BBG Leerpad 4/ 4.2.1

Het kwetsbaarheid-stress model

Het kwetsbaarheid-stress model

Psychiatrische aandoening begrepen kan worden als het resultaat van een complex samenspel tussen een erfelijke, biologische kwets-baarheid en multiple stressfactoren .

Kwetsbaarheid

• Iedereen heeft een genetische kwetsbaarheid voor psychiatrische stoornissen.

• Deze kwetsbaarheid verschilt per persoon en is geen teken van zwakte.

• Het gaat om kleine neurobiologische afwijkingen in de hersenen.

• Voorbeelden: cognitieve afwijkingen bij schizofrenie, neurotische persoonlijkheids trekken bij depressie.

• Invloeden rond geboorte (zoals infecties) verhogen kwetsbaarheid.

• Schizofrenie komt vaker voor bij mensen geboren in winter/lente.

• Jeugdtrauma vergroot kans op stoornissen.

• Epigenetica: omstandigheden zoals trauma kunnen genen veranderen (bv.(extreme) honger, verwaarlozing of trauma).

Stress

• Stress bedreigt ons lichamelijk of psychisch evenwicht.

• Zowel acute als chronische stress kan psychiatrische aandoeningen veroorzaken.

• Negatieve levensgebeurtenissen verhogen het risico op depressie tot vijf keer.

• Ziekte ontstaat als stressfactoren zich opstapelen en een drempel overschrijden.

• Stressfactoren kunnen psychologisch, sociaal, lichamelijk of biologisch zijn.

• Zowel negatieve als positieve gebeurtenissen kunnen stressfactoren zijn.

• Een directe stressfactor lokt meestal de eerste ziekte-episode uit.

• Mensen met hogere kwetsbaarheid worden sneller ziek bij stress.

• Het kwetsbaarheid-stressmodel verklaart waarom sommigen wel en anderen niet ziek worden bij stress (ook na extreme stressfactoren).

Hypothalamus, hypofyse en bijnierschors

• Acute stress activeert de HHB-as (hypothalamus-hypofyse-bijnierschors-as).

• De hypothalamus en hypofyse geven respectievelijk CRH (corticotropin releasing-hormoon) en ACTH (adrenocorticotroop hormoon) vrij.

• ACTH stimuleert de bijnierschors, die cortisol in de bloedbaan brengt.

• Cortisol bereidt het lichaam voor op stress:

  • Verhoogt bloeddruk en hartritme.

  • Verhoogt bloedsuiker (energie).

  • Onderdrukt cognitieve activiteit in hippocampus en amygdala → automatische, onbewuste reacties.

  • Zet minder essentiële processen tijdelijk stil: honger, plezier, immuunafweer, ontstekingsreacties.

• Negatieve feedback van cortisol zorgt dat hypothalamus en hypofyse stoppen met hormoonafgifte → herstel na stress.

• Bij psychiatrische stoornissen (zoals depressie, angststoornissen, PTSS) is de HHB-as verstoord:

  • Lichaam reageert alsof er voortdurend stress is.

  • Bloeddruk en bloedsuiker blijven verhoogd.

  • Slaapstoornissen treden op.

  • Verminderde afweer → vatbaarder voor infecties, langzamere wondgenezing.

  • In hippocampus: minder nieuwe neuronen, minder groeifactoren, verschrompeling van zenuwuitlopers (hippocampale atrofie) → geheugenproblemen.

  • Deze neurotoxische effecten vergroten kwetsbaarheid en kans op herval = soort van litteken.

• Vroegkinderlijk trauma (early life stress) kan HHB-as verstoren → verhoogde CRH-secretie.

Sensitisatie

• Stress speelt, samen met kwetsbaarheid, niet alleen een rol bij het ontstaan, maar ook bij het verloop van psychiatrische stoornissen

• Vooral eerste ziekte-episoden worden vaak uitgelokt door belastende omstandigheden, met name bij bipolaire stoornis en depressie.

• Na meerdere episoden lijkt stress een minder grote rol te spelen; sommige episoden ontstaan zelfs zonder duidelijke stressfactor.

• Dit wordt verklaard door het kindling- en sensitisatiemodel:

  • Episode sensitization: het doormaken van een episode verhoogt de gevoeligheid voor nieuwe episoden.

  • Stress sensitization: mensen worden gevoeliger voor bepaalde stressfactoren, zelfs als die minder extreem zijn.

• Gevolg: in het begin is er vaak een duidelijke stressfactor, maar later kan de stoornis zich voordoen zonder externe stress — de aandoening lijkt dan een eigen dynamiek te ontwikkelen.