Polishsl (copy)

Aforyzm

Aforyzm

• jednozdaniowa wypowiedź- ogólną prawdę filozoficzną - błyskotliwy

Alegoria

jeden symbol

Aliteracja

• powtórzenie jednej bądź kilku głosek w pozycjach inicjalnych kolejnych wyrazów tworzących wers (np. ma mama małą małpkę)

Aluzja

odwołanie się do innego tekstu

Amfibolia

błąd składniowy - zamierzona dwuznaczność składniowa wypowiedzi (np. Dzieci goniły psy)

Anafora

• powtórzenie tego samego słowa bądź zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi (każdy wers zaczyna się od tego samego słowa lub zwrotu)

Anakolut

• błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami; inaczej jest to wypowiedź zorganizowana pod względem składniowym tak, że jej poszczególne człony kłócą się z porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym (np. jadąc do pracy, padał deszcz; otwierając okno, zatrzasnęły się drzwi; jadąc na rowerze, spadła mi czapka), w tekście poetyckim a. stanowi środek przekazu artystycznego

Anastrofa

• (podobna do antymetatezy) powtórzenie wyrazów sąsiadujących w odwróconym szyku, np. I czekasz jeszcze? Jeszcze czekasz? - K.K. Baczyński

Animalizacja

• nadanie obiektom nieożywionym lub ludziom cech specyficznie zwierzęcych

Animizacja

(inaczej: ożywienie) - nadanie istotom martwym cech istot żywych (np. biegnąca rzeka; drżące drzewo)

Antonim

• wyraz przeciwstawny

Antonomazja

• odmiana synekdochy; użycie zamiast nazwy własnej wyrazu pospolitego (np. ojczyzna zamiast Polska; wieszcz zamiast Mickiewicz)

Antropomorfizacja

• nadanie cech ludzkich dotyczących myślenia i świadomości istotom nieludzkim:

Antymetateza

• powtórzenie tych samych słów w zmienionej kolejności, np. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie)

Antyteza

• zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń (np. lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć); antyteza jest środkiem zbliżonym do kontrastu, często zawiera dwa przeciwstawne czasowniki, podczas gdy kontrast np. przeciwstawne przymiotniki

Apostrofa

• bezpośredni zwrot do adresata

Archaizm

• wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia

Asyndeton

• polega na łączeniu zdań lub ich części bez użycia spójnika (np. Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.)

Barbaryzm

• wprowadzenie do polskiego tekstu obcych słów (np. Filo-Sofija zamiast filozofia)

Dialektyzacja

• inaczej stylizacja gwarowa

Dygresja

• odejście od głównego tematu wypowiedzi

Dźwiękonaśladownictwo

• (patrz: onomatopeja)

Echolalia (pretty)

• polega na powtarzaniu jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jedynie dla podkreślenia rytmiczności, melodyjności tekstu, szczególnie charakterystyczna w ludowych przyśpiewkach i refrenach, również wykorzystywany jako celowy chwyt poetycki w utworach awangardowych (np. oj dana, dana)

Ekwiwokacja

• błąd polegający na użyciu jednego pojęcia w jednej wypowiedzi w dwóch różnych znaczeniach; bywa wykorzystywana jako środek manipulacji (Dziecko to tylko dziecko), a w poezji - jako środek uwieloznaczniający przekaz

Elipsa

• celowe pominięcie pewnych elementów zdania, najczęściej orzeczenia, dla udobitnienia sensu wypowiedzi

Enumeracja

(wyliczenie) - polega na wymienianiu w tekście kolejnych elementów połączonych jakąś cechą

Epifora

• powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcach kolejnych segmentów wypowiedzi (wersy kończą się tym samym zwrotem bądź wyrazem)

Epitet

• wyraz określający rzeczownik w wierszu, najczęściej jest to przymiotnik (np. czerwone serce; małe króliczki; piękna kobieta), ale też rzeczownik, liczebnik, zaimek, imiesłów; można wyróżnić m.in. epitet stały, malarski, metaforyczny, oksymoron

Eponim

• rzeczownik pospolity utworzony od nazwy własnej (np. harpagon - osoba skąpa; od imienia Harpagona, bohatera komedii Moliera)

Eufemizm

• wyrażenie łagodzące, służące do przekazania treści obraźliwej, wstydliwej lub budzącej strach (np. odszedł, zasnął w Panu zamiast umarł; ma lepkie ręce zamiast kradnie)

Eufonia (harmonia)

• przyjemne, harmonijne brzmienie głosek, zharmonizowanie dźwięków, celowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie (np. ryba ćwiartuje rybę ostrą rybą)

Glosolalia

• to pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe, przypominające słowa rodzime lub obce (np. abrakadabra). Często spotykane w twórczości ludowej (zaklęcia, przyśpiewki)

Gradacja

• uporządkowanie składników wypowiedzi (słów lub zdań) w porządku rosnącym (np. od najsłabszego do najsilniejszego nacechowania emocjonalnego)

Groteska

• konwencja literacka przedstawiająca rzeczywistość w sposób zniekształcony w celu jej obnażenia i skrytykowania; posługuje się elementami fantastyki, karykaturą, wyolbrzymieniem, absurdem, łączeniem przeciwstawnych jakości i uczuć: patosu ze śmiesznością, tragizmu z komizmem (np. w subtelny sposób podcięła kochankowi gardło)

Hiperbola

(rodzaj przenośni) - celowe i jawne wyolbrzymienie (np. wypłakała morze łez; człowiek o wielkim sercu)

Homonim

• wyraz mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem, lecz odmienne znaczenie

Inwersja

• przestawienie kolejności wyrazów, najczęściej ustawienie orzeczenia na końcu zdania (np. Jan gazetę czytał zamiast Jan czytał gazetę)

Inwokacja

• uroczysta apostrofa,

Ironia

• sposób wypowiadania się oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego (np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy)

Kontaminacja

• błąd językowy polegający na połączeniu w całość dwóch odrębnych wyrażeń (np. *na wskutek à wskutek + na skutek)

Kontrast

• wprowadzenie do tekstu dwóch słów o przeciwstawnych znaczeniach dla ich porównania bądź uwydatnienia różnic pomiędzy nimi (np. mrok i światłość tej chwili)

Litota (lipna słabota)

• wyrażenie osłabiające, przeciwieństwo hiperboli (np. niebrzydki zamiast ładny)

Metafora

• zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które w połączeniu ze sobą zyskują nowe znaczenie, różne od tego, które posiadały oddzielnie

Metonimia

• zastąpienie jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w związku, np. użycie nazwy narzędzia zamiast nazwy wykonawcy (pierwsza szabla Rzeczpospolitej), nazwy wykonawcy zamiast nazwy dzieła (czytam Homera)

Oksymoron

• epitet sprzeczny (np. dobry złoczyńca; ognista woda)

Onomatopeja

(inaczej: dźwiękonaśladownictwo) - wyraz dźwiękonaśladowczy, który swoim brzmieniem naśladuje zjawisko, które nazywa (np. trzask, szelest, kap kap; bum; plum)

Ożywienie

• patrz: animizacja

Paradoks

• sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, sprzeczną wewnętrznie, niemożliwą logicznie (np. Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć)

Parafraza

• swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens

Paralelizm

• tożsamość, podobieństwo treściowe (znaczeniowe) lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów utworu literackiego (zdań, wersów, strof, scen, wydarzeń, wątków itp.)

Paralelizm składniowy

powtórzenie w kolejnych wersach konstrukcji o takiej samej budowie

Paralelizm znaczeniowy

znaczeniowy - powtórzenie w kolejnych wersach konstrukcji o zbliżonym znaczeniu

Parenteza

• zdanie wtrącone (ujęte w nawias lub wydzielone myślnikami), uzupełniające wypowiedź, niekoniecznie powiązane kontekstowo z całością tekstu

Paronomazja

• środek stylistyczny polegający na zestawieniu podobnie brzmiących słów (często homofonów i homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego (np. może morze nie pomoże); służy wydobywaniu ukrytych lub zatartych znaczeń

Personifikacja

(inaczej: uosobienie) - nadanie cech ludzkich istotom nieczłowieczym (np. pies, który śpiewał; mysz uśmiechnęła się czule)

Peryfraza

(inaczej: omówienie) - polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które są jego równoważnikiem znaczeniowym

Pleonazm

• jeden z błędów logiczno-językowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części (np. maślane masło; aglomeracja miejska; w miesiącu lipcu; okres czasu; akwen wodny)

Polisyndeton

• konstrukcja składniowa, w której wypowiedzi bądź całe zdania połączone są ze sobą tym samym spójnikiem (np. i stuka, i puka, i dostać się nie może)

Porównanie

• zestawienie cech dwóch zjawisk za pomocą zaimków: jak, jakby, jakoby, na kształt, niby, niczym. Używane w celu uwidocznienia określonej cechy (np. dumny jak paw; blady jak ściana; chmura na kształt kwiatu)

Powtórzenie

• dwu- lub kilkukrotne wystąpienie tego samego wyrazu dla wzmocnienia jego sensu (np. i wołał we dnie, i wołał w nocy, i wołał dzień cały)

Prozopopeja

• wprowadzenie do utworu wypowiedzi obiektów nieożywionych (przedmiotów, pojęć abstrakcyjnych) (np. „Piramidy, czy wy macie / Takie trumny, sarkofagi [...]? - Wejdź z tym mieczem w nasze bramy, Mamy takie trumny, mamy.")

Przerzutnia

• przeniesienie części zdania z jednego wersu do następnego w celu podkreślenia znaczenia wyrażenia

Pytanie retoryczne

retoryczne - pytanie, którego celem nie jest uzyskanie odpowiedzi, ale pobudzenie do refleksji (np. Cóż sprawiło, że człowiek tak punktualny dziś się spóźnia?; Kto w końcu tu rządzi: ty czy ja?)

Refren

• wersy powtarzające się regularnie w określonych miejscach

Reminiscencja

• nieświadome przypomnienie; echo; w literaturze - odmiana aluzji literackiej

Retrospekcja

• w utworze epickim przywołanie wcześniejszych wydarzeń przez bohatera bądź bohaterów, można jej dokonać w mowie zależnej lub niezależnej; odegrała ona ważną rolę w powieści psychologicznej

Rym

• powtarzanie się identycznych bądź zbliżonych brzmieniem głosek znajdujących się w określonej pozycji - najczęściej na końcach wersów. Wyróżniamy rymy:

Końcowe

• rymują się głoski zakańczające wers

Wewnętrzne

• rymują się głoski w środku wersów

Parzyste

• rymują się głoski w dwóch następujących po sobie wersach (a-a b-b)

Krzyżowe

• rymują się głoski w co drugich wersach (a-b a-b)

Okalające

• rymują się głoski w początkowym i końcowym wersie strofy (a-b b-a)

Gramatyczne

• rymy wynikające z tożsamości form gramatycznych wyrazów

Męskie

• jednozgłoskowe (np. dom - prom)

Żeńskie

• półtorazgłoskowe (np. kawa - ława)

Dokładne

• te same głoski na końcach wyrazów (np. spalanie - latanie)

Niedokładne

• głoski na końcach wyrazów mają podobne brzmienie, ale nie są jednakowe (np. jeden - siedem)

Częstochowskie

• rymy proste, bardzo często używane, banalne (np. kochać - szlochać)

Egzotyczne

• zestawiające wyrazy rzadko używane (np. Raz à propos Liz / Powiedział ktoś na Akropolis)

Rytm

Stylizacja

• wprowadzenie do tekstu cech innego stylu, np. ludowego (np. Oj dana, dana), biblijnego

Synekdocha

(odmiana metonimii) - zastąpienie nazwy całości nazwą części, np. „twoje serce należy do mnie"; użycie liczby pojedynczej zamiast liczby mnogiej (przechodzi mnie dreszcz zamiast przechodzą mnie dreszcze), nazwy tworzywa zamiast nazwy przedmiotu (rozległ się szczęk żelaza)

Synestezja

• środek stylistyczny polegający na przypisywaniu jakiemuś zmysłowi wrażeń odbieranych innym zmysłem (np. dźwięk dymu)

Synonim

• wyraz bliskoznaczny

Średniówka

• wewnętrzny podział intonacyjny wersu. Występuje tylko w wersach mających co najmniej 8 sylab

Uosobienie

• patrz: personifikacja

Wykrzyknienie

• użycie w wierszu wykrzyknika - środka interpunkcyjnego i/lub części mowy, w celu uwidocznienia uczuć i emocji

Zdrobnienie

• pieszczotliwe, czułe określenie czegoś lub kogoś za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu: -ka, -ko, -utki, -nik, -ek, -eńko, -ić, -enie, -eczek (np. dom - domeczek, mało - maleńko)

Zgrubienie

• określenie wyrażające niechęć, podziw lub przywiązanie poprzez dodanie do wyrazu podstawowego formantu -sko (np. pies - psisko), -isko, -ysko