saga AA

Hvað er Stanley?

Hvað er Stanley?

Stanley var steinolíuknúin vél sem var flutt til Íslands frá Danmörku í nóvember 1902.

Hvenær var fyrsti mótorinn á Íslandi keyptur og hvað var hann notaður í?

Fyrsti mótorinn var keyptur 1899 til að knýja prentsmiðju í Reykjavík.

Hvað voru vélbátar orðnir margir árið 1930?

1000

Hvað er togari?

Togari er skip sem að dregur á eftir sér netpoka og safnar þannig fullt af fiski. Togari var fyrst kallaður tröllari á Íslandi (eins og trawler) en nú er botnvarpan kölluð það.

Coot var fyrsti togarinn á Íslandi, 1905.

Hvenær gerðist vélvæðing Íslendinga?

Frá árunum 1902 - 1930

Hvað er Jón forseti?

Togari sem útgerðarfélagið Alliance lét smíða fyrir sig í Bretlandi.

Hver átti fyrsta bílinn?

Ditlev Thomsen eignaðist hann árið 1904. Hann kom þó ekki að miklum notum því hann var of kraflítill fyrir íslenska náttúru.

fyrsta nothæfa bílinn eignaðist þó Magnús Sigurðsson árið 1907.

Hvenær var áfengisbannið á Íslandi?

Frá árunum 1908 (eða 1915) til 1935

því var aflétt því að Spánverjar hótuðu að setja mikinn toll á saltfisk ef þeir keyptu ekki vín frá þeim.

Tímanu, frá 1815-1914 má skipta í þrennt...

1815-1850: engin stórveldastyrjöld, Vínarfundinum að þakka

1850-1870: mikið um stórveldastyrjaldir

- 4 tengdar sameiningu Ítalíu, Þýskalands

- Krímstríðið

1871-1914: tímabil hins vopnaða friðar.

- eiginlegt kalt stríð

- stórveldin skiptu sér í tvö bandalög: Þríveldabandalagið og Samúðarsambandið

Hverjir voru í Þríveldabandalaginu ?

Þjóðverjar, Austurríkismenn og Ítalir

Hverjir voru í Samúðarsambandinu?

Bretar, Frakkar og Rússar

Krímstríðið

Stríð á milli Tyrkja og Rússa um yfirráð í Kákasus, á Svartahafi og á Balkanskaga.

Vesturveldin, Bretar og Frakkar hjálpuðu Tyrkjum. Rússar töpuðu.

Af hverju var Tyrkjaveldi kallað „sjúki maðurinn í Evrópu"?

því að það var mikið um hrörnun og uppdráttarsýki

Hver var Florence Nightingale?

Bresk hjúkrunarkona sem hjúkraði í Krímstríðinu. Hún reis upp gegn hefðbundnum hugmyndim um hlutverk og stöðu kvenna úr efnastéttum þjóðfélagsins.

Stórveldastaða Breta

Bretar voru stærsta stórveldið.

- fyrstu með iðnbyltingunna, 1770. Héldu forystu í öld.

- mesta nýlenduveldið: Kanada, Ástralía, Nýja-Sjáland og Indland (mesta djásnið)

- flotastyrkur: voru konungar heimshafanna. kaupskipafloti líka stærstur, voru leiðandi aðili í heimsversluninni

- þeir voru mesta fjármálaveldi heims

veikleiki breta: voru með nær engan landher

Stórveldastaða Austurríkis

Forysta þeirra var fyrst og fremst pólitísk

- byltingar 1848-49 veiktu stórveldisstöðu Austurríkis varanlega

Stórveldastaða Frakklands

Iðnbylting árið 1825

-nýlenduveldi: fullt í Afríku og Indókína

-þeir töpuðu styrjöldinni við Prússa (1870-71), mikið áfall

veikleiki Frakka: lítil fólksfjölgun út af barneignatakmörkun og missir kolanáma

Hver var Napoleon Bonaparte?

Hann var keisari Frakka jók orðstír þeira á alþjóðavettvangi. Tryggði Frökkum forystustöðu með því að styðja sameiningu Ítala og taka þátt í Krímstríðinu.

Stórveldastaða Ítalíu

Ítalir voru ekki í rauninni stórveldi, eftir sameiningu voru þeir samt álitnir.

Vantaði upp á: iðnvæðing, efnhagur, atvinnulíf

-þeir reyndu að fá nýlendur og efla flota sinn á Miðjarðarhafinu.

Stórveldastaða Rússlands

Rússar héldu áfram að þenja sig út.

Duttu aðeins aftur úr út af tapinu í Krímstríðinu.

Iðnbyltingin kom ekki fyrr en 1890, þá náðu þeir Vestur-Evrópu loksins.

-járnbrautalagning og herafl

Hvað var bændaánauðin?

stór sköddun í rússnesku samfélagi.

bændur voru neyddir að vinna á staðnum sem þeir fæddust, máttu ekki vinna annars staðar, hálfgert þrælahald.

Eftir að því var aflétt losaði um vinnuafl handa öðrum atvinnugreinum, ýtti undir borgaralega atvinnugrein.

Hver var Alexander keisari 2.?

Keisari Rússa, aflétti bændaánauðinni 1861

Stórveldastaða Þýskalands

Herstyrkur þeirra var rosalegur

-iðnvæðing gerist 1850

- Rínarlönd sameinast Prússlandi á Vínarfundinum

Um aldamótin 1900 var Þýskaland orðið annað mesta iðnveldi heims á eftir Bandaríkjunum.

Stórveldastaða Bandaríkjanna

koma fyrst undir lok 19. aldar (með stæl).

mesta iðnveldi heims.

- unnu stríð við Spánverja 1898

Hver var Theodore Roosevelt?

Forseti Bandaríkjanna 1901-1909.

-persónugerving bandarískrar heimsvaldastefnu

- tók við þegar William McKinley var myrtur

- yngsti maður til að taka við forsætiembætti Bandaríkjanna

Stórveldastaða Japans

aldamótin 1900

-sigra stríð við Kína 1894-95, lögðu undir sig Taiwan

-sigra rússneska-japanska stríðið 1904-05 sem vekur mikla athygli -> fyrsta sinn sem „lituð" þjóð vinnur „hvíta"

Hvað er heimsvaldastefnan?

Lenín sagði: heimsvaldastefnan er birtingarmynd kapítalismans á ákveðnu þróunarskeiði

- æðisgengið kapphlaup um nýlendur og áhrifasvæði (1870-1914)

hvað er kaupauðgisstefnan?

hagstefna þar sem áhersla var lögð á að auka útflutning lands m.a. með aðstoð ríkisvalds, en draga úr innflutningi.

- nýlendusöfnun

Hvernig hafði iðnvæðing áhrif á heimsvaldastefnuna?

Það urðu aukin þörf fyrir hráefni í hefðbundnum iðngreinum: baðmull, kol og járn

Nýrra iðngreina: gúmmí, olía og jurtafeiti.

aukið framboð málma: kopar, tin, mangan og nikkel

Lenín

Var leiðtogi bolsévika í Rússlandi. Var helsti arkítekt októberbyltingarinnar 1917 og leiðtogi Sovétríkjanna til dauðadags 1924.

Félagslegur darwinismi

Það að færa röl Darwins yfir á mannfólkið t.d. hvað varðar stöðu og samskipti þjóða, kynþátta og stétta

Hvaða sjálfstæðu ríki voru eftir í Afríku eftir Nýlendustefnuna?

Eþíópía og Líbería

hverjir voru aðdragandar fyrri heimstyrjaldarinnar?

10-15 árum fyrir stríðið varð andrúmsloftið milli stórveldanna verra

-nýlendukapphlaupið

-stríð rússa og japana

-marokkódeilur frakka og þjóðverja

-rússar ná balkanskaga „púðurtunnu evrópu"

- morðið á Franz Ferdinand

-stuðningsyfirlýsingar

-þýskaland ræðst inn í Belgíu

Hver var Franz Ferdinand?

Erkihertogi og ríkisarfi Austuríkis. Var drepinn 24. júní 1914 af bosnískum menntaskólanema

Hvað gekk Schlieffenáætlunin út á?

Þýskaland þurfti að heygja stríð á tvennum vígstöðum. Schlieffenáætlunin áttu að hjálpa þeim að gera það:

-ráðaðst á Frakka í gegnum Belgíu, norður og vestur fyrir París að sviss og taka Frakkland

-á meðan væri lágmarks herafl í Rússlandi

-taka síðan Rússland

Af hverju gekk Schlieffenáætlunin ekki upp?

Það voru tveir hlutir sem komu í veg fyrir það

- vörn Belga tafði framsókn Þjóðverja

- Rússar voru fljótari en búist var við, gerðu innrás í Austurríki-Ungverjaland sem þurfti að bregðast

-þetta gaf Frökkum tækifæri á gagnárás

Hvað hélt fólk að WW1 yrði langt stríð?

bara svona 6-8 vikur, allir héldu að þetta væri búið fyrir jól, en svo varð ekki

Hverjir voru Bandamenn?

Bretland, Frakkland, Rússland og Bandaríkin (1917)

(+ Ítalía, Belgía, Serbía, Rúmenía, Grikkland, Portúgal)

Ítalía var hálfgert keypt í stríð

hverjir voru Miðveldin?

Þýskaland, Austurríki-Ungverjaland (+Tyrkland og Búlgaría seinna)

Hver var David Lloyd George?

Varð forsætisráðherra í þjóðstjórn og síðan oddviti Breta á Versalafundinum.

Hver var George Clemenceau?

Forsætisráðherra Frakka 1917. Hann var sá sem vildi sýna Þjóðverjum mesta hörku á Versalafundinum.

Hver var Paul von Hindenburg?

Yfirhershöfðingi Þýskalands í WW1. Forseti Weimanlýðveldisins til dauðadags 1934.

Hver var Woodrow Wilson?

Forseti Bandaríkjanna. Átti hugmynd að stofnum Þjóðabandalagsins og 14 stefnuatriða Wilsons.

Hvað leiðir til þess að Bandaríkin taka þátt í WW1?

Þjóðverjar sökkva bresku skipi Lúsitaníu og það voru margir Bandaríkjamenn á því. Þeir biðja Þjóðverja að hætta kafbátahernaði og Þjóðverjar samþykkja.

Síðan, 1. Febrúar 1917 lýsa Þjóðverjar yfir ótakmörkuðum kafbátahernaði sem er í rauninn stríðsyfirlýsing. Bandaríkin lýsa stríði á hendur Þjóðverja mánuði seinna.

Hvað er Febrúarbyltingin?

Keisara Rússlands Nikulás 2. var steypt af stóli 1917

- bráðabrigðastjórn (dúman stjórnin, mensévikar og þjóðbyltingarmenn) heldur áfram styrjöldinni.

-hún var ekki fyrirfram plönuð

Hvað er Októberbyltingin?

Stjórn Rússa fellur og bolsévikar taka við.

-semja vopnahlé við Þjóðverja

-friðarsamningur 1918

Hvenær var samið um vopnahlé? (WW1)

11. nóvember, kl 11. 1918

Versalasamningurinn

Í Janúar 1919 komu sigurvegarar stríðsins saman til fundar í Versölum. Sigruðu þjóðirnar fengu engan fulltrúa.

-þjóðverjar misstu hluta af meginlandi sínu til Póllands

-misstu allar nýlendur sínar

-Austurríki-Ungverjarland hvarf af sviðinu, mörg ný ríki mynduðust

-stofnskrá Þjóðabandalagsins var skrifuð inn í Versalasamninginn

-Bandaríkin neituðu að samþykkja Versalasamninginn

hver voru áhrif WW1 á Ísland?

-Mikil verðbólga

-flutningar yfir hafið voru stórhættulegir út af kafbátum

-hvorki velbátar né togarar komust úr landi

-mikið atvinnuleysi

-frakkar keyptu helming togara íslendinga 1917

-vísitala framfærslukostnað fór úr 100 í 320

Hvaða arferðir voru notaðar til að afla eldsneytis?

móttekja: meira safnað af mó (samanþjappaðar plöntuleyfar)

slæðing kola: veiðing kolaleyfa upp úr sjónum

brúnkol: finnst í jarðlögum víða

Hver er munurinn á vinsti og hægri flokkum?

vinstri vilja mestu breytingu í samfélaginu á meðan hægra fólk vill minnstu

Hvenær skall heimskreppan á?

Í október 1929

Hvaða skeið var á árunum 1923-29?

Það var mikið hagsældarskeið þar sem bandaríkin urðu að neysluþjóðfélagi og miðstéttin átti mikinn pening.

-þetta gerðist eftir WW1 því bandaríkin eignuðust mikinn pening vegna þess.

Hvers vegna kom heimskreppan?

Fólk keypti hlutabréf og ætlaði að selja þau seinna meir á hærra verði en það keypti þau. En hlutabréfin byrjuðu að falla í verði, það varð mjög mikið verðfall.

Hverjar voru afleiðingar heimskreppunnar?

margir urðu gjaldþrota sem bitnaði á bönkunum, mörg fyrirtæki þurftu að hætta starfsemi sinni sem leyddi að því að margir misstu vinnuna, kaupmáttur minnkaði

hvað voru Hoovervilles?

ómerkilegir kofar sem fólk henti saman og kallaði eftir þáverandi forseta

hvað gekk new deal út á?

New deal var leið Franklin D. Roosevelts Bandaríkjaforseta að koma þeim úr kreppunni. New deal fólst í því að auka ríkisafskiptun og koma fólki í vinnu til þess að auka kaupmátt og þar með eftirspurn eftir vörum. New deal jók mönnum bjartsýni og dró úr atvinnuleysi. Kreppunni slotaði samt ekki fyrr en WW2 skall á.

Hvað var atvinnubótavinna?

Atvinnubótavinna var tilraun Íslendinga að vinna á móti kreppunni með því að koma fólki í vinnu með því t.d. að leggja götur, skolpræsi eða annað þess háttar

Hvenær kom iðnbyltingin til Rússlands?

seint, 1890

Hvernig breyttist stéttaskipting Rússa?

Jarðeignaraðilinn lækkaði, borgarastéttin efldist, bændastéttin var aðalvinnustétt landsins. Kúlakkar voru vel stæðir bændur, miðlungsbændur voru fleiri en flestir voru þó smábændurnir.

Hverjar voru stjórnmálaaðstæður Rússa um 1900?

Árið 1898 stofnuðu marxistar sósíaldemókratískana verkamannaflokk. Árið 1903 klofnaði sá flokkur í bolsévika og mensévika.

Hver var Nikulás 2. ?

Hann var síðasti niðji Romanovættarinnar, steyptur af stóli í Febrúarbyltingunni 1917.

Hverjar voru ástæðurnar fyrir því að 1905 byltingin leystist úr læðingi?

4 orsakaþættir:

-ósigur rússa við Japana 1904-05

-óánægja með pólitíska kúgun og ófrelsi

-bág kjör verkalýðsins

-jafnæðishugur smábænda og sveitaöreiga

Hver var Leon Trotsky?

Hann gekk til liðs við bolsévika 1917. Hann var, á eftir Lenín helsti leiðtogi októberbyltingarinnar.

Af hverju var tvíveldi?

Því að byltingarmenn bolsévikar, mensévikar og þjóðbyltingarmenn (bændur) unnu allir saman í febrúarbyltingunni. eftir því sem leið á varð togstreita vegna ólíkra sjónarmiða.

Hvernig náðu bolsévikar völdum?

-þeir voru með skýra stefnu og einbeitt sjónarmið

-almenningur var orðinn mjög stríðsþreyttur og bolsévikar voru þeir einu kröfðust tafarlausar friðar

-þeir plönuðu valdatöku sína varlega

eftir hverju voru bolsévikar að vonast með valdatöku sinni?

heimsbyltingu.

þar sem rússland var fremur veikt kapítalískt ríki gæti byltingin byrjað þar og haldið síðan áfram til þróaðri ríkja

Hvað er Komintern?

Alþjóðasamband kommúnista sem var stofnað 1919. Því var ætlað að vera herforingjaráð komandi heimsbyltingar.

Hvað var það fyrsta sem bolsévikar gerðu eftir valdatöku sína?

Þeir komu Rússlandi úr stríðinu.

-svo gáfu þeir bændum land, lögfestu 8 stunda vinnudag og algert jafnrétti kvenna og karla.

Hver var Jósep Stalín?

Hann var ráðherra þjóðernismála í fyrstu stjórn Sovétríkjanna. Hann tók árið 1922 við nýstofnuðu starfi aðalritara (eins konar framkvæmdarstjóri) kommúnistaflokksins. Hann náði æðstu völdum í flokki og ríki og hélt þeirri stöðu til dauðadags 1953. Hann hafði meiri áhrif en nokkur annar á mótun sovésk samfélags og heimshreyfingu kommúnista.

Hverjir voru hvítliðar?

andstæðingar bolsévika, einkum aðalsmenn, foringjar úr keisarahernum, frjálslyndir borgarar, mensévikar og þjóðbyltingarmenn.

þeir nutu stuðnings breta, frakka, bandaríkjamanna og japana.

hvers vegna unnu rauðliðar hvítliða?

-hvítliðar samhæfðu ekki aðgerðir sínar, gaf bolsévikum tækifæri að berjast við þá einn í einu

-baráttuþrek erlendu innrásarliðanna var oft takmarkað

-það var andúð gegn stríðsrekstri meðal andstæðings heimafyrir

-bændur studdu bolsévika (og þeir voru margir)

Hvað er stríðskommúnismi?

Stefna sem bolsévikar ætluðu ekki að nýta sér en hún fólst í því að sjá rauða hernum fyrir vopnum, aleflingu ríkisafskipta og gera korn upptækt hjá bændum

hvenær öðlast Stalín óskoruð völd?

1928

Hvað var fimm ára áætlunin?

leið Stalíns til þess að iðnvæða Rússland

-samyrkjubúskapur í landbúnaði

-urðu annað mesta iðnríki heims

-uku hernaðarmátt sinn eftir valdatöku Hitlers

Hvað er fasismi?

fasismi er samheiti yfir ýmsar stjórnmálahreyfingar yst á hægri væng stjórnmála

hvað er nasismi?

nasismi er eitt tilbrigði fasismanns

Hver var fyrsti fasistaflokkurinn?

Hann var stofnaður á Ítalíu árið 1919 af Benito Mússolini

Hvaða öld tilheyrir fasisminn?

20. öldinni

á milli ww1 og ww2 urðu til fasistaflokkar í nær öllum Evrópuríkjum

Hvað einkennir fasismann?

-þjóðernishyggja

-andkommúnismi

-óskorið foringjavald

Hver var Benito Mússolini?

(1883-1945)

Stofnandi ítalska fasistaflokksins

- flokkurinn var ekki kosinn

- Viktor Emmanúel 3. konungur gerði hann að forsætisráðherra 1922 til að forðast það að hann gerði valdaránstilraun

Hvað eru svartstakkar?

Baráttusveitir fasista. Svarstakkar voru seinasta vörn stjórnvalda gegn byltingu kommúnista og sósíalista.

Hvernig voru aðstæðurnar í Ítalíu eftir ww1?

Efnahagur landsins var veikur, mikið atvinnuleysi, stjórnmálalífið óstöðugt og stjórnvöld höfðu engin tök á vandanum.

-þess vegna fannst mörgum fasisminn góð hugmynd

Hvernig veiktu fasistar andstæðinga sína?

með allskonar ógnaraðgerðum

-kveiktu í skrifstofum sósíalista og kommúnista

-réðust á skrifstofur verkalýðsfélaga

-eyðilögðu prenntsmiðjur

Þeir námu pólitíska andstæðinga sína á brott, misþyrmdu og drápu

Af hverju gerði konungur Ítala Mússolini að forsætisráðherra?

Því að Mússolini ætlaði að fremja valdaránstilraun og hann treysti ekki að lögreglan myndi gera eitthvað í því

hvenær náðu fasistar völdum á Ítalíu?

árið 1925 fengu þeir alræði

þetta gerðist því þeir boluðu samstarfsmönnum sínum út úr ríkisstjórninni

Weimarlýðveldið

Var stofnað í Þýskalandi eftir ww1

-varð til vegna ósigurs Þjóðverja

-mjög frjálslegt og lýðræðislegt

-þurfti að berjast gegn byltingum frá vinstri og valdaránstilraunum frá hægri

Adolf Hitler

Austurríkismaður, var sjálfboðaliði í þýska hernum á vesturvígstöðvum í ww1, fékk járnkrossinn fyrir. Skráði sig í þýska verkamannaflokkinn sem 1920 varð að Nasistaflokkinum.

Bjórkjallarauppreisnin

Misheppnuð valdaránstilraun Hitlers í München 1923. Við réttarhöldin notaði hann vitnastúkuna sína til að flytja áróðursræðu. Hann var dæmdur í 5 ára fangelsi en þurfti bara að sitja inni í stofufangelsi í 9 mánuði. Hann skrifaði Mein Kampf.

Hver er hugmyndafræði nasisma?

-þjóðernissinnar, þjóðhroki. "réttur til að drottna yfir öðrum ríkjum"

-foryngjadýrkun

-andkommúnismi, hatur á marxisma og sósíalisma

-kynþáttahyggja, gyðingahatur (ólíkt ítalsks fasisma)

-afneitun lýðræðis

-heildarhyggja, einstaklingurinn er einskis virði

-ríkisdýrkun

-félagslegur darwinismi

-andkapítalískur strengur í áróðri

-afneitun skynsemi og rökhyggju

-fordæmd nútímastefna í bókmenntum og listum

Áhrif kreppunnar á Þjóðverja...

kreppan bitnaði afar hart á Þjóðverjum. Þeir höfðu stuðst mikið við lánsfjár frá Bandaríkjunum.

-aðstæðurnar sem kreppan myndaði sköpuðu nasistum kjörlendi fyrir áróður

Hvenær verður Hitler forsætisráðherra?

30. janúar 1933. Á innan við hálfu ári seinna voru nasistar búnir að banna frjáls verkalýðssamtök og aðra stjórnmálaflokka. Þeir hófust handa um að móta þjóðfélagið í sína mynd.

Nümberglögin

Lögin voru samþykkt haustið 1935. Samkvæmt þeim voru gyðingar sviptir borgaralegum réttindum og þeim gert skyllt að bera skilríki með sérstökum stimpli. Það var einnig lagt blátt bann á kynferðislegt samneyti eða hjúskap gyðinga og aríska Þjóðverja.

Kristalsnóttin

10. nóvember 1938 þegar gyðingaofsóknir náðu mestu hámarki. Þá var eldur lagður að fjölmörgum samkunduhúsum gyðinga og ráðist á um 7000 verslanir og fyrirtæki í þeirra eigu. Um 100 manns létu lífið og 20.000 gyðingar voru hnepptir í fangabúðir.

-það voru glerbrot út um öll stræti (nafnið)

Hvað átti mestan þátt í að Japanar réðust í að hernema Mansjúríu og hvaða afleiðingar hafði sú aðgerð á alþjóðavettvangi?

Heimskreppan átti mestan þátt. Hernámið gerði það að verkum að önnur ríki lokuðu marköðum sínum á þeim. Japanir sögðu sig einnig úr Þjóðabandalaginu.

Hver var aðferðarfræði Hitler's í utanríkismálum?

Hún fólst í því að hræða menn og róa þá niður á víxl, semsagt segja að gera eitthvað sem setti allt í uppnám og róa fólk síðan niður með friðarhjali.

Gerðu stuttlega grein fyrir hugleiðingum Hitlers um utanríkismál í Mein Kampf

Hann gagnrýndi ráðamenn keisaradæmisins fyrir hve mikla áherslu þeir lögðu á nýlendustefnu en líka það að hafa komist í þá stöðu að þurfa að berjast á tvennum vígstöðvum.

Hver voru rök Hitlers fyrir úrsögn Þjóðverja úr Þjóðabandalaginu?

Rök hans voru að Þjóðverjar hefðu ekkert að gera í samtökum þar sem þeir sætu ekki við sama borð og aðrir.

Um hvað snerust kosningarnar í Saarhéraðinu í ársbyrjun 1935 og hver var niðurstaða þeirra?

Þær snerust um að íbúar héraðsisn fengu að kjósa um framtíð sína.

-sameinast frakklandi

-sameinast þýskalandi

-vera undir stjórn Þjóðabandalagsins

90% kusu Þýskaland

Gerðu grein fyrir inntaki flotasamnings Breta og Þjóðverja frá árinu 1935 og ólíkum túlkunum á honum.

Þjóðverjar máttu einungis eiga 35% af flotastyrki Breta. Hægt er að túlka þetta sem hindrun á vígbúnaði Þjóðverja en málið var bara að á þeim tíma áttu Þjóðverjar enga flota.