ROZDZIAŁ 3: Poznanie społeczne

Aktywizacja wiedzy

Inaczej uczynnienie, oznacza zmianę stanu funkcjonalnego schematu, który z wiedzy potencjalnej i nieczynnej przeradza się w wiedzę pamięciowo dostępną, aktualnie przez nas używaną Przykład: widok odpowiednio umundurowanej osoby aktywizuje schemat policjanta tak samo jak pojawienie się złodzieja

Asymilacja

zmiana sądu o jakimś obiekcie w taki sposób, że staje się on podobny do własnej postawy, schematu lub oczekiwania bądź też do bodźców kontekstowych współwystępujących z ocenianym obiektem. Przykład: Informacja, że młody Donald bez większego doświadczenia żeglarskiego zamierza samotnie przepłynąć na jachcie Atlantyk, może wzbudzać opinię o lekkomyślności lub odwadze Donalda

Automatyczne przetwarzanie informacji

Ma cztery własności odróżniające je od przetwarzania kontrolowanego: *pojawia się bez intencji podmiotu *pojawia się w odpowiedzi na pewne bodźce mimo lub wbrew woli podmiotu *jest bezwysiłkowe, szybkie i nie pochłania operacyjnych zasobów umysłu, czyli uwagi oraz pamięci roboczej *pojawia się i przebiega poza świadomością podmiotu

Przykład: Adrian szybko uznał, że Kasia jest niekobieca ze względu na jej ubiór

Błąd nadużycia schematu

Przypominanie sobie takich danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, a które jedynie wywnioskował. Przykład: Hans będąc na dyskotece w amerykańskiej szkole tańczył z nieznajomą, którą zaprosił do pląsu. Podczas powolnego tańca nieznajoma zaczęła się do niego mocno przytulać, co Hans odczytał jako początek skryptu "szalona noc erotyczna" i zaczął działać stosownie do schematu (całować ją po szyi). Dziewczyna jednak odskoczyła, ponieważ Hans popełnił błąd, a ona sama realizowała inny skrypt- "cheek to cheek dancing", wcalenie związany z fantazjami Hansa.

Chroniczna dostępność

Ludzie dość silnie różnią się chroniczną dostępnością poszczególnych struktur wiedzy, czyli tendencją do częstego aktywizowania i używania (a również nadużywania) takich kategorii,jak "inteligencja" czy "kobiecość".

Przykład: Jarek jest agresywnym dzieckiem i ma znacznie silniejszą skłonność do interpretacji dwuznacznych zachowań jako przejawu złych intencji

Fałszywe alarmy

Dotyczą one rozpoznawania zdarzeń i polegają na nie trafnym rozpoznaniu informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i starej, czyli znanej.

Heurystyka

Uproszczona reguła myślenia pozwalająca na formułowanie sądów bez analizy większośc iinformacji, na których sąd powinien się opierać.

Przykład: uznanie, że występuje w Polsce więcej zabójstw niż samobójstw, to o zabójstwach jest dużo w mediach (w końcu temat jest ciekawszy) więc jest to wydarzenie pozornie częstsze

Kontrast

zmiana sądu o jakimś obiekcie w taki sposób, że wydaje się on mniej podobny do własnej postawy lub jakiegoś oczekiwania bądź też do bodźców kontekstowych, czyli współwystępujących z ocenianym obiektem.

Przykład: ocena osoby może być zmieniona ze względu na świadomość stereotypów i aktywne przeciwdziałanie im.

Kontrolowane przetwarzanie informacji

przetwarzanie informacji na mocy aktu woli i intencji podmiotu, który jest świadomy jego występowania; wymaga ono wysiłku, jest stosunkowo powolne i pochłania operacyjne zasoby umysłu (uwagę i pamięć roboczą); przeciwieństwo przetwarzania —> automatycznego

Przykład: Marysia uczy się do roli teatralnej, Maciek, któremu zależy na trafności swoich opinii, formułuje sądy o innych ludziach (ważne- te procesy będą kontrolowane jeżeli jednostce zależy na trafności, inaczej te same procesy mogą być automatyczne

Model włączania-wyłączania

Sformułowany przez Schwarza i Blessa zakłada, że jeżeli oceniany obiekt jest choćby trochę wieloznaczny, ta sama informacja kontekstowa może spowodować efekt asymilacji, jeżeli zostanie włączona w reprezentację (umysłowy obraz) ocenianego obiektu bądź efekt kontrastu, jeżeli powoduje wyłączenie części reprezentacji ocenianego obiektu lub staje siękryterium oceny.

Przykład: ocena niemieckiej partii CDU. Zapytanie wcześniej o korzenie cieszącego się popularnością polityka wpływało na pozytywniejsze oceny, kiedy ocena była dokonywana po wyłączeniu polityka zumysłowej reprezentacji partii CDU- była niższa

Nastrój

Stan emocjonalny jednostki, który może wpływać na sposób, w jaki przetwarza ona informacje społeczne. Nastrój może działać jak "okulary", przez które jednostka postrzega otaczającą ją rzeczywistość

Pamięć reproduktywna

pamięciowy zapis rzeczywiście zaobserwowanych faktów.

Płynność przetwarzania

Łatwość, z jaką jednostka przetwarza informacje, wpływającą na ocenę innych osób oraz na wyrażanie pozytywnych lub negatywnych emocji. Obiekty bardziej zbliżone do prototypu są rozpoznawane szybciej, bardziej się podobają i wywołują silniejsze reakcje emocjonalne.

Prototyp

Uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość. Prototyp jest rdzeniem znaczeniowym schematu, czyli egzemplarzem najbardziej typowym, najlepiej spełniającym schemat i w tym sensie idealnym

przykład: prototypem kobiety dla mężczyzny jest jego własna matka; Profesor Kulesza mówi gładko, używając wielu słów obcych, posiada szczegółową wiedzę na temat psychologii społecznej, ale też jest trochę roztargniony i nieporadny.

Prymowanie

eksperymentalna aktywizacja jakiejś struktury wiedzy poprzez podprogową ekspozycję związanych z nią treści, poprzez jej ekspozycję na obrzeżach świadomości albo poprzez uwikłanie tych treści w niezależne zadanie poprzednio wykonywane przez osobę badaną.

Wykonanie może pozostawać pod wpływem prymowanych treści.Często stosowanym sposobem prymowanie jest wyświetlanie bodźców podprogowych-pryma pozostaje wtedy nieświadoma. Drugim sposobem mogą być rozsypanki słowne-pryma ma charakter świadomy. Proces prymowania oraz eksperyment są zazwyczaj przedstawiane jako dwa osobne badania, aby osoba biorąca udział w badaniu nie kojarzyła prymy z procesami we właściwym eksperymencie.

Schemat poznawczy

pamięciowa organizacja uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów; zbudowany według zasady —> prototypowości

Przykład: Wiedza o typowym przebiegu egzaminu, sposobach stawiania pytań składają się na schemat "zdawanie egzaminu"

Skrypt

Inaczej scenariusz lub umysłowa reprezentacja ciągów zdarzeń, należy do jednej z trzech kategorii schematów i stanowi umysłową reprezentację zdarzeń, działań lub ich ciągów

Przykład: egzamin z psychologii społecznej u Kuleszy, na który składają się "scenki"- zadanie pytań, wysłuchanie odpowiedzi oraz wystawienie oceny

System impulsywny

Składa się z elementów skojarzonych na mocy podobieństwa i współwystępowania, ich aktywizacja ma charakter rozchodzącej się w pamięci fali pobudzenia.

Przykład: Widok siwych włosów jakiejś osoby automatycznie aktywizuje pozostałe elementy skojarzone ze starością

System refleksyjny

Obejmuje elementy połączone relacjami semantycznymi, które wyrażane są zdaniami składającymi się na deklaratywny, ujęty w słowa system wiedzy, rządzący się zasadą wewnętrznej zgodności.

Przykład: Na przykład widok osoby starszej lub samo pomyślenie o niej aktywizuje wiedzę o starości, która może być dowolnie rozbudowywana za pomocą myślenia i wyciągania wniosków.

Ucieleśnienie

Szczególnym rodzajem kontekstu są stany ciała osoby przetwarzającej informacje. Wpływ tych stanów na kategoryzację obiektów, formułowanie sądów oraz doświadczanie emocji jest wszechobecny- nazywamy to ucieleśnionym charakterem.

Przykład: Badani decydując jakiej płci są pokazywane im dwuznaczne twarze, częściej kategoryzować je jako męskie, kiedy ściskali w ręku twardą kulę, rzadziej kiedy ściskali kulę miękką

Wyrazistość

Własność człowieka lub innego obiektu, która czyni go figurą na tle; wyraziste są bodźce jaskrawe, hałaśliwe, niezwykłe, nieoczekiwane i silnie odróżniające się od innych bodźców występujących w danej sytuacji.

*osoby wyraziste przyciągają większą uwagę przez co są lepiej zapamiętywane *są też postrzegane jako wywierające znaczniejszy wpływ społeczny i bardziej przyczyniające się do osiąganych przez grupę wyników *osoby te są oceniane w bardziej krańcowy sposób- jedyny kulturalny Rosjanin wśród Polaków będzie postrzegany jako bardziej kulturalny niż wśród innych Rosjan *wyrazistość- głównie wywołana statusem solisty- decyduje o kategoryzacji spostrzeganego człowieka, a więc o tym, przez pryzmat jakiej struktury wiedzy informacja na jego temat jest przetwarzana

Przykład: Marian jest szefem dużej korporacji, podczas spotkań zarządu zasiada u góry stołu- pozycja ta znacznie wyróżnia go na tle innych członków zespołu

Złudzenie mądrości wstecznej

Poczucie "z góry to wiedziałem" pojawiające się po jakimś zdarzeniu przekonania, że jeszcze przed tego zaistnieniem wiedziało się o jego nieuchronności.