psychologie

psychologie volgens Roediger

de wetenschappelijke studie van de mentale processen en het gedrag

psychologie volgens Zimbardo

de empirische studie van de mentale processen en het gedrag

pseudowetenschap

elke poging om fenomenen uit natuurlijke wereld te verklaren die niet gebaseerd is op empirische observatie of op de wetenschappelijke methode

kenmerken wetenschappelijke psychologie

• systematisch empirisme

• publiek verifieerbare kennis

• falsifieerbaarheid

systematisch empirisme

op systematische manier kijken naar het gedrag van mensen

publiek verifieerbare kennis

• als je het niet kan repliceren, is het geen wetenschap

• als iemand het repliceert, moet die dezelfde resultaten bekomen

falsifieerbaarheid

= toetsbare theorieën: fouten moeten aantoonbaar zijn

5-stapsproces wetenschappelijke methode

1. hypothese

2. gecontroleerde test

3. objectieve gegevens verzamelen

4. analyseren van de resultaten

5. publiceren, bekritiseren, en repliceren van de resultaten

naturalistische observatie

vaak 1e stap in meer gecontroleerd onderzoek: gewoon observeren in natuurlijke omgeving

gevalstudie

uitvoerige studie van 1 geval

interview

directe bevraging (neutraal, geen woorden in de mond leggen)

survey

verzamelen van steekproef van opinies: representativiteit is belangrijk (WEIRD)

• W: western

• E: educated

• I: indsutrialized

• R: rich

• D : democratic

→ niet representatief

psychologische test

cognitieve test (iq-test) of persoonlijkheids- of attitudetest (vragenlijst)

beoordeling kwaliteit v/e test

1. standaardisatie

2. betrouwbaarheid

3. validiteit

3 impliceert 2 (omgekeerd niet)

correlationele studies

correlatiecoëfficiënt wordt berekend tussen 2 variabelen = hoe sterk is de samenhang (correlatie = r)

causaliteit

een verandering in de ene variabele zorgt voor een verandering in de andere variabele

experimentele studie

wetenschapper manipuleert de werkelijkheid

absolute drempel

hoeveel stimulatie nodig voor detectie

differentiële drempel

kleinste hoeveelheid waarmee de stimulus gewijzigd kan worden en toch als verschillend wordt ervaren

treffer/hit

stimulus wordt aangeboden en pp hoorde het

correcte verwerping

geen stimulus aangeboden en pp hoorde niet

misser

stimulus aangeboden en pp hoorde niets

vals alarm

geen stimulus aangeboden en pp hoorde iets

wet van weber

het juist merkbare verschil is een fractie van de standaardstimulus (S): JMB = (S’-S)/S of (delta S)/S

weberfracties

• geluidsfrequentie (0.003)

• lichtintensiteit (0.01)

• geurconcentratie (0.07)

• drukintensiteit (0.14)

• geluidsintensiteit (0.15)

• smaakconcentratie (0.20)

illusie

aantoonbare foutieve ervaring van een stimulus patroon door iedereen gedeeld in dezelfde perceptuele omgeving

perceptuele constantie

vaardigheid die we hebben om dezelfde objecten te herkennen in verschillende omstandigheden zoals veranderingen in belichting, afstand, of locatie

binoculaire dispariteit

onze ogen staan niet op dezelfde plaats dus daar valt op andere manier licht op, dat wordt gecombineerd tot 1 beeld

binoculaire convergentie

manier waarop ogen draaien geeft ons informatie over hoe ver iets zich bevindt

• ver weg: ogen minder naar elkaar

• dichtbij: ogen draaien meer naar elkaar

relatieve bewegingsparalax

schijnbare positie van voorwerp varieert t.o.v. ander voorwerp of op achtergrond als het vanuit verschillende posities wordt bekeken

wet van het effect

positieve gevolgen versterken het gedrag, negatieve gevolgen verzwakken het gedrag (thorndike: temporele contiguïteit)

klassieke conditionering

na het luiden van een bel toont de hond een oriëntatiereflex, gevolgd door snoepje. na een aantal keer herhalen is er een conditioneringsproces en zal het luiden van de bel zorgen voor de aanmaak van speeksel omdat de hond de bel relateert aan een snoepje.

aversieve conditionering

de voorwaardelijke en onvoorwaardelijke reacties zijn verschillende van aard: bel gevolgd door schok. na een aantal keer treedt er conditionering op en zal de hond na het horen van de bel een voorwaardelijke angstreactie tonen

prikkelveralgemening

hond ziet blauw licht en krijgt voeding tot er conditionering is. dan wordt er geel of groen licht getoond en toont de hond toch een zwakke voorwaardelijke reactie => de hond ziet gelijkenissen. hier kunnen we ook uithalen welke kleur de hond het meest op blauw vind lijken

prikkeldiscriminatie

blauw gevolgd door beloning, geel niet => reactie op blauw, maar niet op geel

hoge-ordeconditionering

blauw gevolgd door schok, dan bel gevolgd door blauw (nooit bel gevolgd door schok), dan weer blauw gevolgd door schok => hond legt verband tussen bel en schok

primaire bekrachtigers

je moet er niets voor doen (eten als je honger hebt)

secundaire bekrachtigers

iets wat in het begin geen belonende waarde heeft, maar kan gekoppeld worden aan primaire berkrachtiger

shaping

een dier ongewoon gedrag aanleren door de lat eerst laat te leggen en dan steeds te verhogen

chaining

ketting van gedragingen: best achteraan beginnen: G5 belonen, dan G4 aan G5 plakken dus als G4 wordt vertoond 2 keer belonen en zo tot aan G1 gaan

discriminatieve controle

generalisatie tegengaan (enkel bekrachtigen als gedrag wordt uitgevoerd na stimulus, niet altijd)

• licht en gedrag => belonding

• geen licht, wel gedrag => geen beloning

bijgeloof experimenten

als er iets positief gebeurd en je deed ervoor iets speciaal zal je denken dat je actie bekrachtigd werd en deze actie vaker vertonen (= bijgeloof) ook al is dat niet de rede dat het gebeurde

observationeel leren

het zien van agressief gedrag kan leiden tot het vertonen van agressief gedrag

inzichtelijk leren

apen in kooi die banaan zien maar er niet aankunnen: ze gaan een stok gebruiken om de banaan dichter bij te leggen

zintuigelijk geheugen

voor elk zintuig hebben we een geheugen

werkgeheugen

buffer die info naar ons LT-geheugen stuurt. het enige geheugen waarvan we ons bewust zijn

impliciet/procedureel geheugen

onbewust herinneringen zoals gewoonten of vaardigheden (autorijden)

expliciet/declaratief geheugen

bewuste herinneringen: bewust beleven/oproepen

semantisch geheugen

dingen die je hebt geleerd, maar waarvan je niet meer weet waar of wanneer je ze hebt geleerd

episodisch/autobiografisch geheugen

info over gebeurtenissen/feiten uit je eigen leven

3 stadia van informatie opdoen

1. inprenten van informatie

2. bewaren van informatie

3. oproepen van informatie

in elk stadium kan er iets fout gaan

flashbulb memories

een gebeurtenis die je verrassend vond of waar je emotioneel van werd, onthoud je beter

childhood amnesia

je kan je niets herinneren van wat voor je 2 jaar is gebeurd, ook al denk je soms dat je het je nog herinnerd

verdrongen herinneringen

mensen kunnen slecht/niet herinneringen onderdrukken ook al proberen ze die te vergeten

situationisme

visie dat omgevingscondities het gedrag zo sterk als of sterker dan persoonlijke disposities beïnvloeden

sociale rol

een soort sociaal gedefinieerd gedragspatroon dat voorgeschreven wordt a/d personen in een bepaalde setting of groep (situatie persoon)

script

kennis v/d sequentie van gebeurtenissen en acties die voorgeschreven/verwacht worden in een bepaalde setting (standpunt situatie)

innerlijke acceptatie (gevolg van informationele beïnvloeding)

de groepsnorm volgen, ook al ben je niet akkoord

openlijke volgzaamheid

in de groep de groepsnorm volgen, maar individueel terug naar je eigen norm gaan

normatieve druk

druk om niet op te vallen binnen een groep (ook al is het antwoord van de meerderheid, dit toch volgen)

injunctieve normen

wat we denken dat anderen goedkeuren of afkeuren

descriptieve normen

wat doen/denken anderen effectief

diachronisch consequent

stabiel over tijd en situatie

synchronisch consequent

stabiel over diverse personen van minderheid

socialisatieproces

opgevoed met noodzakelijkheid naar gehoorzaamheid aan autoriteit (ouders, agent, scheids, …)

sociale activatie

sociale blootstelling staat centraal bij sociale activatie: minimale invulling voor het effect van socius (soortgenoot) op het gedrag = welk effect heeft de aanwezigheid van iemand anders op ons gedrag, zonder dat die anderen een poging doen om mijn gedrag te beïnvloeden

sociale belemmering

de aanwezigheid van een (passieve) soortgenoot belemmert het creatief handelen

sociale facilitatie

betere prestatie als iemand toekijkt

dominante respons

respons die in een concrete situatie de grootste waarschijnlijkheid heeft op uitbrengen, wat kan je goed?

• belemmering: meer foutieve responsen

  • facilitatie: je maakt meer correcte responsen

leren

overgang van foutieve dominante respons naar gewenste dominante respons

sociale activeringshypothese

als je iets goed kan en er komt een persoon bij gaat het waarschijnlijk beter, maar als je iets niet goed kan en er komt dan een persoon bij gaat het waarschijnlijk slechter

sociaal parasiteren

de aanwezigheid van anderen zorgen niet noodzakelijk voor een verhoging van de activatie => er moeten bepaalde condities zijn (te makkelijk: gebrek aan motivatie)

attributieproces/attributietheorie

waar leggen we oorzaken van ons eigen gedrag en dat van anderen? en waaraan schrijven we successen en mislukkingen toe?

interne attributies

ik doe dit omdat ik zo ben, omdat ik dat wil => dit heeft onze voorkeur: wij willen alles percipiëren in termen van figuur en achtergrond

externe attributies

ik heb mij zo gedragen omdat ik uitgelokt werd door anderen

covariatiemodel

3 mogelijke oorzaken van gedrag (Kelley)

• persoon

• situatie

• moment of omstandigheid

= normatieve attributietheorie van Kelley

consensus

gedragen anderen zich ook zo in deze situatie? als anderen zich ook zo gedragen ben je niet geneigd om het gedrag toe te schrijven aan de persoon

kenmerkendheid

lokken andere situaties (bij deze persoon) hetzelfde gedrag uit of is het gedrag kenmerkend voor dit moment? als dat niet zo is dan kan je het toeschrijven aan dit specifieke moment

consistentie

gedraagt deze persoon zich steeds op dezelfde manier? als dat zo is, zijn we geneigd om het gedrag toe te schrijven aan de persoon op zich

fundamentele attributiefout

alles wat opvalt trekt aandacht en wordt meer invloed aan toegeschreven. de rest vervaagt op de achtergrond

continuïteit (expected utility theory)

iemand moet steeds een gok tussen het best en slechtst mogelijke resultaat verkiezen boven een middelmatige uitkomst als het best mogelijke resultaat met grote waarschijnlijkheid zal optreden

subjective expected utility theory

subjectieve i.p.v. objectieve probabiliteiten: er bestaan keuzes waarbij een gebeurtenis maar 1 keer kan voorkomen, je kan dat moeilijk weken met probabiliteiten

loss aversion

er is iets vervelend aan iets moeten afgeven, daarom gaan onderhandelingen in conflictsituaties zo moeilijk

endownment effect

mensen vragen een hogere prijs bij verkopen dan wat ze er zelf voor zouden geven

heuristiek

soort snelle vuistregel die verschillend is van het echt precies en nauwkeurig afwegen van verschillende opties of mogelijkheden

conjunction fallacy

vaak lijkt het waarschijnlijker dat een saai persoon boekhouder en jazzmuzikant is dan alleen jazzmuzikant omdat boekhouder bij de saaie beschrijving past, maar naarmate er meer details worden gegeven, wordt de waarschijnlijkheid kleiner (maar kan de representativiteit vergroten)

gambler’s fallacy

hoe vaak je ook munt gooit na elkaar, de kans om opnieuw munt te gooien blijft ½ . als je moet kiezen welke reeks, dan is de overschakeling van kop naar munt steeds 0.5 (vaak wordt er gekozen voor de reeks met de meeste veranderingen, maar dit klopt niet)

base rate

frequentie waarmee een bepaalde eigenschap voorkomt in een populatie zonder enige specificatie

base rate neglect

veelvoorkomende cognitieve fout waarbij mensen de basisfrequentie (base rate) negeren of onderschatten wanneer ze oordelen of beslissingen maken. in plaats daarvan richten ze zich vaak op specifieke, maar mogelijk irrelevante, informatie

regressie naar gemiddelde

zolang de correlatie niet 1 is, doet er zich een bepaald fenomeen voor: de optimale predictie ligt dan dichter tegen gemiddelde dan de predictorvariabele

availibility heuristic

afleiden van een frequentie van een klasse of de probabiliteit van een gebeurtenis op basis van het gemak waarmee voorbeelden kunnen worden opgeroepen (als iets vaak in de krant komt zal die gebeurtenis vaker worden ingeschat t.o.v. een andere gebeurtenis ook al komt die andere gebeurtenis vaker voor en verschijnt die gewoon niet in de krant = rol media)

assertief

opkomen voor jezelf zonder de gevoelens en belangen van een ander uit het oog te verliezen

confirmation bias

zoeken naar bevestiging en niet naar ontkrachting

2 systemen van denken

1. automatisch en snel: kost geen moeite (vb. autorijden)

   1. gestuurd o.b.v. aandacht, kost moeite, inspanning, en concentratie

SMORC

= simple, model of rational crime:

1. voordeel dat je ergens bij hebt

2. risico op negatieve gevolgen

3. hoe groot is de boete

cognitieve dissonantie

als je toegeeft dat je hebt gelogen om je zelfbeeld hoog te houden (ik ben eerlijk) => mensen ‘vergeten’ vaak hun oneerlijkheden, of verzinnen er excuses voor

minimal group paradigm

hoe weinig gelijkenissen er nodig zijn om een groepsgevoel tot stand te brengen en je binnen je groep je groepsleden bevoordeelt en de anderen benadeelt

coderingshypothese

emoties worden op dezelfde manier geuit door mensen uit verschillende culturen

decoderingshypothese

emoties worden op dezelfde manier geïnterpreteerd door mensen uit verschillende culturen (maar niet even goed als mensen uit dezelfde cultuur)

meta-analyse

techniek om gegevens te combineren zodat je over veel meer gegevens beschikt en je besluit betrouwbaarder is