1. Onderwijspsychologie & leerstoornissen

Wat is een ontwikkelingsstoornis? (Welke impact? Wanneer treedt het op?)

Neurologische / psychische aandoening die ‘normale’ ontwikkeling verstoort

• breed: continuüm van subjectieve impact (klein → groot)

  • spectrumstoornis

• treedt vroeg in kindertijd op

  • sommige dingen nog ondersteund, maar andere wijken af van normaal traject

  • vb. ASS, ADHD

Waarom wordt de term ‘neurodiversiteit’ gebruikt?

= Verzamelterm

→ Loskomen van strikte labels/diagnoses

Ontwikkelingsstoornissen gaan vaak gepaard met leerproblemen. Wat houden deze in? Welke factoren spelen een rol?

Moeilijkheden bij het leren

• individuele factoren (motivatie, langdurige ziekte…)

• omgevingsfactoren (beperkte opvolging thuis, moeilijke thuissituatie…)

• tijdelijk?

Wat is het verschil tussen leerproblemen & -stoornissen?

Problemen: breed

• bij leerstoornis altijd leerprobleem, maar niet altijd leerstoornis bij leerprobleem

Stoornis: specifiek

• specifieke criteria (DSM-V)

• ‘specifieke leerstoornis’: specifieke uitval in leren

• individueel probleem met neurologische basis

Waarom spreekt men van een ‘specifieke leerstoornis’?

1) Specificiteit in verminderde mogelijkheden

2) Specificiteit paradox: quid comorbiditeit

Wat zijn de 4 DSM-V criteria voor leerstoornissen?

A) Moeite met aanleren & gebruiken van schoolse vaardigheden

B) Betreffende schoolse vaardigheden zijn substantieel & meetbaar slechter ontwikkeld dan gezien de kalenderleeftijd verwacht mag worden

• observeerbaar verschil met leeftijdsgenoten

C) Leerproblemen beginnen tijdens schooljaren, maar worden soms pas echt manifest op moment dat betreffende schoolse vaardigheden zwaarder belast worden dan betrokkene met beperkte vermogens aankan

• niet voor schooljaren, hoewel er misschien wel al problemen zijn

D) Leerproblemen niet beter verklaard door VB, of andere stoornissen, of gebrekkige beheersing van taal waarin onderwijs gegeven wordt, of inadequaat onderricht, etc.

• functioneren voor rest goed

Criterium A voor leerstoornissen houdt in dat de betrokkene moeite heeft met het aanleren van schoolse vaardigheden. Over welke schoolse vaardigheden gaat het dan & wat zijn de symptomen?

Min. 1 van volgende symptomen gedurende min. 6M, ondanks interventie

Dyslexie (lezen, schrijven, spellen)

• 1) onnauwkeurig of langzaam & moeizaam woorden lezen

• 2) moeite om betekenis te begrijpen van wat wordt gelezen

• 3) moeite met spelling

• 4) moeite om zich schriftelijk uit te drukken

Dyscalculie (getallen, rekenen)

• 5) moeite met het zich eigen maken van gevoel voor & feiten rond getallen & berekeningen

• 6) moeite met cijfermatig redeneren (procedureel)

Welke 2 opmerkingen zijn er op het DSM-V criterium ‘ondanks interventie’?

Hoeveel verbetering nodig?

Wat is een goede interventie?

• interventie niet omschreven

Welke 3 opmerkingen zijn er op het DSM-V criterium ‘niet beter verklaard door…’?

Bij VB

• IQ < 70: geen dyslexie/dyscalculie

• IQ tussen 70 & 85: IQ in rekening genomen bij effect interventie

Andere stoornissen

• niet goed kunnen lezen van rekenopgave (dyslexie) is geen dyscalculie

• soms moeilijk goede onderscheid te maken

Psychosociale tegenslagen

Welke opmerking is er op het DSM-V criterium ‘significant negatieve invloed’?

Sterke leerlingen kunnen (lang) compenseren

• vb. cognitief sterke mensen hebben moeite met lezen, maar compenseren met alternatieve methoden → hoogbegaafde gaan ondanks leerstoornis nog steeds (meer dan) gemiddeld presteren

• → leerstoornissen of hoogbegaafdheid niet altijd opgepikt

• niet altijd objectief opgesteld, stuk arbitrair

Er zijn 3 vormen van leerstoornissen volgens de DSM-V, nl. licht, matig & ernstig. Wat houdt elk in?

Licht

• enige moeilijkheden met leervaardigheden, maar zo licht dat betrokkene deze kan compenseren of goed functioneert met ondersteuning

• is er dan sprake van leerstoornis als het wordt opgevangen?

Matig

• duidelijke moeilijkheden, onwaarschijnlijk vaardigheden leren beheersen zonder periodieke ondersteuning

Ernstig

• ernstige moeilijkheden, onwaarschijnlijk vaardigheden leren zonder blijvende ondersteuning

Hebben dyslexie & dyscalculie een verklarende of beschrijvende benadering?

Vooral beschrijvend

Verklarend: wat is oorzaak → specificiteit paradox

Wat is het arbitraire wat betreft dyslexie & dyscalculie?

Stoornis of ‘gewoon’ zwakkere leerlingen?

• lees-/schrijf- & rekenvaardigheden normaal verdeeld

• verwachten we andere verdeling?

Is het nieuw populatietje mensen met leerstoornissen (aantoonbare oorzaak) of gewoon de slechtst functionerende van de populatie?

• lang links gedacht, maar eigenlijk rechts; er zit normaalverdeling achter, geen duidelijke eenvoudige oorzaak, maar verschillende factoren

Wanneer worden leerproblemen leerstoornissen (2 zaken)?

Schoolse prestaties belangrijk

• cognitief

• sociaal, vb. math anxiety → niet meer proberen → prestatie verslechtert nog meer

Klachten manifest wanneer vaardigheden zwaarder belast worden

• belangrijke momenten om ‘mee’ te zijn

• belang van snel & adequaat handelen

• vb. overgang lagere school naar middelbaar

Met welke 2 methoden/behandelingen worden leerproblemen/-stoornissen aangepakt? Wat houden deze in?

Meestal tweestaps

• remedial teaching

  • binnen schoolse LBG

  • bijles, extra tijd…

  • gericht op brede leerproblemen

  • al dan niet bewezen effectieve programma’s

• gespecialiseerde hulp (orthodidactiek)

  • buiten school wanneer remedial teaching onvoldoende is

  • strikter, uitgebreider, gespecialiseerd onderzoek

  • diagnostiek als vertrekpunt

  • obv wetenschappelijk onderzoek

Waarvan hangt remedial teaching af?

Continuüm van ondersteunende onderwijspraktijken

• traject afgestemd op individu

Er bestaan aantal programma’s

• afhankelijk van school

• is er remedial teacher?

Wat zijn min. 3 inhoudelijke aandachtspunten/voorwaarden wat betreft remedial teaching?

1) Wetenschappelijke basis

2) Past in schoolcontext

3) Nood aan tussendoelen om motivatie hoog te houden

Wat zijn 3 praktische aandachtspunten/voorwaarden wat betreft remedial teaching?

1) Financieel haalbaar

2) Individueel/groep

3) Binnen/buiten klas

Wat zijn 3 kenmerken van de behandeling voor leerstoornissen (vergeleken met bredere methoden zoals remedial teaching)?

1) Timing individueel

2) Gericht op specifieke leerstoornis

• basis in diagnostiek

• later meer

3) Strikter protocol

In de praktijk zijn er redelijke aanpassingen gebeurd. Wat is het algemeen doel? Hoe haalbaar is dit doel?

Inclusief onderwijs

• 1 onderwijsvorm waar iedereen terecht kan

• vb. 1 gelijkvloers, geen trappen

• praktisch moeilijk haalbaar

• M-decreet: iedereen toegang tot regulier onderwijs (inclusief, want VL verwijst vaak door naar BUSO), maar weinig financiering

• vraag blijft wat zijn ‘redelijke aanpassingen’?

Hoe goed worden de redelijke aanpassingen geïmplementeerd?

Aantal goed ingeburgerd

• voorleessoftware, gebruik kladpapier, bepaald lettertype

Niet altijd effectief

• vb. extra tijd voor evaluatie

Zoveel mogelijk ‘uitzonderingsmaatregelen’ installeren voor iedereen → inclusief onderwijs

Welk doelgroep vraagt redelijke aanpassingen in het onderwijs?

Vaak in context van ‘zwakke leerlingen’ (linker staart)

• goed onderwijs = iedereen hun leerpotentieel optimaal laten benutten

Hoogbegaafdheid vraagt ook redelijke aanpassingen (rechter staart)

• risico vs veerkracht benadering

• meer dan enkel ‘heel slim’ zijn

• vb. redelijke aanpassingen niet meer oefeningen laten maken, maar naar volgend jaar gaan

Vaak over het hoofd gezien, recent wel budgetten vrijgemaakt voor speciale trajecten

Waar ligt grens? Wat is redelijk?

Wat zijn 4 vormen van psychologische impact van leerstoornissen?

1) Taal & cijfers komen voor in dagelijks leven

2) Ervaren zelf ook discrepantie tussen eigen ‘kunnen’ & resultaten

• faalangstig

• verminderde motivatie

3) Soms schaamte door sterke nadruk op geletterdheid

4) Math anxiety

Wat zijn de verschillen tussen een (leer)stoornis, beperking & handicap? Wat is de oorzaak?

Oorzaak

• verschillende mogelijk: genetica, omgeving

→ Stoornis

• verlies / afwijking van anatomische structuur of fysiologische/psychologische functie, vergeleken met leeftijdsgenoten

• neurologische afwijking kan tot stoornis leiden, hoeft niet altijd, vb. door opvang

→ Beperking

• verlies / afwijking in kwantitatieve/kwalitatieve zin van vermogen om activiteiten te verrichten of gedrag te vertonen, overeenkomstig, leeftijd, geslacht & sociaal-culturele context

→ Handicap

• nadelige situatie als gevolg van stoornis/beperking, die normale rolvervulling van betrokkene begrenst/verhindert

Wat zijn de 2 functies van onderwijs-/schoolpsychologie?

Ontwikkeling van jongeren ondersteunen

• leren & cognitieve ontwikkeling

• psychosociale & gedragsontwikkeling

• schoolcarrière & -keuzes

• gezondheid, fysieke & seksuele ontwikkeling

Actoren betrokken bij bovenstaande ondersteunen

= Algemene ondersteuning, maar schoolpsycholoog heeft focus binnen schoolse context

Wie zijn de betrokken actoren bij de ontwikkeling van een jongere?

Ouders, leerkrachten, school…

Wat is een onderwijspsycholoog?

Professional die veel expertise heeft, ingezet op levenslang leren

Duidelijke communicatie essentieel

• moeten met alle betrokkenen spreken

Snijvlak tussen psychologie & onderwijs

• brugfiguur met expertise

Wat zijn de 7 rollen van een onderwijspsycholoog?

1) Expert

2) Hulpverlener

3) Scientist practitioner

4) Professional

5) Communicator

6) Samenwerkingspartner

7) Systeemondersteuner

Wat houdt de expert rol van een onderwijspsycholoog in?

Vakinhoudelijke, psychologische kennis & vaardigheden toepassen ter ondersteuning & bevordering van ontwikkeling, het leren en/of onderwijsloopbaan van K&J

Op welke 5 domeinen is een onderwijspsycholoog een expert?

1) Cognitieve & leerontwikkeling

2) Sociale & emotionele ontwikkeling

3) Onderwijsloopbaan

4) Diversiteit van onderwijs- & opvoedingsbehoeften

5) Sociale interacties, relaties & groepen

• vb. pestgedrag

Wat houdt de hulpverlener rol van een onderwijspsycholoog in?

Handelen van schoolpsychologen gericht op bevorderen van ontwikkeling & functioneren van K&J in onderwijscontext

Met welke 7 methoden verleent een onderwijspsycholoog hulp?

1) Diagnostisch handelen

2) Preventie

3) Psycho-educatie

4) Consultatie

5) Directe begeleiding

6) Begeleiding van VOS

7) Tussenkomen in crisissituaties

Geen langdurige therapeutische trajecten, hiervoor doorverwezen

Wat houdt de scientist practitioner rol van een onderwijspsycholoog in?

Kennis in wetenschap integreren in dagdagelijks handelen

• wetenschappelijke kennis & attitude geïntegreerd in handelen

• onderzoekscompetenties

Wat houdt de professional rol van een onderwijspsycholoog in?

Professionele houding & focus op constant verbeteren van eigen handelen

• deontologisch handelen

• zelfreflectie

• levenslang leren

Wat houdt de communicator rol van een onderwijspsycholoog in?

Communiceren met cliënte, betrokkenen & andere professionals op respectvolle & heldere, transparante wijze

• professionele relatie tot stand brengen & onderhouden

• gespreks- & rapporteringsvaardigheden

Wat houdt de samenwerkingspartner rol van een onderwijspsycholoog in?

Samenwerken met leerlingen, ouders, school & andere hulpverleners met diverse achtergronden

• werken met kinderen & gezinnen uit diverse sociale & culturele achtergronden

• samenwerken met bredere jeugdhulpverlening

Wat houdt de systeemondersteuner rol van een onderwijspsycholoog in?

Meedenken & bijdragen aan (zorg)beleid van een school

• schoolsysteem als geheel optimaliseren

Waarom is er rolverwarring wat betreft onderwijspsychologie?

Onderscheid met

• leerkracht

• klinisch kinderpsycholoog

Maar vaak ook meerdere rollen

• lerarenopleiding

• aanvullende opleiding van min. 1j

  • psychotherapie, psychologische interventies…

Wat is de positie van een onderwijspsycholoog?

Focus op (optimalisatie van) processen binnen schoolse context

• geen klinisch psycholoog die kantoor heeft in school

Verschuiving in positie

• sterkere nadruk op mentaal welzijn binnen school

• meer gefocust op individu, crisissen, etc., minder systeem, hoe dingen beter laten verlopen in algemeen

Wat is de positie van een onderwijspsycholoog volgens de wetgeving? Welk aanbod is er voor hen?

Klinisch =/= A&O =/= school

Aanbod (vaak in navolging wetgeving)

• opleidingen: afstudeerrichtingen

• jobs: zelden voltijdse job, vaak slechts aanvulling op andere taken

Hoe staat het onderwijs in Vlaanderen tegenover regels, inclusief onderwijs, toelatingsvoorwaarden, etc. in het kader van leerproblemen/-stoornissen? Hoe is dit geëvolueerd?

Historisch veel vrijheid voor individuele scholen

• wel eindtermen als kader voor onderwijsdoelen

Verschillende onderwijskoepels met eigen regels/gewoonten

Streven naar open/democratisch onderwijssysteem

• beperkte inschrijvingsgelden

• weinig toelatingsvoorwaarden/-proeven

• vb. in FR striktere voorwaarden → influx in ULB

Laatste tijd in negatief daglicht met veel media belangstelling

Welke algemene issues ondervindt men in het Vlaams onderwijs?

Ambities, maar soms te weinig gesteund op evidentie / oude ideeën in nieuw jasje

• dalende onderwijskwaliteit

• lerarentekort

• wat met educational tracking?

• hoe jongeren voorbereiden op studiekeuze?

Welke issues ondervindt men binnen de onderwijspsychologie?

Per definitie issue die op kruispunt staan

• onderwijs, mentaal welzijn…

Wat is de traditionele visie op zittenblijven? Wat is het doel hiervan?

Jaarklassen

• vb. 31 december in hoger jaar dan 1 januari, maar psychologisch gezien niet logisch

Tekort → blijven zitten

Recent veranderingen door visie & praktische redenen

Doel: groepen homogeen te houden, weinig aandacht voor flexibele leerwegen

Hoe effectief is zittenblijven? Leg uit (vb. welke gevolgen?). Zijn er alternatieven?

Matig succes

• betere prestaties op eerder geziene leerstof, niet nieuwe

• gevolgen voor sociaal leven, schoolse carrière, mentaal welzijn

• → niet optimale manier

Toch veel gebruikt

Alternatief: graadklassen, niet na elk jaar bepaald doel moeten kunnen, maar in geheel in graad

Wat is educational tracking?

Leerlingen groeperen in afzonderlijke onderwijstrajecten obv interesses/vaardigheden met uitgesproken finaliteit

• onderwijsvormen (ASO, BSO, TSO…)

• studierichtingen

Bij educational tracking stelt men de vraag wanneer men de leerlingen moeten laten kiezen. Wat zegt wetenschappelijk onderzoek hierover? Tip: tussen welke 2 zaken is er een trade-off?

Kwaliteit van onderwijs

• specialisatie

  • hoe vroeger keuze, hoe meer doorgedreven gegeven kennis is, vb. 6j lang gespecialiseerde kennis

• cognitieve effecten

Rechtvaardigheid

• gelijke kansen

  • watervalsysteem, subjectief aanzien, sommige richtingen hebben hogere waarde & niet iedereen kan er terechtkomen, vb. je kan theoretisch wel van BSO naar ASO, maar in de praktijk niet

• sociale effecten

Er wordt tegenwoordig ook technologie gebruikt in het onderwijs. Wat is gamification? Wat is het verschil met game-based learning?

Gamification,

• spellen gebruikt in onderwijs

• vb. sticker krijgen als beloning

• ~ medailles, badges in spel

Game-based learning

• leerstof in spel

• vb. les Latijnse cultuur in Minecraft wereld

Er wordt tegenwoordig ook technologie gebruikt in het onderwijs. Wat is blended learning?

VR, technologie, specifieke modaliteiten, inzetten op specifieke mechanismen

• niet alles even efficiënt, soms te veel spel, niet genoeg leren

• =/= lessen opnemen