MBP wykład

racjonalizm

• używanie rozumu (logiki) do wyprowadzania nowej wiedzy ze starej wiedzy

• wyprowadzanie teorii z istniejących

  obserwacji

• wyprowadzanie przewidywań z teorii w

  celu przetestowania empirycznego

założenia racjonalizmu

• można wyprowadzić wiarygodne wnioski z

ustalonych faktów, jeśli używa się logiki

• sam w sobie racjonalizm nie ma sposobu na

sprawdzenie dokładności faktów

założenia empiryzmu

• dosłownie trzeba to zobaczyć/doświadczyć, żeby

uwierzyć

• poważnie ogranicza to, co można badać, ponieważ

wielu interesujących rzeczy nie można

bezpośrednio zaobserwować (np. grawitacji)

wyrafinowany empiryzm

• pozwala na badanie zarówno rzeczy, które

można zobaczyć, jak i innych rzeczy, które

wywołują efekty, które można zobaczyć

• akceptujemy dowody pośrednie

empiryzm

• dostarczanie początkowych faktów, na

których mogą opierać się teorie

• testowanie przewidywań wynikających

z teorii i sprawdzanie, czy są dokładne

nauka (podział) wg. Carl’a Gustaw’a Hempel’a

nauka jako 1. kompresja 2. adaptacja

1. poznanie to proces (kompresji) upraszczania informacji (poprzez ustalanie reguł)

2. następnie (adaptacja) dostosowanie reguł do rzeczywistości

   (przez weryfikację reguł)

założenia nauki

• wiedza o rzeczywistości (oparta na poznaniu)

• tworzenie zasad/reguł -> hipotezy -> upraszczanie rzeczywistości

• weryfikacja reguł -> po przez systematyczną obserwację

2 cele nauki wg. Brzezińskiego

• zewnętrzne (wobec nauki) – czemu nauka ma służyć

• wewnętrzne (wewnątrz nauki) – jaka nauka ma być

czym jest brzytwa Ockhama

• zasada ekonomi myślenia

postulat by bez potrzeby nie mnożyć bytów (wyjaśnień/teorii)

• w skrócie: z dwóch równie dobrych wyjaśnień (teorii) prostsze (czyli wymagające mniej założeń) wygrywa

• w nauce jednak traktujemy to jako heurystykę (reguła kciuka), zwaną regułą parsymonii

• UWAGA! Nie zawsze działa -> np. odrzucanie koncepcji odwrotnej transkryptazy, DNA jako nośnika informacji czy dryfu kontynentów

czym jest falsyfikowalność?

inherentna możliwość

udowodnienia odrzucenia (każdego) stwierdzenia

kiedy twierdzenie jest nazywane falsyfikowalnym?

wtedy, gdy można wymyślić obserwację lub argument, który dowodzi, że dane twierdzenie jest fałszywe

pewność → falsyfikacja

TEORIA może być uznana za naukową jedynie jeżeli jest możliwe udowodnienie jej nieprawdziwości

czemu służy replikowanie?

1. zdobyciu pewności → więcej pośrednich „dowodów”

2. rzetelność jako mechanizm samokorygujący –

sprawdzamy czy nie popełniliśmy błędów

• błędy mogą być wynikiem złych procedur

• błędy jako wynik złych teorii → zła kompresja (uogólnienia)

czym są założenia?

•wstępnie przyjęte fakty, które nie wymagają dowodu w ramach określonej teorii/paradygmatu

założenia nauki

• istnieje prawdziwy, fizyczny wszechświat

• wszechświat jest zasadniczo uporządkowany

• zasady, które definiują funkcjonowanie wszechświata, mogą zostać odkryte

• wszystkie idee są tymczasowe, potencjalnie zmienione przez nowe informacje

czym są fakty?

zdarzenia, które można zaobserwować, większość „faktów” psychologii to zachowania

czym są konstrukty?

• wywnioskowane z obserwacji

• bardziej ogólne/abstrakcyjne/złożone niż obserwacje

• wyjaśniające obserwacje

• przykład: Inteligencja

• używane „tak jakby” naprawdę istniały

jakie są możliwe problemy/błędy dotyczące faktów → konstruktów?

1. reifikacja konstruktu (konkretyzm)

• błąd logiczny gdy mylimy konstrukt z faktem

2. efekt Barnuma/Forera (horoskopowy)

• twierdzenie, które tylko pozornie ma charakter wyjaśniający

• niejasność interpretacji, pseudo-przenikliwa wiedza,

3. paradoks podobieństwa-jednoznaczności

• uproszczenie interpretacji do jednego

unikalnego/wspólnego atrybutu

4. wszystko albo nic (AON)

• błędna interpretacja relacji między obserwacjami

oparta na błędnej logice - 0 lub 1

jeśli wszystkie przesłanki są prawdziwe/poprawne i jeśli rozumowanie jest poprawne, to…

wniosek jest prawdziwy

czym jest rozumowanie?

wyciąganiem wniosków i konkluzji ze znanych lub przyjętych faktów

rozumowanie dedukcyjne (góra → dół)

typ logiki, w którym od ogólnego stwierdzenia przechodzi się do konkretnego przypadku

fałszywy sylogizm jest…

oparty na nieprawdziwej przesłance

klasyczny przykład sylogizmu arystotelesowskiego

• wszyscy ludzie są śmiertelni

• Sokrates jest człowiekiem

dlatego

• Sokrates jest śmiertelny

rozumowanie indukcyjne (dół → góra)

polega na przejściu od szeregu szczegółowych przypadków do ogólnego stwierdzenia

wniosek w rozumowaniu indukcyjnym nigdy nie jest…

pewny

opracowujemy teorie poprzez…

logikę indukcyjną

testujemy teorie poprzez…

generowanie przewidywań poprzez logikę dedukcyjną i

empiryczne (indukcyjne) weryfikowanie tych przewidywań

teoria nie równa się…

opinia

definicja, założenia teorii

uproszczona struktura do wyjaśniania złożonych zjawisk, innymi słowy teoria wyjaśnia, jak działa natura

• opiera się na kilku obserwacjach

• organizuje fakty - pomaga ujednolicić

  dziedzinę nauki

• można ją przetestować

teoria jest najbardziej rozbudowaną formą spójnej wiedzy naukowej, której jeszcze nie udało nam się obalić za pomocą obserwacji

co opisuje prawo naukowe?

• opisuje, co natura robi w określonych warunkach (zwykle za pomocą wzoru matematycznego)

• w chemii i fizyce jest ich sporo – w naukach społecznych nie

cechy “dobrych” teorii

1. wyjaśniające i predykcyjne

   • przydatne – opisują znane fakty i dają prognozy dla nowych obserwacji

2. precyzyjne – trafne

   • dokładnie przewidują efekty

3. uogólnialne

   • dają szeroki obraz rzeczywistości – można je uogólnić do wielu sytuacji

4. proste - “Brzytwa Ockhama”

czym są modele w nauce, czemu służą

• uproszczony opis, zwłaszcza matematyczny, systemu lub procesu, wspomagający obliczenia i przewidywania

• modele pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć systemy, które są zbyt złożone lub trudne do zaobserwowania lub zrozumienia

• celem modeli nie jest dopasowywanie do

  danych, lecz precyzowanie pytań

cykl badań empirycznych

czym jest pomysł w procesie badawczym?

generowanie i definiowanie, najważniejsza część procesu badawczego

• decyzja, co będzie przedmiotem badania kształtuje cały proces -> NIE TYLKO TEMAT

charakterystyka badań podstawowych

badają podstawowe kwestie dotyczące rzeczywistości bez szczególnego powodu do studiowania, z wyjątkiem zdobycia lepszej wiedzy na temat tego, jak te procesy zachodzą

przykład: badania nad ekspresją genów

pytania o podstawowe zależności, zasady

charakterystyka badań praktycznych

badają kwestie, które mają wpływ na codzienne życie

przykład: jakie praktyki organizacyjne zmniejszają wypalenie zawodowe

dostarczają rozwiązania konkretnych (codziennych) problemów

charakterystyka analizy danych

• zwykle przy użyciu procedur statystycznych, ale można również ocenić je jakościowo → opisać

• procedury statystyczne są zazwyczaj wybierane w fazie projektowania, ale mogą być w niewielkim stopniu dostosowywane

• częstym błędem jest nie przemyślenie procedur statystycznych przed przystąpieniem do zbierania danych

charakterystyka interpretacji wyników statystycznych

• próba zrozumienia wyników

• jak wyniki odnoszą się do zadanego pytania badawczego?

• jak wyniki odnoszą się do innych faktów w tej

  dziedzinie?

• czy istnieje alternatywna interpretacja?

charakterystyka komunikowania wyników (kluczowe, ważne!)

• recenzja (peer review) → inni eksperci

  oceniają Twoją pracę, kontrola: jakości, obiektywności i metod

• umożliwia replikację - inne osoby mogą

  używać Twoich metod i je replikować lub auto replikacja

etyczny to…

zgodny z grupowymi lub zawodowymi standardami postępowania

zagadnienia etyczne, które trzeba mieć na uwadze podczas przeprowadzania badania to…

1. dobrowolne uczestnictwo

2. (nie)krzywda badanych

3. anonimowość lub poufność

4. (nie)oszukiwanie badanych

5. analiza i prezentacja wyników

czym jest debriefing?

sesja poeksperymentalna z badanymi, w czasie jej trwania można zidentyfikować i skorygować wszystkie problemy, które wynikają z uczestnictwa w eksperymencie

ma na celu między innymi wyjaśnienie uczestnikom celu badania, jego przebiegu oraz metod, które zostały zastosowane

czym są i czym się różnią anonimowość i poufność?

anonimowość - osoby zapoznające się z wynikami badań oraz osoby, które przeprowadzały badanie nie mają możliwości zidentyfikowania autorów poszczególnych wypowiedzi np. ankieta pocztowa

poufność - badacz może zidentyfikować autora wypowiedzi, ale nie ujawnia tej informacji np. badania sondażowe z wywiadem 

! kiedy projekt badawczy zakłada poufność, a nie anonimowość badacz musi poinformować o tym badanych

kiedy dozwolone jest oszukiwanie badanych?

• gdy badanie ma jakiś szczytny cel

• czasami (w przypadku eksperymentów laboratoryjnych) wskazane jest ukrycie celu badania

• jeżeli badacz ukrywa swoją tożsamość musi mieć ku temu poważne naukowe uzasadnienie

kodeksy etyki zawodowej

• wiele organizacji badaczy tworzy i publikuje sformalizowane kodeksy etyczne, które określają dopuszczalne zachowania profesjonalnego badacza. np. kodeks etyczny Amerykańskiego Stowarzyszenia Badania Opinii Publicznej (AAPOR)  

• wiele zasad etycznych dotyczących badań naukowych zostało zapisanych w USA jako normy prawa federalnego

• specjalna komisja etyczna - IRB (Institutional Review Board

etapy planowania procesu badawczego

1. konceptualizacja

2. wybór metody badawczej

3. operacjonalizacja

4. populacja i dobór próby

5. obserwacje 

6. przetwarzanie danych

7. analiza

8. zastosowanie

9. przegląd procesu planowania badania

10. elementy oferty badawczej

czym jest konceptualizacja?

zdefiniowaniem terminów, zmiennych i ich relacji, które będą analizowane w ramach badania, w toku konceptualizacji powstaje uzgodniona dla celów badania definicja danego pojęcia

czym jest operacjonalizacja?

wyborem techniki pomiaru, w badaniach znaczenie zmiennych jest determinowane przez technikę pomiaru

elementy oferty badawczej

• problem lub cel 

• przegląd literatury 

• obiekt badań  

• pomiar  

• metody zbierania danych  

• harmonogram  

• analiza  

• budżet

co ma na celu model idiograficzny?

pełne zrozumienie konkretnego zjawiska przy wykorzystaniu czynników przyczynowych

co ma na celu model nomotetyczny?

wyjaśnienie ogólne przy wykorzystaniu niewielu odpowiednich czynników przyczynowych

trzy klasy pomiaru i ich przykłady

1. przedmioty bezpośrednio obserwowalne np. kolor jabłka

2. przedmioty pośrednio obserwowalne np. odpowiedź “kobieta” w kwestionariuszu przy pytaniu o płeć

3. przedmioty nieobserwowalne - konstrukty

obraz mentalny to…

np. słowo uprzedzenia - każdy ma w głowie wyobrażenie o tym pojęciu

koncepcja to…

zbiór obrazów mentalnych

pojęcie to…

konceptualizacja danej koncepcji

reifikacja to…

postrzeganie pojęć jako przedmiotów rzeczywistych 

wskaźnik to…

znak obecności lub nieobecności danego pojęcia

2 rodzaje wskaźników

1. proste

2. złożone

wymiary to…

• możliwe do wyszczególnienia aspekty pojęcia

• pojęcia mogą mieć różne wymiary - do pomiaru danych wskaźników używane są różne wskaźniki.  np. behawioralny wymiar współczucia i uczuciowy wymiar współczucia - współczucie ludziom lub zwierzętom

• wyszczególnienie różnych wymiarów pojęcia jest często pierwszym krokiem na drodze ku zrozumieniu przedmiotu badań

3 rodzaje definicji i ich definicje

1. realna - wyraz reifikacja pojęcia, konstrukt jako byt rzeczywisty 

2. nominalna - przypisana do danego terminu 

3. operacyjna - precyzuje sposób pomiaru

wartość zmiennej to…

cecha

np. status zatrudnienia to zmienna o wartościach "zatrudniony" i "bezrobotny"

zmienna to…

logiczny zbiór wartości

np. status zatrudnienia to zmienna o wartościach "zatrudniony" i "bezrobotny"

4 poziomy pomiaru

1. nominalny

2. porządkowy

3. interwałowy

4. ilorazowy

charakterystyka pomiaru nominalnego

zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i wyczerpujące, to miary nominalne. np. kolor włosów, płeć. 

zmienne "mężczyzna" i "kobieta" nie mają żadnej dodatkowej struktury (poza tym, że są wzajemnie rozłączne i wyczerpujące).

charakterystyka pomiaru porządkowego

zmienne o wartościach, które możemy logicznie uporządkować, to miary porządkowe. np. klasa społeczna, poziom intelektualny

dzięki zmiennym porządkowym można określić, że dwie osoby są takie same albo różne oraz określić, że jedna z nich jest "bardziej" od drugiej

charakterystyka pomiaru interwałowego

dla wartości niektórych zmiennych (miar interwałowych) odległości między nimi mają znaczenie

logiczne odległości między wartościami mogą być wyrażane w postaci standardowych interwałów o określonym znaczeniu

porównując dwie osoby w kategoriach zmiennej interwałowej, można stwierdzić, że są one od siebie różne (-> pomiar nominalny) oraz, że jedna z nich jest "bardziej" niż druga (-> pomiar porządkowy)

oprócz tego można określić "o ile" bardziej

charakterystyka pomiaru ilorazowego

wartości składające się na zmienną są oparte na prawdziwym punkcie zerowym. np. skala temperatury Kelvina jest jednym z tego typu mierników, ponieważ rozpoczyna się ona od zera absolutnego - całkowitego braku ciepła 

porównując dwie osoby w kategoriach zmiennej ilorazowej można stwierdzić, że różnią/nie różnią się od siebie (-> pomiar nominalny), jedna z nich jest "bardziej" niż druga (-> pomiar porządkowy), na ile się różnią (-> pomiar interwałowy) i jaki jest stosunek ilościowy jednej do drugiej

na czym polega rzetelność?

na tym, że dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem taki sam wynik

rzetelność nie zapewnia poprawności wyniku

4 metody umożliwiające badaczowi poprawienie rzetelności pomiarów

1. metoda testu powtórnego - przeprowadzenie danego pomiaru więcej niż jeden raz

2. metoda połówkowa - robienie więcej niż jednego pomiaru każdego skomplikowanego lub złożonego pojęcia społecznego, np. klasa społeczna

3. stosowanie ustalonych mierników - stosowanie mierników, których rzetelność została udowodniona w poprzednich badaniach

4. kontrola pracy osób zatrudnionych przy przeprowadzaniu badań - np. zatrudnienie kontrolera weryfikującego informacje

trafność odnosi się do…

zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojęcia

4 typy standardów oceny trafności

trafność:

1. fasadowa

2. kryterialna

3. teoretyczna

4. treściowa

charakterystyka trafności fasadowej

odnosi się do tego czy narzędzie pomiarowe mierzy adekwatnie do przedmiotu badania

czy pomiar tak na pierwszy rzut oka ma coś wspólnego z rzeczywistością?

charakterystyka trafności kryterialnej

odnosi się do tego w jakim stopniu wyniki pomiaru korelują z zewnętrznymi kryteriami

dzieli się na diagnostyczną i prognostyczną

charakterystyka trafności teoretycznej

opiera się na logicznych powiązaniach między zmiennymi

charakterystyka trafności treściowej

oznacza zakres, w jakim miernik obejmuję skalę znaczeń zawartych w pojęciu

czy pomiar jest adekwatny do konstruktu teoretycznego (czy faktycznie badamy to co założyliśmy w definicji)?

trafność zewnętrzna

(populacyjna/ekologiczna) – czy wynik pomiaru można uogólnić na inne populacje i warunki?

trafność kryterialna diagnostyczna

czy wynik pomiaru pozwala pośrednio wnioskować na temat teraźniejszości

trafność kryterialna progonostyczna

czy wynik pomiaru pozwala pośrednio wnioskować na temat przyszłości

trafność różnicowa i zbieżna

1. różnicowa - czy pomiar tego samego konstruktu jest różny od czegoś już zbadanego, czy może badać inne zjawiska

2. zbieżna - czy różne metody na badanie tego samego zjawiska, dają ten sam rezultat

zmienne zależne

(Y) ulegające wpływom

zmienne niezależne

(X) wywierające wpływ na zależnych 

zmienne klasyfikacyjne

odnoszą się do danej klasyfikacji np. płeć 

zmienne manipulacyjne

poddają się manipulacji badacza np. intensywność oświetlenia w pomieszczeniu

zmienne ilościowe

na ich wartościach można dokonywać operacji matematycznych np. wiek

zmienne jakościowe

nie przyjmują postaci liczbowej, ale bardziej opisową np. typ osobowości

zmienne ciągłe

przyjmują dowolną wartość w określonym zakresie np. temperatura

zmienne dyskretne

przyjmują określoną, skończoną liczbę wartości np. ilość dzieci w rodzinie (nie może być np. 2,5 dziecka)

zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne)

np. odpowiedź w teście (poprawna, nie poprawna), wzrost (wyższy, niższy (od średniej))

zmienne wielowartościowe (w obrębie zmiennych wielowartościowych → trójwartościowe (trychomiczne))

np. miejsce zamieszkania, czas reakcji

4 zmienne według klasy Stevensa

1. zmienne nominalne 

2. zmienne porządkowe 

3. zmienne interwałowe (przedziałowe) 

4. zmienne ilorazowe (stosunkowe) 

zmienne istotne to…

zmienne niezależne (lub odpowiednio opisujące), którym można przypisać wysoki wpływ (korelację) na zmienną zależną (lub opisywaną)

zmienne nominalne to…

zmienne, które mają kategorie lub klasy, które nie mają porządku ani hierarchii

są używane do klasyfikowania danych w różne grupy, ale nie można ich uporządkować według wartości

przykłady: płeć (mężczyzna, kobieta), kolor oczu (niebieski, zielony, brązowy), narodowość (Polak, Niemiec, Francuz).

zmienne porządkowe to…

zmienne, które mają określoną hierarchię lub porządek, ale różnice między kolejnymi kategoriami nie są mierzalne

można je uporządkować, ale nie wiadomo, jak dużą różnicę reprezentuje każdy stopień

przykłady: oceny w szkole (A, B, C, D), poziom satysfakcji (bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony), stopnie wojskowe (kapitan, major, pułkownik)

zmienne interwałowe (przedziałowe) to…

zmienne, w których różnice między wartościami są mierzalne, ale brak absolutnego punktu zerowego

można wykonywać operacje takie jak dodawanie i odejmowanie, ale nie można mnożyć ani dzielić

przykłady: temperatura w stopniach Celsjusza lub Fahrenheita, rok w kalendarzu (np. 2000, 2001, 2002).

zmienne ilorazowe (stosunkowe) to…

zmienne, które mają absolutny punkt zerowy, co oznacza, że można wykonywać wszystkie operacje matematyczne, w tym mnożenie i dzielenie

różnice i proporcje między wartościami są miarodajne.

zmienne istotne i nieistotne

przykład: "osiągnięcia szkolne"  

wzrost - zmienna nieistotna

IQ - zmienna istotna

zmienne ważne i zakłócające

• zmienne ważne - systematycznie wywierają wpływ na zmienną zależną  

  zmienne ważne o największym wpływie na zmienną Y to zmienne główne (te o mniejszym wpływie to zmienne uboczne)

• zmienne zakłócające dzielą się na uniwersalne i okazjonalne

  zmienne zakłócające uniwersalne przyjmują tą samą wartość dla wszystkich osób biorących udział w danym badaniu - oddziałują na zmienną Y w sposób systematyczny np. precyzja pomiaru czasu wykonania zadania  

  zmienne zakłócające okazjonalne przyjmują wartość dla poszczególnych osób w badaniu w sposób losowy, nieprzewidziany przez badacza np. lęk przed oceną - występuje z różnym natężeniem u poszczególnych osób

  zmienne zakłócające uniwersalne są źródłem błędów stałych, a zmienne zakłócające są źródłem błędów losowych.

pytania badawcze - podział

1. rozstrzygnięcia

2. dopełnienia

charakterystyka pytań rozstrzygnięcia

na podstawie określonego stwierdzenia, dopuszczając tylko dwa możliwe wyniki – TAK /NIE

charakterystyka pytań dopełnienia

wszystkie pozostałe pytania, które nie zawierają wystarczających informacji, aby udzielić jednoznacznej odpowiedzi

(nie można na nie odpowiedzieć TAK/NIE)