eski türk edebiyatı

Eski türk edebiyatı→Edebiyat kelimesi Arapça edeb yani iyi terbiye, naziklik, usluluk kökünden türetilmiş olup ‘nazımlı, nesirli, güzel sözler’ anlamına gelir. Daha önce edebiyat ilm-i edeb deniyordu.

‘Edebiyat tarihi bir bakıma hem bilimdir hem de sanatla ilgilidir, tarihsel tabana dayanır.

Думата литература произлиза от арабския корен едеб, който означава добри обноски, учтивост и добри маниери, и означава „поетичен, прозаичен, красиви думи“. Преди литературата се е наричала наука за едеб.

„Историята на литературата е едновременно наука и изкуство и се основава на исторически основи.“

İslamiyet öncesi dönemde edebiyatı→İslamiyet'ten önceki Türk edebiyatının sözlü edebiyat ve yazılı edebiyat olmak üzere ikiye ayırarak ele almaktayız. İslamiyet öncesi döneminde Türk edebi ürünlerinde din ile beraber en işlenen konular aşk, savaş, tabiat/doğa, kahramanlık olmuştur. O dönemin en eski türlerini yiğitlik, aşk, tabiat konulu koşuklar, ölüm törenlerinde söylenen sagular, temel konusu kahramanlık olan destanlar ile bugünkü atasözlerinin karşılığı kabul edilen savlar oluşturmaktadır. Sözlü edebiyatın ürünleri kopuz eşliğinde ozan, baksı gibi adlar alan sanatçılar, kam ve şamanlar tarafından da söylenmektedir.

Разглеждаме турската литература преди исляма, като я разделяме на две части: устна и писмена литература. В турските литературни произведения преди исляма най-обсъжданите теми, наред с религията, са любовта, войната, природата и героизма. Най-старите жанрове от този период са стихотворения за храбростта, любовта и природата, саги, изпълнявани на погребални церемонии, епоси, чиято основна тема е героизмът, и спорове, приемани за еквивалент на днешните пословици. Произведенията на устната литература са били изпълнявани и от артисти, наречени озан, бакъсъ и кам, и шамани, акомпанирани от копуз.

koşuk→

Aşk, doğa, yiğitlik gibi konuları işleyen şiirlerdir. Genellikle sığır adı verilen törenlerde söylenirdi. 

sagu→

Ölüm üzerine söylenen ağıtlardır. Genellikle yuğ adı verilen cenaze törenlerinde icra edilirdi

destan→

Kahramanlık hikayelerini, toplumun önemli olaylarını ve mitolojik unsurları anlatan uzun manzum eserlerdir. Türk destanları arasında Yaratılış Destanı, Alp Er Tunga Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Göç Destanı, Bozkurt Destanı ve Ergenekon Destanı sayılabilir

sav→

Atasözü veya özdeyişlere benzer kısa ve özlü sözlerdir. 

Edebi nitelik taşıyan ilk yazılı Türk örnekleri 8. yüzyıla ait olup bugünkü Moğolistan topraklarında Orhun-Yenisey denilen bölgede bulundukları için Orhun/Orhun-Yenisey/Altay yazıtları adını almışlardır. Aralarında mezar yazıtları, askeri başarıların aktarıldığı ve zafer dileklerinin bildirildiğini abideler yer almaktadır. Türk Kağanlığına ait anıtlar arasında Kül Tigin, Tonyukuk ve Bilge Kağan’a ait yazıtlar vardır. Kiki veya Ki-Ki Şişi, Çinaşiri, Şingsun, Şila isimleri bilinen Budist Uygur şairlerini temsil etmektedir. Bu dönemden zamanımıza ulaşan kitabı metinlerin en eskisi ise Koço ve Kan-Ço Kağanlıklarına aittir. Bu metinlerin çoğunu Çince, Sanskritçe, Soğdca ve diğer dillerden çevrilmiş dini eserler oluşturur.

Önemli Uygur metinlerinden biri Altun Yaruk. 10 yüzyılın

İslami Türk edebiyatı→

İslami Türk edebiyat 3 genel akım çerçevesinde ele alınabilir:

1. İslam kültürü geleneğinde gelişen Arap ve Fars edebiyatlarının örnek alan ve Klasik edebiyat, Saray edebiyatı, Divan edebiyatı gibi çeşitli adlarla dilinin yüksek zümre edebiyatı.

2. İslamiyet öncesi Ozan-baksı geleneğini sürdüren ve halk arasında yetişen sanatçıların anonim ve ya telif eserlerini kapsayan halk edebiyatı.

3. Tasavvufi fikirlerin etrafında meydana getirilen tasavvuf (tekke) edebiyatı. Mutasavvıfların bir kısmı aydınlar zümresine bağlı olup Klasik edebiyat geleneği içinde eser vermiş ise de ürünlerini halk geleneğini çerçevesinde dile getiren sufi şairler ortaya çıkmıştır. Bundan dolayı tekke ortamında yaratılan dini-tasavvufi eserler birçok edebiyatçı tarafından ayrı bir akım olarak görülmektedir.

Türk Edebiyatı, 10. Yüzyıldan sonra İslam etkisine girmeye başlamış. 11. Ve 12. Yüzyılda yazılan ilk eserlerde hem İslam öncesi hem de sonrası edebiyatın özelliklerine rastlanmakatdır. Bu yüzden Türk Edebiyatının 11. İle 13. Yüzyıllar arasındaki döneme “Geçiş Dönemi” denmektedir. Geçiş Dönemi’nde, “İslam Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı”nın ilk ürünleri verilmiştir. Bu dönemde, halkın edebiyatı ile yüksek zümrenin edebiyatı ayrışmaya başlamıştır

Kutadgu Bilig

♦ Yusuf Has Hacip tarafından 1069’da yazılmıştır

♦ İslami Türk edebiyatınım ilk manzum eseridir.

♦ Aruz ölçüsü kullanıldığı ilk eserdir

♦ Mesnevi nazım biçimi kullanıldışı ilk eserdir.

♦ Alegorik söyleyişe sahiptir

Divanü Lügati’t Türk

♦ Kaşgarlı Mahmut tarafından 1074’te yazılmıştır

♦ Adı, “Türk dillerin sözlüğü” anlamına gelir.

♦ Türkçenin ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı ve ilk edebiyat antolojisidir.

♦ Türk dünyasıyla ilgili ilk ansiklopedidir

Divan edebiyatı→

Toplumun yüksek, aydınlar zümresinin temsilcileri olan şairler malzemelerini Divan adı verilen kitaplarda bir araya getirdiklerinden dolayı bu edebi akım 19. yüzyılın sonlarından itibaren Divan edebiyatı adıyla da bilinmektedir. Divan şiirinin esasında ritm ve ahenk sağlayan kafiye, redif, vezin söz sanatları gibi unsurlar bulunmaktadır.

Gazel

Gazel

- Aruz ölçüsü kullanılır

- En çok kullanılan nazım şeklidir

- Nazım birimi beyittir

- Aşk, kadın, şarap, tasavvuf, hikmet, rintlik, neşe konular işlenir

kaside

mesnevi

Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir. Bugünkü roman ve öykünün yerini tutmuştur. Aşk, savaş, kahramanlık, tasavvuf gibi konular işlenir

• Hoca Dehanni 13.yy

- Divan edebiyatının ilk temsilcisi

- Din dışı konularda Türkçe şiirler yazan ilk şairlerdendir

- Selçuk Şehnamesi

• Mevlana 13.yy

• Mevlana 13.yy

- Tasavvuf eğitimi almıştır

- Ona göre insanı Allah’a yaklaştıracak şey sevgidir

- Mesnevi

• Süleyman Çelebi 15.yy

Mevlid yazarıdır

- İmamlık yaptığı sanılmaktadır

- Vasiletü’n Necat

Klasik Dönem→

erken klasik dönem(1453-1600) ve orta klasik dönem(1600-1700)

halk edebiyatı→

Türk Halk edebiyatının İslamiyet öncesi Türk edebi geleneğini sürdüren ve halk çevrelerinde meydana getirilen edebiyata verilen addır.