Geschiedenis Examen D2, D3, D4, D5, D6, D7, E2, F1

Flashcards over humanisme, wetenschap, reformatie, Habsburgse Rijk, Nederlanden, absolutisme, parlementarisme, renaissance, barok, neoclassicisme, sociale hulp, en de Verlichting.

Ontstaan van humanisme

Eind van de middeleeuwen; humanisten wilden een volledig en correct beeld van de klassieke oudheid reconstrueren.

Oorsprongsslogan van het humanisme

Ad fontes! (terug naar de bronnen).

Kenmerken van humanisme

Bewondering voor de klassieke oudheid; bestuderen van originele bronnen; tekstkritiek; antropocentrisme; kritische zin; verdraagzaamheid.

Desiderius Erasmus

Pleitbezorger van vrede en verdraagzaamheid; kritiek op misstanden in de Kerk, maar tegen de breuk; Lof der Zotheid, Adagia.

Thomas More

Auteur van Utopia: fictieve ideale samenleving; geloofde in hervorming via verdraagzaamheid en rede.

Niccolò Machiavelli

Realistische politieke denker (Il Principe); 'Het doel heiligt de middelen'; staat boven moraal.

Belang van humanisme voor wetenschap

Stimuleert eigen waarneming en experiment in plaats van autoriteitsgeloof.

Copernicus

Heliocentrisch model (zon in centrum i.p.v. aarde).

Galilei

Ondersteunde Copernicus; moest zijn theorie intrekken.

Kepler

Verfijnde heliocentrisme met planeetbanen.

Vesalius

Anatomie op basis van dissectie.

Simon Stevin

Experimentele fysica in de Nederlanden.

Isaac Newton

Zwaartekracht, klassieke mechanica.

Christiaan Huygens

Astronomie, slingerklok, lichttheorie.

William Harvey

Bloedcirculatie.

Gerardus Mercator

Kaartprojectie.

Rembert Dodoens

Botanica.

Lutheranisme (Maarten Luther)

Startpunt: 95 stellingen (1517) tegen aflatenhandel; sola fide, sola scriptura; Bijbel in volkstaal.

Calvinisme (Johannes Calvijn)

Strenger dan Luther; predestinatie; sobere levensstijl.

Anabaptisme (wederdopers)

Alleen volwassenen mogen gedoopt worden; vrijwillige kerkgemeenschap.

Anglicanisme (Engeland, Hendrik VIII)

Koning breekt met paus om echtscheiding te regelen; Act of Supremacy (1534).

Katholieke reformatie

Katholieke reactie op protestantisme; Concilie van Trente (1545–1563).

Concilie van Trente

Doelen: protestanten terugwinnen, misbruiken aanpakken, geloofsleer vastleggen; 7 sacramenten, belang van traditie, pauselijk gezag.

Methodes van katholieken

Concilies en kerkelijke hiërarchie; heropvoeding van clerus; nieuwe orden (jezuïeten); inquisitie.

Methodes van protestanten

Boekdrukkunst, Bijbelvertalingen, individuele geloofsbeleving, politieke steun.

Politieke gevolgen van de reformatie

Eén vorst, één geloof; Vrede van Augsburg (1555); Edict van Nantes (1598).

Kenmerken van de vroegmoderne tijd

Groei van centrale vorstenmacht (absolutisme); religieuze conflicten; oorlogen; geboorte van moderne staten.

Grote lijnen van de Europese politieke geschiedenis

Karel V probeert Europa te verenigen; Dertigjarige Oorlog (1618–1648); Franse Revolutie (1789); Napoleon schaft Heilig Roomse Rijk af (1806).

Oorsprong van het huis Habsburg

Habichtsburg (Zwitserland); 1273: verwerven Oostenrijk.

Karel V (1500–1558)

Keizer over een wereldrijk; poging tot centralisatie stuit op verzet.

Splitsing in Spaanse en Oostenrijkse Habsburgers (1555)

Filips II (Spanje): katholiek, autoritair; Ferdinand (Oostenrijk): bouwt Oostenrijkse tak uit.

Spaanse Successieoorlog (1701–1714)

Strijd om opvolging van Karel II; Frankrijk vs. Oostenrijk.

Oostenrijkse Successieoorlog (1740–1748)

Maria Theresia volgt vader Karel VI op; Pruisen wordt nieuwe concurrent.

Karel V en de Nederlanden

Geboren in Gent, kent de Nederlanden goed; probeert de 17 gewesten te centraliseren.

Filips II en de Nederlanden

Zoon van Karel V, kent Nederlanden veel minder goed; streng katholiek en centralistisch.

Verloop van de opstand tegen Filips II

Beeldenstorm (1566); Hertog van Alva wordt gestuurd; Tachtigjarige Oorlog (1568).

Scheiding van de Nederlanden

Unie van Atrecht; Unie van Utrecht; Plakkaat van Verlatinghe (1581); Val van Antwerpen (1585).

Einde van de opstand

Vrede van Münster (1648) → Republiek wordt officieel onafhankelijk

Noordelijke Nederlanden = Republiek

Onafhankelijke republiek, Staten-Generaal als bestuur; gedomineerd door rijke burgerij; calvinistisch.

Zuidelijke Nederlanden

Blijven katholiek en onder controle van Spaanse en Oostenrijkse Habsburgers; beperkte religieuze vrijheid.

Absolutisme: theorie

Droit divin; Romeins recht; doel: alle macht centraliseren.

Absolutisme: praktijk in Frankrijk

Lodewijk XIV (1643–1715) = 'Zonnekoning'; bouwde Versailles; Colbertisme.

Mislukte poging tot centralisatie in Engeland → parlementarisme

Magna Carta (1215); Stuart-koningen proberen absolutisme.

Werking van parlementair systeem in Engeland

Bill of Rights (1689); ministers gekozen uit partij met meerderheid in parlement; cijnskiesrecht.

Renaissance (ca. 1400–1600)

Gebaseerd op herontdekking van de klassieke oudheid; antropocentrisme; realisme; evenwicht en harmonie.

Barok (ca. 1600–1750)

In dienst van Kerk, vorsten en burgerij; dramatiek, beweging, emotie; clair-obscur.

Neoclassicisme (ca. 1750–begin 19e eeuw)

Reactie op barok, terug naar soberheid en orde; geïnspireerd door opgravingen in Pompeï en Verlichting.

Belangrijkste conclusies van het onderzoek (sociale hulp)

Sociale hulp in het verleden was lokaal, religieus geïnspireerd en geen recht, maar een gunst.

Organisatie van sociale hulp in het Ancien Régime

Niet universeel, sterk plaatsgebonden, voorwaarden.

Ontstaan van de Verlichting

17e eeuw (Engeland) → bloei in 18e eeuw (Frankrijk, Duitstalige gebieden); gebruik van rede en verstand; kritiek op alles wat niet rationeel is.

John Locke

Regering moet gebaseerd zijn op een sociaal contract.

Montesquieu

Scheiding der machten.

Rousseau

Volkssoevereiniteit.

Voltaire

Vrijheid van meningsuiting, religieuze verdraagzaamheid.

Adam Smith

Vrije economie: vrije markt, geen overheidsinmenging.

Diderot & d’Alembert

Encyclopedieën om kennis te verspreiden.

Belang van de Verlichting voor de hedendaagse maatschappij

Vrijheid van meningsuiting, scheiding der machten, onderwijs voor iedereen.

Verlicht despotisme

Alles voor het volk, niets door het volk.