Nectar h2 vwo4 Cel

actief transport

transport via een membraan tegen de concentratierichting in, kost energie

adenine (A)

organische stikstofbase, onderdeel van een nucleotide in DNA en RNA 1

amyloplasten

zetmeelkorrels, plastiden zonder kleur, in het grondplasma van plantaardige cellen

aminozuren

bouwstenen van eiwitten

anafase

de fase van de mitose waarin de trekdraden de afzonderlijke chromatide als zelfstandige chromosomen uit elkaar trekken

apoptose

het sterven van een cel als na controle blijkt dat het DNA onherstelbaar beschadigd is

autotroof

organisme dat zelf organische stoffen kan maken uit anorganische stoffen

bestraling

behandeling bij kanker met radioactieve straling die kankercellen doodt

cascade

een proces dat in een aantal opeenvolgende stappen verloopt

cel

funtionele basiseenheid van het leven

celcyclus

de periode waarin een cel ontstaat, groeit, actief is en opnieuw deelt. Bestaat uit de G1-, S-, G2- en M-fase

celdeling

het splitsen van een cel in twee dochtercellen

celdifferentiatie

ontstaan van cellen die verschillen in grootte, vorm en functie

celkern

bevat DNA/erfelijke eigenschappen

celmembraan

membraan aan de buitenkant van de cel bestaat uit fosfolipiden, cholesterol en eiwitten

celskelet

een groot aantal eiwitdraden in het grondplasma, die de cel vorm geven en waarlangs transportblaasjes zich voortbewegen

celstrekking

het opzwellen van een plantencel door wateropname in de vacuole

celwand

buitenlaag bij plantaardige cellen (opgebouwd uit cellulose), bacteriën (opgebouwd uit suikers en aminozuren) en schimmels (opgebouwd uit chitine)

centromeer

bindingsplaats van de twee identieke chromatiden, deelt bij een celdeling als laatste

centrosoom

twee loodrecht op elkaar staande buisjes van eiwitten (centriolen) in dierlijke cellen, die een rol spelen bij de celdeling

chemotherapie

behandeling bij kanker met cytostatica die celdeling remmen

chitine

-gekoppelde eenheden glucose met een stikstofhoudende groep eraan

-bouwstof van celwand schimmels en skelet van insecten

chloroplasten

bladgroenkorrels in het grondplasma van plantaardige cellen, plaats voor fotosynthese

cholesterol

vetachtige stof, bouwsteen van celmembraan

chromatiden

identieke helften van een verdubbeld chromosoom, verbonden in het centromeer

chromoplasten

kleurstofkorrels in het grondplasma van plantaardige cellen, geven kleur aan onderdelen van planten

coderende streng

de DNA-streng complementair aan de matrijsstreng, waarvan de basenvolgorde overeenkomt met mRNA. Het verschil is dat mRNA uracil bevat in plaats van een thymine

codon

een tripletcode in het mRNA

complementaire streng

de tegenoverliggende streng

cytosine (C)

organische stikstofbase, onderdeel van een nucleotide in DNA en RNA 2

cytostatica

stoffen die de celdeling remmen

deoxyribose

suikermolecuul, onderdeel van een nucleotide in DNA

diffusie

verplaatsen van deeltjes, kost geen energie

DNA-codetaal

de volgorde van de nucleotiden in DNA

DNA-moleculen

moleculen, opgebouwd uit nucleotiden, die de bouwinstructies bevatten om eiwitten te maken

DNA-molecuul

bevat informatie voor de erfelijke eigenschappen

DNA-triplet

drie opeenvolgende stikstofbasen in DNA, de code voor één aminozuur

dubbele helix

de moleculaire bouw van een DNA-molecuul in de vorm van een wenteltrap

dubbelstrengs

bestaand uit twee strengen

ecosysteem

een begrensd gebied waarin organismen met elkaar en met de levenloze natuur relaties hebben

eiwitsynthese

het proces van het overschrijven van DNA in mRNA tot en met het vormen van het uiteindelijk functionele eiwit

eiwitten

organische stoffen, opgebouwd uit aminozuren; betrokken bij alle levensprocessen

emergente eigenschap

een nieuwe eigenschap op hoger organisatieniveau die ontstaat door interactie van delen op een lager organisatieniveau. De onderdelen apart hebben die eigenschappen niet

endocytose

opname van deeltjes door afsnoering van een stukje van het celmembraan

endoplasmatisch reticulum (ER)

organel dat bestaat uit een netwerk van membranen in de cel voor transport van eiwitten

enkelstrengs molecuul

bestaand uit één streng

eukaryoot

organisme waarvan cellen een celkern hebben

exocytose

afgifte van stoffen uit (transport)blaasjes die versmelten met het celmembraan

fagocytose

endocytose van bacteriën of vaste deeltjes

flagellen

lange eiwitdraden voor de voorbeweging van eencellen

fosfolipide

vetachtige stof met een fosfaatgroep, bouwstof voor (biologische) membranen

G0-fase

Fase na de celdeling waarin de cel niet deelt

G1-fase

de fase van de celcyclus waarin de cel groeit

G2-fase

de fase van de celcyclus waarin de cel groeit en de organellen verdubblen

gefaciliteerd transport

transport van deeltjes via specifieke eiwitpoorten in celmembraan

gen

een stuk van een DNA-molecuul met informatie voor het maken van een eiwit

gisten

eencellige soorten schimmels

golgi-systeem

organel dat bestaat uit een aantal platte membraanzakken, het sorteert stoffen voor verder transport naar specifieke organellen of het celmembraan

grensplasmolyse

in een hypertonische oplossing is een cel gekrompen door waterafgifte, het celmembraan zit nog net tegen de celwand aan. De turgor is nul

grondplasma

de waterige inhoud van de cel; vormt samen met de organellen het cytoplasma

guanine (G)

organische stikstofbase, onderdeel van een nucleotide in DNA en RNA 3

heterotroof

organisme dat leeft van organische stoffene

hydrofiel

trekt water aan

hydrofoob

waterafstotend

hypertonisch

met een hogere concentratie opgeloste stoffen / osmotische waarde

hypotonisch

met een lagere concentratie opgeloste stoffen / osmotische waarde

immunotherapie

behandeling bij kanker die het afweersysteem stimuleert, zodat het kankercellen kan doden

interfase

de voorbereiding op een celdeling, bestaat uit G1-, S- en G2-fase

isotonisch

met gelijke osmotische waarde

kanker

een kwaadaardige tumor die zich door het lichaam verspreidt

kapsel

beschermingslaag rond de celwand bij prokaryoten

levensgemeenschap

alle organismen en hun onderlinge relaties in een bepaald gebied

levenskenmerken

alle kenmerken, eigenschappen en processen die typisch zijn voor het leven zoals we dat op aarde kennen

lysosoom

blaasje afkomstig van het golgi-systeem met verterinsenzymen die versleten organellen en opgenomen stoffen afbreken

matrijsstreng

de DNA-streng waaraan de mRNA-streng groeit bij een transcriptie

metafase

de fase van de mitose waarin de verdubbelde chromosomen in het midden van de cel liggen

metastaseren

uitzaaien van tumoren naar andere organen of weefsels elders in het lichaam

middenlamel

scheidingswand tussen twee nieuw gevormde kernen bij plantencellen, bestaat uit pectine

mitochondrium

organel dat energie levert voor een cel, opgebouwd uit twee membranen

mitose (M-fase)

de fase van de celcyclus waarin de cel de verdubbelde DNA-moleculen over twee dochterkernen verdeelt

molecuul

een structuur die bestaat uit meerdere atomen en met alle eigenschappen van die bepaalde stof

mRNA

molecuul dat de informatie voor een eiwit van de kern naar de ribosomen in het grondplasma brengt

netto-transport

de berekende molecuulverplaatsing van twee tegengestelde routes, bijvoorbeeld de waterverplaatsing door een membraan bij osmose

nucleotiden

de bouwstenen van DNA- en RNA-moleculen

orgaan

verschillende weefsels die samenwerken in een bepaalde taak

orgaanstelsel

diverse organen die samen een bepaalde taak hebben

organel

een onderdeel van de cel met een bepaalde taak

organisatieniveaus

begrensde biologische structuren, met een duidelijke samenhang tussen de onderdelen waarbij elk niveau voortbouwt op de onderliggende niveaus

organisme

levend wezen

osmose

diffusie van water door een semipermeabel membraan heen; van een oplossing met lage concentratie opgeloste stoffen naar een oplossing met een hoge concentratie opgeloste stoffen

osmotische waarde

een maat voor de hoeveelheid opgeloste stoffen

p53

eiwit dat een rol speelt bij de controle van de celcyclus in de G1-fase, gemaakt met informatie van een tumorseuppressorgen

passief transport

transport via een membraan met de concentratierichting mee, kost geen energie

pectine

bouwstof van de middenlamel

permeabel

doorlaatbaar

plasmiden

stukjes cirkelvormig DNA in prokaryoten

plasmolyse

door het krimpen van een cel in een hypertonische oplossing laat het celmembraan los van de celwand

plastiden

gekleurde (zie cloroplasten en chromoplasten) en ongekleurde (zie amyloplasten) korrels in het grondplasma van plantaardige cellen

polypeptideketen

een keten aminozuren