3. mars - líffræðileg öldrun

Hvenær byrjar lífið-hvenær verður maður gamall

• Í Japan trúðu menn að við 60 ára aldur hefðist nýr lífshringur.

• Katsushika Hokusai (1760-1849) listamaður skrifaði:

  • “Fram að sjötugu taldi ég enga af teikningum mínum vera nægilega merkilegar til að vekja athygli. Ég vona að ég verði orðinn betri listamaður við 80 ára aldur, og þegar ég verð 90 ára geti ég skilið undirstöðuatriði listarinnar enn dýpra. Við 100 ára aldur stefni ég að fullkomnun, og þegar ég verð 110 ára mun hver lína og hver pensilstroka hafa eigið líf.”

• Þetta lýsir hugmyndinni um stöðuga þróun og þroska í listsköpun og lífi almennt. Höfundurinn segir að fram að sjötugu hafi hann ekki talið verk sín vera nægilega eftirtektarverð, en hann vonast til að bæta sig með aldrinum.
  

Guðmundur Daðason 104 ára

• Hvað getur fólk orðið gamalt

• Viðtal þórdísar í fréttablaðinu

• „í andlitinu má sjá lífsreynslu síðustu 105 ára, hendurnar eru stórar, húðin þunn og æðaber, hárið silfurgrátt, yfir augunum liggur slikja ellinnar,blikar tár – fólk hefur orðið fyrir svo miklum sorgum yfir æðina“

• Hann hefur engin ráð að eiga góða heilsu nema að hryefing er ölllu hina góða

Hvernig getum við hraðað öldurn og gert að bráðri öldrun

• Reykingar

  • Nikótín púðar?

• Hár blóðþrýstingur

• Sykursýki

  • Áhætta fyrir hjarta og æðasjúkdóm

• Blóðfitur

• HeilkenniX - offita

• kyrrseta

Öldrun er

• Óafturkræf

• Óumflýjanleg

• Minnkar hæfni á sumum sviðum

  • Flestum sviðum

  • Viska og vitneskja ekki

• Samspil erfða og umhverfis

  • Erfðir er þáttur í því hvernig við eldumst

• Sumir verða aldrei gráhærðir

Hvað eru lífsgæði?

• Til eru ótal mismunandi skilgreiningar á hugtakinu lífsgæði, allt frá því að fjalla um það að uppfylla þarfir og starfshæfni til vangaveltna um tilgang lífsins og huglæga vellíðan og ánægju. WHO (2005) hefur skilgreint hugtakið þannig:

  • Lífsgæði eru skynjun einstaklings á stöðu sinni í lífinu í samhengi við eigin menningu og verðmætamat, í tengslum við markmið, væntingar, lífskjör og hluttekt.

  • Hugtakið er víðfeðmt og undir flóknum áhrifum af líkamlegri heilsu einstaklingsins, andlegu ástandi, sjálfstæði, félagstengslum og tengslum hans við umhverfisaðstæður.

Lífsgæði og heilsa eldri borgara-Landlæknir

Grundvallarþættir:

• Í fyrsta lagi það að vera, sem felst í líkamlegri, andlegri og trúarlegri upplifun hvers og eins. Það felur í sér hvernig hver og einn lítur á eigin heilsu, færni, sjálfsbjargargetu, sjálfsmynd, gildi og trú.

• Í öðru lagi að tilheyra, sem tekur til samskipta og samfélags. Hvernig tengjumst við sjálfum okkur, samferðamönnum og samfélaginu. Í því sambandi skipta máli tengsl við okkur sjálf, vini og vandamenn. Einnig aðstæður, félagsleg úrræði og þjónusta sem stendur fólki til boða.

• Í þriðja lagi það að verða eitthvað, en það er grundvallarþörf manneskjunnar til að ná auknum þroska í lífinu. Hver og einn hefur þörf fyrir starf, tómstundir og einhvers konar menntun, en síðast og ekki síst að vera metinn að verðleikum.

Misconceptions on ageing and health 2015
WHO

1. Dæmigerð eldri manneskja er ekki til.

2. Breytileiki ellinnar í getu að stórum hluta vegna lífsgöngunnar.

3. Aðeins lítill hluti aldraðra er í þörf fyrir umönnun annarra.

4. Öldrun þjóðarinnar eykur heilbrigðistengdan kostnað, en ekki eins mikið      og oft er slegið fram.

5. Er 70 nyja 60.???

6. Góð heilsa er ekki aðeins að vera laus við sjúkdóma.

7. Fjölskyldur eru mikilvægar en geta ekki einar sinnt öllu þörfum.

8. Útgjöld vegna aldraðra er fjárfesting ekki kostnaður.

9. Þetta eru ekki bara erfðir-“fjórðungi bregður til fósturs…“

10. Lífeyrisaldur skapar ekki störf fyrir yngri einstaklinga.

Er fullorðið fólk vandi samfélagsins?

• Fjölgar mjög hratt

• 80+ munu þrefaldast

• Frískara fólk

• Færri börn

• Ein laus er að hækka eftirlaunaaldurinn

• Á að byggja fleiri hjúkrunarheimili eða auka þjónsutuna heim

  • Það þarf að gera bæði

  • Meðaldvalartími er 2 ár á hjúkrunarheimili

  • Hvaða hópur er í forgangi

• Norðurlönd auka þjónustu heim

Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands

• 76. gr. Öllum, sem þess þurfa, skal tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika.

• Öllum skal tryggður í lögum réttur til almennrar menntunar og fræðslu við sitt hæfi.

• Börnum skal tryggð í lögum sú vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst.

Áhrifaþættir

• Auk aldurs

• Fjárhagur

• Heilsa og lífstíll

• Húsnæði

• Fjölskylda – einn eða maki

• Félagstengsl

Hverjir eiga að hreyfa sig ?

Allir, 30 mín á dag 5 daga vikunnar

Líkamsrækt

Þeir sem hreyfa sig reglulega eiga minni hættu á að fá:

• Ristilkrabbamein

• Heilabilun

• Heilablóðfall

• og eru í minni byltuhættu.

Líkamsrækt-áhrif á sjúkdóma

• Háþrýstingur

• Sykursýki

• Slitgigt

• Hækkað kólesteról

• Offita

• Úthaldsleysi

• Svefntruflanir

• Beinþynning

• Þunglyndi

 Líkamsrækt - hjartasjúkdómar

• Lækkuð dánartíðni af völdum hjartasjd.

• Lækkuð tíðni hjartasjúkdóma

• Lækkaður blóðþrýstingur

• Hagstæðari blóðfitusamsetning

Líkamsrækt - sykursýki

• Bætt sykurþol

• Bætt nýting insúlíns

Líkamsrækt - slitgigt

• Verulega minnkuð verkjalyfjaþörf 

• Bættar langtímahorfur m.t.t. aðgerða þarfar

• Nauðsynlegur hluti af grunnmeðferð

Líkamsrækt - offita

• Dugir ekki ein sér til að léttast

• Heldur í horfinu hvað varðar þyngd

• Bætt vefjasamsetning með minna fituinnihaldi

Líkamsrækt - svefnleysi

• “ég sef betur eftir áreynslu”

• Minnkuð svefnlyfjanotkun

• Minni svefntruflanir

• Betri hvíld með sama svefntíma

Líkamsrækt - úthald og þrek

• Aukinn vöðvakraftur

• Bætt úthald og styrkur, líka hjá þeim sem byrja seint á lífsleiðinni

• Bættar lífslíkur með auknu úthaldi

Líkamsrækt - beinþynning

• Aukin beinþéttni

• Aukinn beinmassi

• Færri brot

• Færri hreyfihamlanir

Áhættuþættir minnissjúkdóma

• Heilaæðasjúkdómar Cerebrovascular disorders

• Háþrýstingur

• Hátt kólesteról

• Offita

• Sykursýki

• Reykingar

• Þunglyndi-streyta

• Höfuðáverkar

Lyfjaskoðun - lyfjafræðingar

• Muna eftir öllum lyfjum, líka þeim sem hægt er að fá án lyfseðils og náttúrulyfjum. Áfengi

• Nýlegar breytingar á lyfjainntöku.

• Stærstu lyfjaþrjótarnir:

  • Róandi, sefandi (sérstal þau með langt T1/2 eða mjög stutt. Muna eftir pregabalin.

  • Ópíóíðar

  • Andkólvirk lyf

Meðferð oft annað en lyfjameðferð

• Umhverfi

• Húsnæði

• Félagsleg þjónusta

• Hjálpartæki

• Atferli

• Þjálfun

• Hefðbundnar og óhefðbundnar aðferðir

Sameiginleg tilvistarleg skilyrði

• Öll deyjum við einhvern tímann

• Lífið getur stundum virðst tilgangslaust

• Höfum frelsi til að velja en berum um leið ábyrgð á því lífi sem við lifum

• Öll upplifum við okkur einhvern tíma ein og yfirgefin

Tímasetning - hvenær?

• Allir sjúklingar með alvarlegan lífshótandi sjúkdóm eiga að fá tækifæri til að ræða horfur (lífslíkur,hvernig sjúkdómurinn getur þróast, einkenni og áhrif á ADL) og

• Lífslok