PILOSOPIYA LONG QUIZ

Broad Perspective

Holistic

Limited Perspective

Partial

Pilosopiya

Ideya, mga pananaw, mga prinsipyo, mga perspektibo, o mga paniniwala. Pamimilosopo/philosophizing: mga gawain na may pangangatwiran. Pang-akademiko. Ang sistematikong pag-aaral sa mga pangkalahatan at mahahalagang katanungan ng sangkatauhan, lalo na ang mga may kinalaman sa pag-iral, dahilan, kaalaman, etika, kaisipan, at wika. Ang tanging agham na nagsisiyasat sa lahat ng bagay sa kanilang mga pangwakas na dahilan, pananaw, prinsipyo sa pamamagitan lamang ng katwiran.

“Philos” or “Philein”

PAG-IBIG

“Sophia”

KARUNUNGAN. Ang Pilosopiya ay “pag-ibig sa karanungan.” Ang tunay na naghahangad ng karanungan ay nagsisimula sa pagtanggap ng kanyang kamangmangan.

Rene Descartes (Marso 31 1596 – Pebrero 11 1650)

Ama ng Makabagong Pilosopiya. Siya ay isang maimpluwensiyang Pranses na Pilosopo, matematiko, siyentipiko at manunulat.

Person/Tao (attitude, internal)

Sa batas ito ay tumutukoy sa isang korporasyon, organisasyon, asosasyon o iba pang nilalang na ipinapalagay na pinamamahalaan ng isang partikular na batas. Sa gramatika, alinman sa tatlong pangkat ng panghalip na may katumbas na mga pagbabago ng tono/inflections ng pandiwa. 1st person, 2nd person, 3rd person. Sa Kristiyanismo, ito ay alinman sa tatlong magkakahiwalay na indibidwalidad na bumubuo sa trinidad/trinity. Ama, anak, at espiritu. Sa pilosopiya naman, ito ang sentro ng pag-aaral tungkol sa kamalayan, identidad, free will, at kung ano ang kahulugan ng pagiging may malay at may kakayahang mag-isip.

Human/Tao (pisikal, emosyon)

Ang tao ay tinutukoy bilang isang makatwirang nilalang na pinagkalooban ng mga pinagsama-samang katangian (pisikal, mental, moral, espirituwal, at emosyon) na naiiba sa mas mababang mga hayop.

Pilosopiya ng Tao

Pag-ibig o pagnanais ng isang makatuwirang nilalang o indibidwal na pinagkalooban ng karanungan. Kahulugan ng pag-iral. Tadhana. Relasyon sa iba, lipunan, at sa mundo. Ang pilosopiya ng tao ay isang kurso na tumatalakay sa pag-aaral ng pagkatao.

Martin Heidegger

Alemanya. “Para magkaroon tayo nang lubusang pag-unawa sa pilosopiya, marapat lamang nating ‘ibabad’ ang ating sarili.” Ipinanganak sa Meßkirch Germany, naging guro siya ng Pilosopiya sa Marburg (1923–1928) at Freiburg (1929–1945).

Parsyal na Perspektibo

Isang bahagi lamang. Kaugnayan sa sarili: ang talino at kalayaan bilang isang natatanging indibidwal. Limitado sa kapasidad na gumawa ng mabuti, at ang lugar sa lipunan.

Malawak na Perspektibo

Nakikita bilang isang buo o ang buong sistema ng paggana nito. Dapat tanggapin ng tao na hindi siya nag-iisa sa mundong ito. Marapat na iugnay ang kaniyang sarili sa limang paraan. Sa kapwa, sa sarili, sa mundo, sa lipunan, sa kapaligiran.

Sa Kapwa

Natututo ang tao sa pamamagitan ng pakikinig, pagmamasid at paggaya. Ka (co in english) Puwang (space) kapwa. Kind of shared identity. Should connect us to the idea of universal or collective consciousness. Kapwa: sharing in the space. Kaibigan: shared act of sincerity.

Sa Lipunan

Isang mahaba at masalimuot na paraan kung saan nakikipag-ugnayan at natututo ang mga pisikal na intelektuwal at panlipunang ng mga kasanayan, halaga, at kultura.

Survival, gregariousness (happiness), specialization

Bakit kailangan iugnay ng tao ang kaniyang sarili sa lipunan.

Sa Kapaligiran

Nauugnay rin sa sarili ang kapaligiran at epekto nito sa kalusugan. Kabilang ang tahanan, paaralan, at komunidad. Kasama rin ang hangin, tubig, lupa, halaman, at hayop.

Socrates

Alopece, Athens, Greece. Ama ng Kanlurang Pilosopiya. Isang klasikong Griyegong pilosopo. Siya ay tinaguriang “Ama ng Kanlurang Pilosopiya” dahil isa siya sa mga nagtatag ng kanlurang Pilosopiya. Siya ay palaging nagtuturo sa mga tao at politiko ng Athenians. Dahil sa kanyang karunungan, nakapaggawa siya ng pamamaraan at ito ay Socratic Method (pagtatanong).

Plato

Griyego. Isang klasikong Griyegong pilosopo, matematiko, estudyante ni Socrates, manunulat ng mga pilosopikal na diyalogo, at tagapagtatag ng Akademyang Platoniko sa Atenas na unang institusyon ng mas mataas na pagkatuto sa kanluraning daigdig.

Aristotle

Griyego. Sinaunang Griyegong Pilosopo at polymath. Ang kanyang mga sinulat ay sumasaklaw sa mga natural na agham, Pilosopiya, lingguwistika, ekonomiya, politika, sikolohiya, at sining.

Thales

Miletus, Ionia (ngayon ay Turkey). Itinuturing na unang pilosopo sa tradisyon ng kanluranin. Siya ang unang naghanap ng makatuwirang paliwanag sa kalikasan at pinagmulan ng mundo, sa halip na umasa sa mga diyos o mito. Tubig ang batayan ng lahat ng bagay.

Immanuel Kant

Alemanya. Sentral na pigura ng Enlightenment. Alemang pilosopo na malawakang kinikilala bilang isa sa mga pinaka mahalagang palaisip sa kasaysayan ng pilosopiya. Ang kanyang mga gawa ay lubos na nakaimpluwensya sa halos lahat ng sumunod na pilosopiya sa kanluran.

Pilosopikal

Pagkilatis na pag-aaral sa mga pinakamalalim na katanungan na maaaring itanong ng sangkatauhan. Mga tanong na ang mga sagot sa prinsipyo na bukas sa kaalaman, makatuwiran, at tapat na hindi pagkakasundo sukdulan ngunit hindi ganap, isinara sa ilalim ng karagdagang pagtatanong. Unusual, hindi pangkaraniwan. Follow-up questions. Isang paghahanap ng katotohanan. Sumasagot sa mga tanong gamit ang isa pang tanong. May mga pangunahing tanong na paulit-ulit sa paglipas ng panahon.

Pandaigdigang Katanungan

Sumisiyasat sa mga pundamental na katanungan tungkol sa pag-iral, kaalaman, halaga, katuwiran, isip, at wika. Ito ay tinatawag na “pandaigdigang katanungan” dahil ang mga ito ay tinatanong ng tao sa antas.

Metaphysis o Metapisita

Sumusuri sa kalikasan ng pag-iral at ng mundo. Kabilang sa mga tanong dito ang: Bakit lahat ng bagay umiiral? Mayroon bang Diyos? Mayroon bang kaluluwa o kabilang buhay?

Epistemolohiya

Ano ang kaalaman? Pag-aaral ng kaalaman. Ito ay tumatalakay sa kalikasan, saklaw, at limitasyon ng kaalaman.

Etika

Ano ang Tama at Mali? Ang etika, o pilosopiyang moral, ay sumusuri sa kung ano ang moral na tama at mali, at kung paano tayo dapat kumilos.

Lohika

Paano Dapat Tayo Mag-isip. Ang lohika ay ang pag-aaral ng tamang pangangatwiran. Ito ay tumutukoy sa mga prinsipyo ng balidong argumento.

Estetika

Ano ang Kagandahan? Pag-aaral ng sining, kagandahan.

Pangkalahatang Tanong ng Pilosopiya

Sinisikap unawain ng pilosopiya ang kalikasan ng realidad, ng kaalaman, ng mga halaga, at ng lugar ng tao sa sansinukob. Hindi lang nito tinatanong kung paano, kundi bakit at para saan sila umiiral.

Halimbawa: Ano ang pagkakaiba ng isip at utak, at mayroon bang kaluluwa? Magagawa ba ng isang makina na mag-isip o magmahal? May dahilan ba ang bawat epekto?

Mga Tanong Tungkol sa Tanong

Ang pagtatanong tungkol sa mismong “tanong” ay isang uri ng meta-questioning o pamumuni-muni sa proseso ng pagtatanong.

Mga Tanong na Nagsusuri ng Implikasyon at Resulta

Dapat mahanap din ang pinanggalingan ng resulta. Ito ay makakatulong na pag-isipan ang posibleng kahihinatnan ng isang desisyon, aksyon, o pangyayari. Mahalaga ang mga tanong na ito sa pagpaplano, paggawa ng desisyon, at pag-unawa sa mas malawak na epekto ng mga bagay.

Mga Tanong sa Pagmumuni-muni

Ito ay makakatulong na maglimi at mas maunawaan ang iyong sarili, ang iyong mga karanasan, at ang iyong pananaw sa buhay.

Nagmumula ang katotohanan sa puso. Ang realidad ay sumusunod sa puso.

Gut feeling = totoo para sa atin. Manifest to happen, happens.

Ang katotohanan ay nangangailangan ng tapang. Ang realidad ay sumasalamin sa kaginhawaan.

Katotohanan ay nagbunga at dapat mo harapin.

Subjective

iba-iba ang karanasan.

Katotohanan

Objective, kinakailangan ng tapang.

Ang katotohanan ay laging totoo. Ang realidad ay hindi laging totoo.

Katotohanan: may batayan. Realidad: hindi laging totoo, pagtatago. Pwede mabigo ang realidad.

Ang katotohanan ay isang tinatanggap na pahayag.

Ito’y naaayon sa mga katotohanan at realidad. May pinagbabasihan ang katotohanan.

Ang hindi totoo ay kailanma’y hindi naging totoo at hindi kailanman magiging totoo.

Ang tunay ay laging nariyan noon pa man at hindi maaaring masira o mawala.

Rasyunal

Logic. Objective: nilalakuhan ng factual evidence. Pagpapatunay.

Irasyunal

Feelings. Emotion. Subjective: experience, emotions, feelings. Superstitious beliefs.

Socrates

Known to be rational. Matatagpuan sa mga ideyang kinikilala lamang sa pamamagitan ng pagninilay at katwiran.

Aristotle

Irasyonal. Nakita niya ang tunay na katotohanan sa mga pisikal na bagay na kinikilala sa pamamagitan ng karanasan.

Pagdududa/Doubt

Isang damdamin ng hindi paniniwala o paghihinala sa isang tao, bagay o ideya. Madalas, may kasamang kakulangan sa tiwala.

Pagaalinlangan/Skepticism

Hindi ito laging may kaugnayan sa tiwala; mas tungkol ito sa kawalan ng kasiguraduhan. Paghahanap ng patunay. Dedma pero naghahanap ng patunay para malaman ang katotohanan. Paghahanap ng patunay.

Kuryosidad

Isang positibong interes o pagnanais na malaman ang isang bagay. Walang negatibong damdamin, kundi udyok ng kaalaman. Eagerness.

Katotohanan

Ang katotohanan ay parang Leon na hindi mo kailangang ipagtanggol, hayaan itong kumawala at ipagtatanggol ang sarili.

Opinyon

Pansariling pahayag ng isang indibidwal batay sa makatotohanang pangyayari gayundin sa isyu o usapin. Bunga ng nararamdaman ng isang tao kung paano niya nauunawaan ang isang bagay. Repleksyon ng ugali o pagkakakilanlan. (dahil hinuhugot sa sa personal experience kung kaya’t nagre-reflect sa ugali)

Albularyo/Folk Healer

Katutubong paraan ng paggamot.

Witch doctor

May negatibong konotasyon.

Faith healer

nakabatay sa paniniwala o espiritwal na aspeto.

Argumento

Mga pahayag na nagpapatunay sa konklusyon.

Mapanlilang na Argumento

Ang mapanlinlang na pahayag na animo’y argumento ay walang sapat na batayan upang mapatibay ang konklusyon. Mislead.

Lawak ng Katotohanan

Tumutukoy sa natural na mundo na nagpapanatili ng pagiging malaya ayon sa pananaw at saloobin ng taong tumitingin dito.

Sosyal na Domeyn

Ang katotohanan sa pangkalahatan ay inihahalintulad sa kung ano ang tama o mali.

Personal na Domeyn -

Ang katotohanan ay maihahalintulad sa sinseridad o katapatan.

Siyentipikong Domeyn

Bumabatay sa konkretong ebidensya.

Argumentum ad Hominem (Argumento laban sa Tao)

Ito ay ginagamit upang hikayatin ang marami na dapat tanggihan ang argumento ng isang tao dahil sa kanyang kapaligiran—ang kanyang kasaysayan, nasyonalidad, lahi, atbp.

Argumentum ad Baculum (Apela sa Pwersa)

Ginagamit ng mga tao upang manaig sa labanan sa pamamagitan ng pagbabanta sa kaniyang mga kalaban.

Argumentum ad Misericordiam (Apela sa Awa)

Ginagamit ito ng mga taong naghahangad na paikutin ang emosyon.

Argumentum ad Populum (Argumento gamit kung ano ang Napapanahon o Nauuso)

Tumutukoy ito sa pangkaraniwang ginagamit bilang estratehiya sa pagbebenta ng produkto.

Albert Camus

“Always go too far, because that’s how you’ll find the truth.”

Gabriel Honoré Marcel (1889–1973)

Pransya. Isang pilosopo ng Pranses, manunulat ng dulang itinatanghal, manunulat ng musika at nangungunang Kristiyano na eksistensyalista. Nilinaw ni Gabriel Marcel na ang pilosopiya ay hindi katulad ng agham na sumasailalim sa mga pamamaraan bago magkaroon ng katotohanan (Marcel, 1960).

Pamamaraan

Ang pamamaraan ay hindi natin maihihiwalay sa taong namimilosopo.

Pamimilosopo/Philosophizing

Nangangahulugang pag-iisip o pagpapahayag ng sarili sa paraang pilosopikal.

Logical Method

Ito ay paraan ng pag-iisip na tumutulong na gumawa ng malinaw na argumento at makaiwas sa maling paniniwala.

Existentialism

Isang pilosopiya na naniniwalang ang tao ang lumilikha ng kahulugan ng kanyang buhay sa pamamagitan ng malaya at makatuwirang pagpili, kahit sa mundong walang tiyak na layunin. Tayo ang nagbibigaya kahulugan sa ating buhay.

Analytic Philosophy

Binibigyang-diin nito ang pag-aaral ng pagpapatunay, at siyentipikong proseso.

Phenomenology

Naniniwala na ang katotohanan ay nakabase sa ating mga karanasan at kung paano natin ito naiintindihan sa ating isipan. Wala itong kahulugan kung hindi ito kaugnay sa ating kamalayan.

Speculative Method

Ito ay tumutukoy sa kakayahan ng mananaliksik na pag-aralan ang isang paksa gamit ang imahinasyon at teorya upang mas malalim at malawak itong maunawaan.

Socratic Method

Isang anyo ng cooperative dialogue. Isang paraan ng usapan na nagtatanong ang mga kalahok upang alamin at suriin ang mga ideya tungkol sa isang paksa. Gumagamit ng mga tanong upang suriin ang mga halaga, prinsipyo, at paniniwala ng indibidwal. Pagtatanong.

Aristotle

Tao ay makatuwirang hayop—may kakayahang mag-isip, bumuo ng plano at magpasya nang lohikal

Ispiritwal na kaluluwa o isip

Kilalanin ang sarili (self-awareness) gumawa ng malayang desisyon (self-determination), kumilos ayon sa konsiyensiya at empatiya. Likhain ang kahulugan sa pamamagitan ng sariling pagpili at pagkilos.

Existentialismo (Sarte at Kierkegaard)

Ang tao ay walang likas na kahulugan pagkapanganak. Sinasabing tayo ay social animals—likas sa tao ang pakikipag-ugnayan, pagtatayo ng mga komunidad, at pagbabago sa kapwa.

Ang tao bilang tulay

Katawan at kaluluwa ay tulay sa dalawang dimensyon ng ating pagkatao. Indibidwal at lipunan, dahil sa ating likas na pagiging sosyal na nilalang. Tayo ang nag-uugnay, nagbubukas ng panloob na daan—sa sarili, sa lipunan, sa kahulugan.

Ang tao bilang pader

Ito ay kumakatawan sa pisikal man o mental na bagay na humihiwalay sa tao mula sa iba o sa kabuuan ng pagkatao. Maaaring magsilbi bilang proteksiyon (pagpapanatili ng sariling katauhan o paniniwala), ngunit maaaring magdulot ng pagkakahiwalay sa lipunan o kapwa. Nagsisilbing paalala na mayroong mga harang—matalino o nakatagong nakapaloob sa ating pagkatao—na naglilimita sa ating paglalakbay tungo sa koneksyon, pag-unawa, at tunay na kaalaman.

Halaga ng katawan ng tao

Ang paradigmang “embodied spirit” ay nagsasabing hindi buo ang tao kung wala ang relasyon ng katawan at espiritu; ito ang nagbibigay saysay sa karanasan bilang tao. Ang intrinsic value ay halaga na mayroon ang tao dahil sa kapakinabangan sa iba. Ito ay likas at hindi mawawala kahit sa anumang sitwasyon. “Likha sa imahe ng Diyos” ay nagbibigay kabuluhan sa katawan bilang sagradong suporta ng espiritu.

Kaluluwa

Itinuturing na buong pagkatao—disiplinang moral, emosyon, kaisipan. Ito ay ang iyong pagkakakilanlan bilang tao.

Espirit

May kaugnayan sa kakayahang makipag-ugnayan sa Diyos, lalo na sa mga sumasampalataya, at itinuturing na espiritwal na sangkap ng tao. Maraming pag-uuri ng secular spirituality kung saan ang espiritu ay inilalarawan bilang enerhiya, kamalayan.

Awe

Natatanging emosyon na nararamdaman kapag nasaksihan mo ang isang bagay na sobrang laki, kamangha-mangha, o hindi mo agad naintindihan.

Perceived Vastness

Pakiramdam na ang harapan mo ay napakalawak.

Need for Accommodation

Parang napupuwersa kang baguhin ang iyong mental na pananaw dahil hindi pasok ang bagong karanasan.

Interactionism/Substance Dualism (Rene Descartes)

Isip (mind o soul, rescogitans). Katawan (body, resestensa). Ang isip ay maaaring mag-utos sa katawan, at ang katawan ay nakakaapekto sa isip. Pinahukala rin na ang pineal gland sa utak ang sentro ng interaksyon ng isip at katawan—ang sinasabing “silya ng kaluluwa”.

Parallelism (Gottfried Leibnitz)

Ang isip at katawan ay dalawang magkahiwalay na nilalang. Ang mga ito ay gumagana nang nakapag-iisa.

Pre-established Harmony

Walang direktang ugnayan o sanhi (causation) sa pagitan ng isip at katawan. Sa halip, sila’y sabay na gumagalaw dahil sa synchronization.

Dominant Monad

Consciousness; tinuturing na kaluluwa. Subordinate Monads: bumubuo sa katawan; pisikal na bahagi. Isang Alemang Polimata, unibersal na henyo sa kanyang panahon.

Double Aspectism

Mental: ideya, paniniwala, emosyon. Pisikal: Aktwal na galaw ng katawan o nerve signal. Hindi maaaring paghiwalayin ang isip at katawan sa isa’t isa. Ang isip at katawan ay naging magkaibang aspekto ng parehong bagay. Bumuo ng isang moral na pilosopiya na pinagsama ang mga pananaw ng mga sinaunang teorya sa isang modernong konsepto ng mga tao.

Socrates

“Ang tao ay isang kaluluwa.”

Virtue

kabutihang moral; pagsasabuhay ng hustisya, tapang, karunungan at pagpigil sa sarili.

Knowledge

pagkilala sa sarili at sa mundong ating ginagalawan.

Self-examination

Patuloy na pagmumuni-muni at pagsusuri sa sarili ay mahalaga sa personal na pag-unlad.

Plato

“Walang hanggang umiiral ang buhay; nagpapatuloy ito kahit matapos mamatay ang katawan, at maaaring ipanganak muli sa ibang katawan.”

The World of Forms

existence is authentic, no limit, no forgetfulness.

The World of Senses

simultaneous with what exists in the world of forms.

Hylomorphism (Aristotle)

The concept of matter and form. Every existing being has a matter and form.

Vegetative Soul

Reproduction, growth.

Sensitive Soul

mobility, sensation.

Rational

thought, reflection.

Passive Intellect

pagtanggap (potensyal).

Active Intellect

bumubuo at nagbibigay-linaw sa tumatanggap para maging tunay na pananaw o pag-unawa (aktwal).