Yazım kuralları - Noktalama işaretleri

Cümle, yay ayraç ve tırnak işaretleriyle ilgili

• Cümleler, dizeler, cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar. Ancak bir sayı ile başlayan cümleler, iki çizgi arasındaki açıklama cümleleri ve iki noktadan sonra gelenler örnek ise büyük yazılmazlar.

Özel isimlerin yazımı

• Özel isimler (Kişi adları, lakaplar, rütbe adları, hayvanlara verilen özel adlar, millet adları, din adları, mitolojik kavramlı adlar, özel harflerden türetilen kelimeler, eser adları, resmi bayram adları ve tarihi olaylar, çağlar, dönemler) büyük harf ile yazılır.

• NOT: Akraba adı olup da lakap veya unvan olarak kullanılmayan sözcükler büyük yazılmaz (örn: Lale teyzem)

• NOT: Tanrı, Allah, İlah sözcükleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük yazılırlar (örneğin; Yunan tanrıları)

• NOT: Özel ada dahil olmayan gazete, kitap gibi kelimeler büyük yazılmaz (örn: Mona Lisa tablosu, Eylül romanı)

• NOT: Kitap, makale, kurum adı, vb. özel adlarda yer alan ‘ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de, mi’ büyük yazılmaz (Örn: Suç ve Ceza)

Gökbilim kavramları

• Gezegen ve yıldız adları büyük harfle yazılır ve gerçek anlamlarında kullanıldıklarında özel adlardır

• NOT: Gerçek anlamlarının dışındaki gezegen ve gökbilim kavramları küçük harfle yazılır. Örn: Elektrikli arabalar dünyada gittikçe yaygınlaşıyor.

• YANİ GÖKBİLİM TERİMLERİ BİLİMSEL BİR BİÇİMDE KULLANILMADIKLARINDA GENELLİKLE KÜÇÜK

Yer ve yapı adları

• Yer adları büyük harfle başlar (Avrupa, İsveç, Londra gibi kıta, ülke, il, ilçe, köy ve semtler)

• NOT: Özel ada dahil olmayan il, şehir, vb. kelimeler küçük yazılır (Kopenhag şehri…)

• NOT: Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar (Örn: İngiliz anahtarı)

• Nehir, deniz, göl, dağ, boğaz, mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak gibi tür bildiren adlar büyük yazılır ve kullanıldıkları kelimelerle özellerdir. (Örn: Sakarya Nehri’nde, Vatan Caddesi’ndeki, etc…)

• Saray, köşk, han, kale gibi yapıtlar büyük harfla başlar ve özelliklerdir. (Örn: Edinburgh Kalesi’ne gittim)

Kurum, kuruluş, Kanun, Yönetmenlik adları

• Kanun, kuruluş, kurul, yönetmelik, yönerge ve genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar ve bu sözcüklere gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz!!! ÖNEMLİİ ⬅ (Örn: Bakanlar Kurulunda, İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü)

• NOT: Kurum, kuruluş, kurul yönetmelik, makam vb. sözleri asılları kast edildiğinde büyük harfle başlar. (Örn: Türk Tarihi Kurumunda Türk tarihiyle ilgili araştırmalar yapılıp Kurum bunun en biliginidr)

Yön Bildiren Sözcüklerin yazımı

• Yön adları özel adın önündelerse büyük harfle yazılırlar (Örn: Batı Avrupa, Güney Kore)

• Ara yönler bitişik yazılır (Örn: Ülkemiz kuzeydoğudan esen soğuk rüzgarların altında)

• Yön adları özel adın sonrasındalarsa küçük harfle yazılırlar (Örn: Avrupa’nın doğusu, Anadaolu’nun batısı)

• Düşünce veya hayat tarzı gibi anlamlar belirlendiğinde ‘doğu’ ve ‘batı’ sözcüklerin ilk harfleri büyüktür (Örn: Batı medeniyeti, Doğu kültürü)

Tarihlerin yazımı

• Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar (Örn: Sınav, 15 Haziran 2020 Cumartesi yapılacak, İlk kitabını Mayıs 1976’da yayımladı)

• Belirli bir tarih bildirmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar (Örn: Haftaya pazar, Üç yıl sonra yine kasım ayında denk geldik)

‘Başı, baş, oğlu, hane, zade, ev’ ile yazılanlar, biraz, birçok, pekiştirlmiş sözcükler, ara yönler ve somut olarak yer bildirmeyenler

• ‘Başı, baş, oğlu, hane, zade, ev’ sözcüklerin oluşturduğu bileşik sözcükler (Başbakan, onbaşı, çapanoğlu, dershane, sanatevi, paşazade)

• Biraz, birçok, birçoğu, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbiri

• Somut olarak yer bildirmeyen ‘alt’, ‘üst’, ‘üzeri’ (Örn: Bilinçaltı, akşamüstü, öğleüzeri)

• Pekiştirilmiş sözcükler (tertemiz)

• Ara yönler (kuzeydoğu)

Ses düşmesine uğramışlar, sıfat fiil ekleriyle kurulanlar ve kalıplaşmışlar

• Ses düşmesi ya da ses türemesine uğrayan (etmek, olmak gibi yardımcı eylemlerle kurulan) sözcükler (birbiri → biri biri, kaynata → kayın ata, devretmek, şükretmek, kaybolmak)

• Sıfat fiil ekleriyle kurulanlar (Cankurtaran, çokbilmiş)

• İkinci kelimesi -dı ile kalıplaşmışlar (çıtkırıldım, dalbastı)

• Her iki kelimesi -dı veya -er ile kalıplaşmışlar (dedikodu, okuryazar)

Emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşikler, kurallı birlşikler ve anlamca kaynaşmış fiiller

• Bir veya iki öğesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşikler (Örn: yapboz, çekyat, albeni)

• Kurallı birleşik fiiller: yapabilmek, gelivermek, yapadurmak…

• Anlamca kaynaşmış bazı fiiller: öngörmek, varsaymak, vazgeçmek

Kelimelerden her ikisi veya ikincisi birleşme sırasında anlam değişimine uğradığında

Bitişik yazılır:

Bitki adları: Keçiboynuzu, kuşburnu, ayşekadın

Hayvan adları: Danaburnu (böcek), akbaş (kuş), alabacak (at)

Yiyecekler: Hanımgöbeği, kadınbudu, kedidili, dilberdudağı, tavukgöğsü, vezirparmağı, bülbülyuvası

Kelimelerden her ikisi veya ikincisi birleşme sırasında anlam değişimine uğramadığında

Ayrı yazılır:

Hayvan: At sineği, köpek balığı, deve kuşu, ağustos böceği

Bitki: Ayrık otu, ateş çiçeği, yer elması, kuş üzümü

Nesne: oltu taşı, kol saati

Yol ve ulaşım: hava yolu

Dırım, olay, örgü: açık oturum, ana dili, çıkış yolu

Ayrı yazılan sözcükler kuralı

• Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelimeler (Çağ dışı, olağan dışı, hafta içi)

• Somut olarak yer bildiren ‘alt’ ve ‘üst’ kelimeleriyle (Su altı, yer altı, arka üstü, tepe üstü)

• Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, sağ, sol, peşin sözcüklerinin öne getirilerek oluşturulan kelimeler (alt yazı, ön söz, ön yargı, arka plan, orta oyun)

• İkilemeler (yüz yüze, el ele)

Kısaltmaların yazımı

• Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları büyük yazılır: TBMM, TTK, GB; büyük harflerle yapılan kısaltmalarda kısaltmanın son harfinin okunuşu esastır: THY’den, TRT’de, TDK’de

• Küçük harfle yapılan kısaltmalar ölçü birimleridir (m, cm, kg, g, km, vb.)

• Küçük harfle yapılan kısaltmalarda . kullanılmışsa kesme işareti kullanılmaz: 22. yy.da, vb.leri, İng.den

Sayıların yazımı

• Sayılar harfle yazılabilir. Saat, ticari işlem, veride kullanılanlar rakamlarla yazılır.: Saat 13.30’da, 18 km

• Sayılara getirilen ekler ünsüz uyumuna uyar ve kesme işaretiyle ayrılır (1945’te, 14’ten, 18’de)

• Sıra sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece ‘ ve ek yazılır: 6’ncı

• Üleştirmeler harfle yazılır: altışar

Düzeltme işareti (^)

• Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur

• Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır (Türk askeri, askerî okul)

• Arapça ve Farsçadan gelen kelimelerde bulunur

• Kişi adlarında kullanılabilir

Satır sonu yazımı

• Satır sonuna sığmayan birleşik sözcükler tek sözcük gibi hecelenir. Örn: il-ko-kul

Noktalarda dikkat edilecek şey

• Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur:

  10, 11 ve 12. sınıflar

  XV-XVII. yüzyıllar arasında…

Virgülde dikkat:

• Art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra konur:

  Otobüste çocuğa bağırıp, sert sert bakarak gitti

• Ve, veya, yahut, ya… kelimelerinden sonra kullanılmaz

• Tekrarlı bağlaçlardan (örn: hem) önce veya sonra konulmaz

Noktalı virgül

• Cümle içinde virgülle ayrılmış tür/takımları birbirinden ayırır.

  Matematik, kimya ve fizik sayısal; coğrafya ve TDE sözel derslerdir.

• Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırır

  Murat, sevinçten, heyecandan ne yapacağını bilmiyordu; bağırmak, kahkahalar atmak istiyordu.

• İkiden fazla eş değer öğeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül gelebilir.

  Köy; sessiz, sakin, huzurlu bir yere benziyor

  Roman; hikaye, tiyatro ve şiir gibi türler…

İki nokta

• a. Kendinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
  Tanzimat edebiyatının en önemli temsilcileri şunlardır: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa…

  b. Kendinden sonra açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur.
  Kendimi takdim edeyim: Denizler diyarından Deniz

  c. Aktarmalarda ve konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra kullanılır.
  Dilek: “Böyle bir durumda dostlarımı yalnız bırakamam.” dedi.

  d. Tanımlarda kullanılır.
  Sıfat: Adların önüne gelerek adları niteleyen ve belirten sözcüklere denir.

Üç nokta

• a. Yüklemi olmayan cümlelerin sonuna konur.
  Yazmadığın hikayede, uzun ya da kısa vadede…

  b. Kaba sayıldığı için yazılmayan sözler yerine konur.
  Çok gezen tavuk ayağında getirir.

  c. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünün okuyucunun yorumuna bırakıldığı yerde kullanılır.
  Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…

  d. Karşılıklı konuşmalarda eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.
  – Ne arıyorsun bu vakit buralarda?
  – …

  e. Bir parçanın alıntı olduğunu göstermek için kullanılır.
  Balıkesir’in bir köyünde başlayan bu hikayenin artık sonu gelmişti. Genç kız, şimdi yine başladığı yere dönmüştü.

Soru işareti

a. Soru bildiren cümle ve sözlerden sonra kullanılır.
Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı?

b. Bilinmeyen yer, tarih ve benzeri durumlar için kullanılır.
Yunus Emre (1207?-1320)

UYARI: Soru anlamı taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde, soru işareti en sona konur.
– Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
– Usküdafdan mı, Hisafdan mı, Kavaklafdan mı?

UYARI: Bazı soru cümlelerin cevabı baştan bellidir, böyle cümlelerin sonuna da soru işareti konmalıdır.
– Liderler içinde Atatürk gibisi var mı?
– Haksız mıyım?

Ünlem

a. Sevinç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Gurbet o kadar acı ki ne varsa içinde,
Hepsi bana yabancı, hepsi başka biçimde!
(K. KAMU)

b. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra kullanılır.
0 Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
(N. Halil ONAN)

c. Bir söze alay ve kinaye anlamı katmak için ayraç içinde kullanılır.
İsteseymiş bir günde bitirirmiş(!) ama vakit yokmuş(!)

Kısa çizgi

a. Satıra sığmayan sözcükleri bölerken kullanılır.
Soğuktan mı titriyordum; yoksa yaşadığım heyecandan mı bilmiyorum.

b. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmakta kullanılır.
O çocuk-emin ol-sınavı kazanacak.

c. Dil bilgisinde; eklerden önce, fiil köklerinden sonra sözcük incelenirken kökleri ve ekleri ayırmada kullanılır.
Gör-gü-süz, kulak-lık-tan, ev-li

d. Bir şeyin başlama ve bitiş saati, tarihi, yer merkezlerinin başlangıç ve bitiş noktalarına konur.
1992 – 1993
15.45 – 17.45
Adana – Ankara karayolu

e. Birbirleriyle ilgili kavramlar arasına konur.
Türk – Alman ilişkileri
Beşiktaş – Real Madrid karşılaşması

Kesme işareti

a. Özel adlara gelen çekim ekleri kesmeyle ayrılır fakat yapım ekleri ayrılmaz.
Yunus Emre’yi, Cevat Emre’dir

b. Kısaltmalara gelen ekleri ayırmada kullanılır.
ABD’de, ODTÜ’ye TV’ye

c. Sayılara gelen ekleri ayırmada kullanılır.
2’nci, 5’inci

d. Harflerden sonra ek getirildiğinde kullanılır.
A’dan Z’ye

e. Bir cümleden birden fazla anlam çıkıyorsa, anlamı netleştirmek için kullanılır.
Adam elmas’ının izinsiz alınmasına kızdı.

NOT: Birden fazla çekim eki alan özel adlara ‘ getirilmez: Konya Ovamızın, İstanbul Boğazımızın

NOT: Özel adlara getirilen yapı, çokluk ve bundan sonraki eklerde konulmaz: Türklük, Türkçe, Türkler

Uzun Çizgi

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır, buna konuşma çizgisi de denir. Konuşmalarda kullanılır.
* Paris’ten gelen herkesin sorduğu sorular şunlardır:
– Opera’yı gördün mü?
– Concourte Meydanı’na gittin mi?
– Champ Elyess’te gezdin mi?

Tırnak işareti

a. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler, tırnak içinde alınır.
– Şair vatanı şöyle tarif ediyor:
“Bayrakları bayrak yapan, üstündeki kandır.
Toprak eğer uğrunda ölen varsa, vatandır.”
– “İstanbul üzerine dünyada bir şehir daha yoktur.” diyorlar.

UYARI: Tırnak içinde kullanılan işaret, dıştaki sözcükleri etkilemez.

b. Özel olarak belirtilmek istenen sözlerde kullanılır.
Son günlerde “açlık”, dünya gündeminden hiç düşmüyor.

c. Eser adları tırnak içinde verilebilir, fakat böyle bir durumda gelen ekler, tırnağın dışında yazılır.
Bu günün gençleri “Dar Kapı”yı okumalıdır.

NOT: Tırnak kullanılmış bir cümlede tırnak şeklinde bir şey kullanmak istiyorsak tek tırnak kullanırız.

Yay ayraç

a. Cümleyle doğrudan ilgili olmayan açıklamalarda ve tarihlerde kullanılır.
Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözcüğünü çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için kendimizi göstermek için geziyoruz.

b. Tiyatro eserlerinde konuşmanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
ihtiyar (yavaş yavaş kaymakam yaklaşır.) : – Ne oluyor beyefendi?

c. Bir yazının maddelerini göstermekte kullanılır.
a) 1)
b) 2)
c) 3)

d. Yabancı sözcüklerin okunuşu verileceği zaman kullanılır.
Shakespeare (Şekspir)

e. Doğum ve ölüm tarihi veya olayların tarihlerini belirtmek için kullanılır.
Atatürk (1881 – 1938)

NOT: Köşeli ayraç, ayraç içi ayraç koymamızı sağlar

Eğik çizgi

• Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur.

  Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak

• Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.

  Merdiven Sokağı No.: 34 / 3 Ladik / SAMSUN

• Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

• Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.