ARALING PANLIPUNAN 1st QUARTER

heograpiya

ay nagmula sa salitang Greek na geo at graphein. Ang geo ay nangangahulugan ng mundo at ang graphein ay nangangahulugan sumulat o ilarawan

ang pisikal na katangian ng daigdig

ay binubuo ng kalawakan, kalupaan, klima, katubigan, buhay-halaman, buhay-hayop, at mga mineral. Ang bawat isa ay may impluwensya sa katangian ng mga ito.

crust

ang matigas at mabatong bahagi ng planetang ito. Umaabot ang kapal nito mula 30-65 kilometro (km) palalim mula sa mga kontinente.

mantle

y isang patong ng mga batong napakainit kaya malambot at natutunaw ang ilang bahagi nito.

core

ang kaloob-loobang bahagi ng daigdig na binubuo ng mga metal tulad ng iron at nickel.

meridian

Ito ang mga guhit patimog at pahilaga at nagsisimula sa isang polo patungo sa isang polo.

latitude

to ang tawag sa pagitan ng dalawang guhit ng parallel. Bawat pagitan ay may sukat na 10° o 15°. Ito rin ang pagitan ng layo ng isang punto sa hilaga o timog ng equator.

parallel

Ito ang guhit na kaagapay o parallel sa kapwa nito guhit at walang paraan para sila magsalubong.

longitude

to ang tawag sa sukat o pagitan ng isang guhit sa kanluran o silangan ng Prime Meridian na makikita sa Greenwich, England at sinusukat ng (o) degree at minute.

lugar

Tumutukoy sa katangiang pisikal ng mga lugar (anyong-lupa at bahaging-tubig, klima, lupa, pananim at hayop). Kasama rin sa pag-aaral ang mga katangiang pantao katulad ng bilang ng naninirahan sa isang lugar at kung gaano sila kalapit sa isa't isa, kaugaliang panlipunan, kultura, tradisyon, at mga institusyong pulitikal.

interaksyon ng tao sa kapaligiran

Tumutukoy sa mga pagbabagong ginawa ng tao sa kaniyang kapaligiran at ang mga pagbabago na patuloy pang isinasagawa.

lokasyon

Tumutukoy sa kaugnayan ng lokasyon ng isang lugar sa ibang lugar. Iniuugnay sapag-aaral ng lokasyon ang mga epekto ng katangiang pisikal katulad ng mga daungan, ilog, kapatagan, at kabundukan, sa tirahan ng mga tao at kung papaano nila ito ginagamit.

galaw ng mga tao

Sinusundan ng mga heograper ang galaw ng mga tao- - ang mga ruta ng paglipat mula sa isang lugar patungo sa ibang lugar. Ipinapaliwanag din kung bakit mahalaga ang mga galaw na ito at pinag-aaralan ang epekto sa mga lugar na nilipatan at tirahan.

rehiyon

Pinag-aaralan ng heograper ang hitsura at mga pagkakaiba sa katangiang pisikal ng lugar. Tinitiyak din kung saan nagbago ang pisikal at mga katangiang pantao.

bundok

a y a n g p i n a k a m a t a a s n a a n y o n g l u p a n g d a i g d i g .

burol

I s a n g m a t a a s n a a n y o n g l u p a n g u n i y m a s m a b a b a k a y s a s a b u n d o k . I t o a y m a y t a a s n a h i n d i h i h i g i t s a 1 , 000 t a l a m p a k a n .

talampas

t o a y a n g p a t a g n a l u p a i n s a i b a b a w n g b u n d o k .

bulubundukin

a y i s a n g u r i n g a n y o n g l u p a n a n a k a h a n a y . I t o a y i s a n g h e o g r a p i k o n g l u g a r n a b i n u b u o n g m a r a m i n g b u n d o k

disyerto

M a y p i n a k a m a i n i t n a t e m p e r a t u r e a n g d i s y e r t o a t i t o a y n a k a k a t a n g g a p n g p a t a k n g u l a n n a h i n d i t a t a a s s a 1 0 p u l g a d a .

lambak

s a n g p a t a g n a l u p a i n s a p a g i t a n n g d a l a w a n g m a t a a s n a l u p a i n

tangway

s a n g p i r a s o n g l u p a i n n a n a k a r u g t o n g s a i s a n g m a l a k i n g l u p a i n . H a l o s n a p a p a l i g i r a n n g t u b i g a n g m a l a k i n g b a h a g i n i t o .

pulo

N a p a p a l i g i r a n n g t u b i g a n g l a h a t n g s u l o k n g i s a n g

kapuluan

I t o a y b i n u b u o n g mga p u l o

kontinente

t o a n g m a l a k i n g b a h a g i n g l u p a s a m u n d o n a t i n a t a w a g n a c o n t i n e n t . M a y p i t o n g k o n t i n e n t e s a m u n d o .

bulkan

a y i s a n g u r i n g a n y o n g l u p a n a n a g l a l a b a s n g m a i n i t n a " l a v a " t u w i n g p a g p u t o k .

karagatan

a y t u b i g - a l a t n a b u m u b u o s a 7 0 % p o r s i y e n t o n g l a h a t n g k a t u b i g a n s a d a i g d i g .

dagat

a y m a s m a l i i t k a y s a s a k a r a g a t a n a t m a s m a l a p i t s a k a l u p a a n .

golpo

I t o a y a n g t a w a g s a m a l a l a k i n g l o o k a t k a r a n i w a n g n a s a b u k a n a n g k a r a g a t a n .

look

a y i s a n g b a i y a n a m a a a r i n g g a m i t i n b i l a n g k a n l u n g a n n g s a s a k y a n g p a n d a g a t

kipot

I t o a y a n y o n g - t u b i g n a n a s a p a g i t a n n g d a l a w a n g k a l u p a a n .

ilog

s a n g u r i n g t u b i g - t a b a n g . K a r a n i w a n g n a g s i s i m u l a a n g p a g - a g o s n g i l o g s a m g a m a t a t a a s n a l u g a r t u l a d b u n d o k a t b u r o l .

lawa

A n g a n y o n g t u b i g n a i t o a y n a p a p a l i g i r a n n g m g a k a l u p a a n .

talon

I s a s a n a t a t a n g i n g a n y o n g t u b i g a n g t a l o n . M a r a m i n g t u r i s t a a n g n a a a k i t n a m a g t u n g o s a m g a l u g a r n a m a y m g a n a g t a t a a s a n a t n a g g a g a n d a h a n g

paleolitiko

ang panahon kung saan nakita ang pagbabagong anyo ng tao

paleolitiko

ang mga tao sa panahon na ito ay nomadiko

paleolitiko

Ang tao ay gumagamit ng bato para sa mga kasangkapan at sandata.

paleolitiko

gumamit di ng mga buto, sungay at pangil ng hayop bilang kasangkapan at sandata.

paleolitiko

Nabuhay ang taong Paleolitiko sa pangangaso at pangingisda

paleolitiko

Sa mga kuweba sila nakatira

paleolitiko

Natuto siyang magtapyas ng bato at gumamit ng apoy, ang pinakamahalagang pamana niya sa sangkatauhan

paleolitiko

Naimbento niya ang pana at palaso. May taglay na talion sa sining na pinatunayan ng mga nililok at ipinintang hayop sa mga kuweba.

paleolitiko

natuto ang mga tao sa panahon na ito na mag tayo ng campsite

neolitiko

panahon ng paggamit ng kasangkapan,pamumuhay ng mga tao sa pamayanan,pagtatanim,pagaalaga ng hayop,paglalayok at paghahabi

neolitiko

natuto na mag alaga ng hayop, magsaka at magtanim ang tao, naging permanente na ang kanilang tiarahan

neolitiko

natutuhan ng mga ang paghahasa ng mga kasangkapan at sandata

neolitiko

Natutuhan din nila sa panahong ito ang pagkabit ng hawakan sa palakol, pagbubungkal sa lupa, paggawa ng palayok, pag-ikid ng sinulid at paghahabi.

neolitiko

Sa panahong ito, napaamo nila ang mga maiilap na hayop at sila'y nanirahan na mga itinayong mga bahay.

panahon ng metal

yugto ng kaunlaran ng mga sinumang taong namamayani

panahon ng metal

ang bakal ang pangunahing sangkap sa paggawa ng sandata

panahon ng metal

ang mga ninuno ay natutong gumamit ng tanso,bakal at ginto

heograpiyang pantao

Isang agham panlipunan na pinag-aaralan ang paraan ng interaksyon ng tao sa kanyang kapaligiran

kung paano niya ito binabago at kung paano din siya nagbabago o naapektuhan ng kalikasan

wika

itinuturing na kaluluwa ng isang kultura

wika

nagbibigay ng kakilanlan sa mga taong kabilang sa isang pangkat

relihiyon

kalipunan ng mga paniniwala at ritwal

relihiyon

nagsimula sa salitang religare "buuin ang mga bahagi para maging magkaugnay ang kabuuan nito"

etniko

nagmula sa salitang greek na ETHOS na nangangahulugang "mamamayan"

etniko

ito ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika at relihiyon

kabihasnan

ay ang proseso kung saan ang isang lipunan o lugar ay umabot sa modernong yugto ng kaunlaran at organisadong lipunan.

mesopotamia

ay nagsimula sa malawak na lupaing dinadaluyan ng mga ilog Tigris at Euphrates.

haung ho china

ay hindi gaanong napasok ng mga dayuhan dahil sa mga likas na hangganan na nagsilbing proteksyon upang malinang ang katutubong kaugalian nito.

china

ay umusbong sa tabing-ilog malapit sa Yellow River o Ilog Huang Ho Ang ilog na ito ay may habang halos 3,000 milya na nagmumula sa kabundukan ng kanlurang China at dumadaloy patungong Yellow Sea.

dalamhati ng china

Ang pag-apaw ng Ilog Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito. Dahil dito, tinawag na "_____________" ang ilog

egypt

napaliligiran ng kontinente ng Europe, Asia at Africa na may maganda ding lokasyon sa baybayin ng Mediterranean na kapakipakinabang para sa kalakalan.

lower egypt

ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang Nile River ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea.

upper egypt

ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel

nile river

may 4,160 milya o 6,694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula katimugan patungong hilaga.

egypt

tinawag bilang The Gift of the Nile noon pa mang unang panahon dahil kung wala ang ilog na ito, magiging isang disyerto ang buong lupain nito.

mesopotamia

mula sa salitang Griyego na meso o "pagitan"at potamos o "ilog." Sa madaling salita ang kahulugan ng salitang Mesopotamia ay lupain sa "Pagitan ng dalawang ilog"

pagitan

ibigsabihin ng meso

ilog

ibig sabihin ng potamos

cultural diffusion

Ang produkto na may bagong ideya ay kumakalat sa isang kultura papunta sa iba pang kultura.

sumerian

Naniniwala ang mga magsasaka na ang tagumpay ng kanilang ani ay naka depende sa basbas ng mga diyos. Hawak rin ng mga pare ang Sistema ng irigasyon at nanghihingi ng ani sa magsasaka bilang buwis

ziggurat

ang strukturang nagsilbing tahanan at templo ng mga patron o diyos na makikita sa bawat lungsod.

polytheism

Naniniwala sa maraming diyos

sumerian

Sa panahon naman ng digmaan pumipili ang mga pari ng mga pinaka magagaling na mandirigma para pangunohan ang hukbo. Dahil nag sunod-sunod ang digmaan binigyan na ng mga pari ng pernaminteng kontrol ang mga komander na ito.

dinastiya

Kalaunan naging lubos ang pagiging pinuno nila na pwede na nilang ipasa sa kanilang mga anak na lalake bilang tagapag-mana. Dito na nabuo ang konspeto ng ___________. Kung saan nanggagaling lang sa iisang pamilya

anthropomorpic

Naniniwala sila sa maraming diyos at diyosa na _________ o may katangian at pag-uugaling tao. Tinatayang mayroong 3,000 diyos at diyosa ang mga Sumer.

cuneiform

Ang paraan ng pagsulat na ginagamit ng stylus at clay o luwad na lapida. Ito ay hugis -sinsel

pari at hari

Ang mga _______ ang pinakamataas sa hirarkiya ng lipunan. Kasunod dito ang mga mayayamang mangangalakal at ang mga ordinaryong taong nagsasaka. Pinakamababang antas sa lipunang Sumer ay ang mga alipin at bihag ng digmaan.

mangagalakal

Ang mga pari at hari ang pinakamataas sa hirarkiya ng lipunan. Kasunod dito ang mga mayayamang __________ at ang mga ordinaryong taong nagsasaka. Pinakamababang antas sa lipunang Sumer ay ang mga alipin at bihag ng digmaan.

mga alipin

Ang mga pari at hari ang pinakamataas sa hirarkiya ng lipunan. Kasunod dito ang mga mayayamang mangangalakal at ang mga ordinaryong taong nagsasaka. Pinakamababang antas sa lipunang Sumer ay ang __________

king sagron i

ang nakatalo sa mga lungsod estado ng sumer

akkad

ang karamihan sa mga ideya ng kabihasnang Sumerian. Nakatulong ang pananakop ni Sargon para mapakalat pa ang kulturang Sumerian sa labas ng Tigris at Euphrates Valley.

imperyo

Malawak na political unit na nabuo sa pamamagitan ng pananakop ng isang estado ng iba pang estado.

imperyo

ay binubuo ng mga bansa at nagsasariling estado na nasa ilalim ng isang pamumuno.

200

Nag tagal ang dinastiya ni Sargon sa loob ng ____ taon na sa kalaunan ay bumagsak dahil sa loob ng imperyo. Pananakop at tag-gutom

ur

Noong 2100 B.C.E panandaliang nabawi ng langsod-estado ng __ ang kapangyarihan nito at pinamunuan ang Sumer at Akkad.

hammurabi

babylonian, sinakop ni _____

ashur

a Panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang kahariang Ashur.

code of hammurabi

batas at parusa gaya ng multa hanggang kamatayan.

hittite anatolia

sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod-estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga dayuhang pinuno.

hittite

ay orihinal na nagmula sa hilagang silangang bahagi ng black sea. lumisan sila at nanirahan sa asia minor(kasalukuyang turkey)

maladisyerto

ang lupain sa pagitan ng Persian Gulf at Mediterranean Sea sa Kanlurang Asya.

lundayan ng kabihasnan

Sa lambak na ito umusbong ang ilang kabihasnang naging daan sa pagsilang ng mga sinaunang lungsodestado kung kaya't ito ay tinaguriang ____

fertile crescent

Ang unang nakilalang sibilisasyon na nabuo sa __ay natuklasan sa Mesopotamia, na ngayon ay tinatawag na Iraq.

gulong

Paggamit ng ____ na ipinakilala ng mga Sumerian.

pilak

Paggamit ng baryang ___ bilang salapi

hanging garden of babylon

na nilikha ni Haring Nebuchadnezzar.

patesi

Nasa sentro ng lungsod-estado ang templo na pinangangasiwaan ng isang ______ pinunong pari ng mgs Sumerian.