego prawa rzeczowego; Najemca; Podmiot lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu
Legitymacja bierna: Osoba, która faktycznie włada rzeczą (posiadacz samoistny, posiadacz zależny, dzierżyciel)

Actio negatoria (brzmienie)

Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń

Actio negatoria (kto)

Legitymacja czynna: Właściciel; Współwłaściciel; Użytkownik wieczysty; Podmiot ograniczonego prawa rzeczowego; Najemca; Podmiot lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu
Legitymacja bierna: Osoba naruszająca własność inaczej niż przez pozbawienie faktycznego władztwa nad rzeczą.