Triết học - chương III, phần 3, mục I

Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

Cơ sở hạ tầng là gì

• Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội ở một giai đoạn lịch sử nhất định

• CSHT ở đây ko có nghĩa là điện, đường, trường, trạm,…

• Cơ cấu kinh tế là sự phân bố tỉ trọng của các ngành, lĩnh vực kinh tế trong tổng sản phẩm quốc dân GDP or tổng thu nhập quốc dân GNI của một quốc gia hoặc một khu vực cụ thể. có 2 loại cơ cấu kinh tế chủ yếu là cơ cấu kinh tế ngành và cơ cấu kinh tế lĩnh vực

Nêu cấu trúc của cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng gồm có

• quan hệ sản xuất thống trị

• quan hệ sản xuất tàn dư

• quan hệ sản xuất mầm mống

Các loại hình quan hệ sản xuất đó liên hệ tác động với nhau tạo nên cơ cấu kinh tế của một xã hội, không phải xã hội nào có đủ ba loại quan hệ sản xuất này

Quan hệ sản xuất thống trị có vai trò gì

Quan hệ sản xuất thống trị đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của xã hội đó

Khi đề cập đến cơ sở hạ tầng thực chất là để cập đến cái gì

khi đề cập đến kiến trúc thượng tầng thực chất là để cập đến cái gì

• khi đề cập đến cơ sở hạ tầng thực chất là để cập đến kinh tế

• khi đề cập đến kiến trúc thượng tầng thực chất là để cập đến chính trị

Cơ sở hạ tầng có tính chất như thế nào

• Cơ sở hạ tầng của mỗi một xã hội nhất định được hình thành khách quan

• trong xã hội có đối kháng giai cấp thì cơ sở hạ tầng mang tính giai cấp

Kiến trúc thượng tầng là gì

Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những hình thái ý thức xã hội (những quan điểm chính trị, pháp quyền, triết học, đạo đức, nghệ thuật,…) cùng những thiết chế xã hội tương ứng (như nhà nước, đảng phái, giáo hội,…) được hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất định

Nêu hệ thống các hình thái ý thức xã hội

• Hệ thống các hình thái ý thức xã hội: Ý thức chính trị, pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, triết học,… trong xã hội có giai cấp

• hệ tư tưởng của giai cấp thống trị sẽ chi phối mọi lĩnh vực trong đó có đời sống chính trị tư tưởng

Yêu tố nào trong kiến trúc thượng tầng tác động mạnh nhất và trực tiếp nhất đến cơ sở hạ tầng của xã hội? Vì sao

• Trong các yếu tố của kiến trúc thượng tầng, nhà nước đóng vai trò quan trọng nhất, tác động trực tiếp nhất đến cơ sở hạ tầng của xã hội

• vì nó tiêu biểu cho chế độ chính trị của một xã hội nhất định

Các yêu tố của kiến trúc thượng tầng được hình thành từ đâu

Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng có đặc điểm riêng, có quy luật vận động và phát triển riêng nhưng chúng liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau, đều được hình thành từ cơ sở hạ tầng

Trong kiến trúc thượng tầng những yếu tố nào có quan hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng

• Trong kiến trúc thượng tầng các yếu tố như chính trị, pháp luật có quan hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng

• nhưng các yếu tố như triết học, đạo đức tôn giáo, nghệ thuật có quan hệ gián tiếp với cơ sở hạ tầng

Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có vị trí như thế nào

Đây là một quy luật cơ bản của sự vận động phát triển của lịch sử xã hội

Nêu nội dung của quy luật biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

• Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai mặt của đời sống xã hội: kinh tế và chính trị.

• chúng có tác động biện chứng lẫn nhau trong đó cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng (kinh tế quyết định chính trị)

• và kiến trúc thượng tầng tác động trở lại cơ sở hạ tầng (chính trị tác động trở lại kinh tế)

Tại sao nói cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng

• Cơ sở hạ tầng nào thì kiến trúc thượng tầng đó

  • trong xã hội có đối kháng giai cấp (chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa) giai cấp nào thống trị chiếm vị trí thống trị về mặt kinh tế thì cũng chiếm vị trí thống trị trong đời sống chính trị tinh thần của xã hội

  • Mâu thuẫn trong lĩnh vực kinh tế quyết định mâu thuẫn trong lĩnh vực chính trị và tinh thần của xã hội. ví dụ trong xã hội tư bản chủ nghĩa cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân về mặt chính trị chống lại giai cấp tư sản bắt nguồn từ mau thuẫn giữa lực lượng sản xuất mang tính xã hội hóa cao với quan hệ sản xuất dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân - mâu thuẫn kinh tế

• cơ sở hạ tầng biến đổi thì kiến trúc thượng tầng biến đổi theo

  • nguyên nhân gián tiếp làm kiến trúc thượng tầng thay đổi là do sự phát triển của lực lượng sản xuất, bởi vì lực lượng sản xuất biến đổi → quan hệ sản xuất biến đổi → cơ sở hạ tầng biến đổi → kiến trúc thượng tầng biến đổi

  • Sự thay đổi của kiến trúc thượng tầng diễn ra rất phức tạp có những yếu tố của kiến trúc thượng tầng thay đổi nhanh như chính trị, luật pháp nhưng cũng có những yếu tố thay đổi chậm hơn như tôn giáo, đạo đức, nghệ thuật

Kiến trúc thượng tầng thay đổi là do đâu

• nguyên nhân gián tiếp dẫn đến sự thay đổi của kiến trúc thượng tầng là sự phát triển của lực lượng sản xuất

• nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự thay đổi của kiến trúc thượng tầng là sự thay đổi của cơ sở hạ tầng

Trong xã hội có đối kháng giai cấp, sự biến đổi kiến trúc thượng tầng tất yếu phải thông qua cái gì

• Trong xã hội có đối kháng giai cấp chiếm hữu nô lệ phong kiến tư bản chủ nghĩa sự biến đổi kiến trúc thượng tầng tất yếu phải thông qua đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội

• ví dụ muốn xây dựng kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong đó có nhà nước xã hội chủ nghĩa → phải thực hiện cuộc cách mạng giải phóng dân tộc mới xóa bỏ được kiến trúc thượng tầng của xã hội thuộc địa nửa phong kiến → các yếu tố từ nhà nước thực dân, bộ máy cai trị cũ bị xóa bỏ → xác lập nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa

Kiến trúc thượng tầng có khả năng tác động trở lại đối với cơ sở hạ tầng, đúng hay sai

• Đúng

• vì kiến trúc thượng tầng có tính độc lập tương đối

  • kiến trúc thượng tầng không phải là sản phẩm giản đơn của cơ sở hạ tầng,

  • không hình thành một cách thụ động, máy móc trên cơ sở hạ tầng mà bản thân nó cũng có đời sống riêng; giữa các yếu tố của nó có sự tác động qua lại lẫn nhau và có khả năng tác động mạnh mẽ trở lại đối với cơ cấu kinh tế của xã hội

Chức năng xã hội / vai trò của kiến trúc thượng tầng là gì

• Chức năng xã hội / thực chất vai trò của kiến trúc thượng tầng là duy trì bảo vệ và phát triển cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó, đấu tranh xóa bỏ CSHT và KTTT cũ, ngăn chặn sự ra đời của CSHT và KTTT mới → bảo vệ duy trì, củng cố lợi ích kinh tế của giai cấp thống trị xã hội

• Ví dụ: trong kiến trúc thượng tầng, nhà nước mang bản chất của giai cấp thống trị, nhà nước do giai cấp thống trị lập ra nên nó phải bảo vệ lợi ích trước tiên cho giai cấp thống trị

Kiến trúc thượng tầng có thể tác động trở lại đối với cơ sở hạ tầng thông qua cái gì

KTTT có thể tác động trở lại đối với CSHT thông qua việc thay đổi ý thức tư tưởng và điều chỉnh các mối quan hệ của con người

Kiến trúc thượng tầng tác động trở lại cơ sở hạ tầng theo hai chiều hướng, là những chiều hướng nào?

Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng tác động trở lại cơ sở hạ tầng theo hai xu hướng:

1. khi kttt phù hợp với quy luật kinh tế khách quan (phù hợp với cơ sở hạ tầng) sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển. Ví dụ đường lối đổi mới toàn diện đất nước ở Việt Nam từ năm 1986 đến nay, phù hợp với điều kiện của Việt Nam đã thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh chóng, đưa nước ta ra khỏi thời kỳ khủng hoảng trầm trọng về kinh tế xã hội

2. Khi kttt không phù hợp với các quy luật kinh tế khách quan (không phù hợp với cơ sở hạ tầng) sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế. ví dụ: một số cơ chế, chính sách thời kỳ trước đổi mới như chính sách phát triển công nghiệp nặng không phù hợp với điều kiện trình độ lực lượng sản xuất ở Việt Nam đã kìm hãm sự phát triển kinh tế