28.okt-flóttafólk og umsækjendur um alþjóðlega vernd

Markmið félagsráðgjafar...

• Virðing fyrir manngildi, sérstöðu einstaklingsins og trú á getu hans til að nýta hæfileika sína til fullnustu er grunnur í starfi félagsráðgjafa.

• Markmiðið er að hjálpa fólki til sjálfshjálpar, vinna að lausn félagslegra og persónulegra vandamála og sporna gegn félagslegu ranglæti

• Félagsráðgjafar vinna gegn mannréttindabrotum hvar svo sem þau eiga sér stað

Fjölmenningarfélagsráðgjafinn

• Þarf að þekkja til helstu kenninga í starfi með fólki af erlendum uppruna

• Þarf að skoða umhverfisþætti sérstaklega vel þegar kemur að vinnu með fólki af erlendum uppruna.

• Þarf að vera kunnugur um lagaumhverfið og stefnu stjórnvalda.

• Þarf að vera meðvitaður um eigin viðhorf, gildi og mögulega fordóma

Áskoranir sem flóttafólk stendur frammi fyrir eftir komu til nýs lands

• Lítill skilningur á „kerfið“

• Geta upplifað sig utanvelta í samfélaginu

• Áhyggjur af fjölskyldu í heimalandi

• Erfiðleikar við að fá fjölskyldusameiningu

• Geta upplifað að gert sé lítið úr aðstæðum þeirra og þau njóta ekki skilnings á aðstæðum

Áhersla fjölmenningarfélagsráðgjafans

• Áhersla lögð á styrkleika

• Hvað olli því að ákvörðunin um að yfirgefa upprunaland var tekin?

• Hvaða innri styrk og stuðning höfðu þau til þess að standa við ákvörðun sína um flutninginn?

• Hvernig er stuðningsnetið?

• Ræða um jákvæðu þættir í lífi fjölskyldunnar.

• Hvað gerir fjölskyldan/einstaklingurinn til að láta sér líða vel.

• Meta hvenær er tímabært að tala um erfiða fortíð

• Menningarnæmi

• Flóttafólk hefur gengið í gegnum erfiða reynslu og í mörgum tilfellum orðið fyrir miklum áföllum

• Aðkoma skipulagðra glæpasamtaka að komu flóttafólks til landsins

• Stuðningur við að takast á við ný hlutverk

• Að þekkja til birtingamynda áfallastreitu

• Ásókn í heilbrigðisþjónustu oft birtingarmynd andlegrar vanlíðan

• Þættir sem þarf að hafa í huga þegar unnið er með flóttafólki og umsækjendum um alþjóðleg vernd:

  • kyn, stétt, menning, félagssaga, saga flóttans, áfallasaga, meðvitund um menning og áföll...

Aðkoma félagsráðgjafa

• Flóttafólk á rétt á sömu þjónustu og aðrir íbúar sveitarfélagsins.

• Félagsráðgjafar starfa út frá sömu reglum óháð uppruna, ríksifang , dvalarleyfi og ástæða komu notandans

  • lög um félagsþjónustu sveitarfélaga

  • barnaverndarlög

  • lög um leik, grunn og framhaldsskóla

  • lög um fatlaða

  • lög um aldraða

• Hins vegar gilda leiðbeinandi reglur fyrir flóttafolk í tvö ár eftir komu/skráningu í Þjóðskrá og viðmiðunarreglur fyrir kvótaflóttafólk.

Heildarsýnin – einstaklingur/fjölskyldan

• Grunnþekking á menningu viðkomanda, sögu landsins, trú, viðhorfum og gildum, samskiptaleiðum í menningu viðkomandi ásamt viðhorfum til þess að leita eftir aðstoð

• Skilning á áhrifum menningar á mótun sjálfsmyndar viðkomandi, tilfinningum, hugsunum og atferli

• Skilningur á fordómum og rasisma, og hvernig það mótar sjálfsmynd og hefur áhrif á félagslega stöðu innflytjenda

Hjálpartækin okkar

• Menningarnet Skytte.

• Fjölskyldukort (genogram).

• Umhverfiskort (ecogram).

• Þessi tæki nýtast til að afla upplýsinga og kortleggja aðstæður viðkomandi og leggja mat á leiðir sem eru til hjálpar.

Fjölskyldur

• Þurfum að huga að stöðu fjölskyldunnar í upprunalandi og í nýja landi

  • hvaðan kemur hún, hver er skipulagning/mynstur hennar, uppeldisaðferðir innan fjölskyldunnar, stöðu stórfjölskyldunnar og fleira.

• Atvinnumöguleikar og hlutverkaruglingur – t.d. móðir/eiginkona sem hefur verið heima fer að vinna.

  • Getur flýtt fyrir inngildingu kvenna í samfélaginu.

• Að framfleyta fjölskyldunni í heimalandi.

  • Mikið vinnuálag

• Er öll fjölskyldan komin til landsins?

  • hverjir eru í upprunalandi?

Einstaklingshyggja(individualism)

• Einstaklingshyggja og samhyggja er ákveðin lífsýn:

• Einstaklingshyggju „I think, therefor I am“

• Hjálp til sjálfshjálpar

• Einstaklingsmiðuð ákvarðanataka og ábyrgð

• Hver einstakur fjölskyldumeðlimur skiptir máli.

• Jafnrétti innan fjölskyldunnar

• Börnin læra að bera ábyrgð á eigin gjörðum

• Barnið hvatt til sjálfstæðis

  • Foreldrar eru að styðja barnið

• Talið jákvætt að hafa eigin skoðanir

• Fjölskyldan sjálfstæð einig, þ.e. umönnunar- og efnahagslega.

• Staða hvers einstaklings skiptir máli og lögð áhersla á eigin ábyrgð einstakra fjölskyldumeðlima.

Samhyggja (collectivism)

• Samhyggja „We are, therefore I am“

• Leitað ráða hjá stórfjölskyldunni

• Ábyrgð deilt með öðrum – leitað til stórfjölskyldunnar til að fá ráð.

• Ekki almenn hefð fyrir ráðgjöf/meðferð

• Ekki venja að tala um persónuleg málefni.

• Þarfir fjölskyldunnar framar eigin þarfir

• Að vera upptekin af sjálfum sér og eigin þörfum getur verið álitað óæskileg hegðun.

• Getur verið skömm ef fjölskyldan þarf að leita ráða utan hennar.

• Samstaða fjölskyldunnar lykilatriði

• Einstakir fjölskyldumeðlimir hamingjusamir ef fjölskyldan stendur saman.

• Heiður og æra fjölskyldunnar

• Hegðun fjölskyldumeðlima hefur áhrif á alla fjölskylduna – góð og slæm.

• Þurfa að sjá um uppihald stórfjölskyldunnar í upprunalandi

• Stórfjölskyldan getur tilheyrt stærri ætt og flókið kerfi getur verið í kringum hana og völd.

• Áhersla á að laga sig að öðrum, velferð fjölskyldunnar mikilvægari en velferð einstaklingsins

Heiðurstengd átök skilgreining

• Í öllum samfélögum eru til reglur sem eiga að tryggja að einstaklingar hegði sér á viðunandi hátt

• Heiðurstengd átök eru skilgreind sem ofbeldi, líkamlegt, andlegt, kynferðislegt og/eða félagslegt sem framið er í kjölfar þess að gerandi ofbeldis telur að þolandi þess hafi vegið að heiðri og orðspor gerandans eða fjölskyldu hans á einhvern hátt og þar með fært skömm yfir hann og/eða fjölskyldu hans.

• Markmiðið með ofbeldinu er að endurheimta heiður fjölskyldunnar og koma í veg fyrir skömm.

• Þetta ofbeldi getur beinst að konum, körlum eða börnum og er réttlætt með því að „verja heiður“ fjölskyldunnar.

Heiðurstengd átök - meginhugmyndir

• Heiður felur í sér virðingu og viðurkenningu sem einstaklingar fá innan samfélagsins með því að fylgja ákveðnum reglum um hegðun, samskipti, kynhlutverk o.fl.

• Skömm verður þegar einstaklingur brýtur gegn þessum væntingum, t.d. með því að sýna óhlýðni, eiga kærasta/kærustu án samþykkis, klæðast „óviðeigandi“ fötum eða hafna hefðbundnum kynhlutverkum.

• Heiður er því félagslegt kerfi sem byggist á væntingum samfélagsins til hegðunar einstaklinga.

• Rannsóknir hafa ekki sýnt fram á tengsl heiðurstengds ofbeldis við ákveðin trúarbrögð — það tengist frekar menningu, félagslegum gildum og hópviðmiðum en trú.

Heiðurstengd átök dæmi

• Stjórnun (e. control) - Fjölskylda eða samfélag stjórnar hegðun einstaklings, t.d. hverjum hann má hitta, hvað hann má klæðast eða hvort hann má læra/vinna.

• Eftirlit - Einstaklingur er undir stöðugu eftirliti – sími, samskipti og ferðir fylgdar eða skoðaðar.

• Heiðurstengt ofbeldi - Ofbeldi til að „endurheimta“ heiður, t.d. barsmíðar, hótanir eða niðurlæging.

• Þvingunarhjónabönd - Einstaklingur neyddur eða þrýstur til að giftast til að vernda heiður fjölskyldunnar.

• Heiðursmorð -  Morð framið til að „hreinsa“ skömm af fjölskyldu sem telur heiður sinn skaddaðan.

• Enduruppeldi - Einstaklingur sendur til upprunalandis eða annars staðar til að „læra“ rétta hegðun.

• Ólöglegar aðgerðir á kynfærum ungmenna - T.d. umskurður stúlkna – réttlætt sem hefð eða leið til að viðhalda „hreinleika“.

• Líkamlegt og/eða andlegt ofbeldi - Barsmíðar, hótanir, niðurlæging eða einangrun til að halda stjórn á einstaklingi.

• Kynferðislegt ofbeldi - Kynferðisleg misnotkun eða refsing fyrir „ósiðlegt“ atferli.

• Sjálfsmorðstilrauni - Þolendur upplifa svo mikinn þrýsting eða skömm að þeir sjá enga aðra leið út.

• Stjórnun og þrýstingur til að hafa áhrif á hegðun fjölskyldumeðlims með það markmið að verja heiður fjölskyldunnar.

• Einstakir fjölskyldumeðlimir bera ábyrgð á heiðri fjölskyldunnar.

• Aðstæður sem ganga gegn réttinda einstaklinga skv. m.a. Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna og almennra réttinda barna/einstaklinga í búsetulandi.

• Stjórnun á hegðun sem hamlar eða takmarkar möguleika einstaklingur til að taka ákvarðanir um eigið líf

• Þannig brýtur heiðurstengt ofbeldi gegn grunnhugmyndum um frelsi, jafnrétti og sjálfsákvörðunarrétt.

Heiðurstengd átök fjölskyldan

• Foreldrar

• Systkini

  • Einstakir fjölskyldumeðlimir, sérstaklega bræður, frændur eða feður, geta talið sig bera ábyrgð á heiðri fjölskyldunnar.

• „man er först en rigtig mand og en god bror, vis man fortæller forældrene, hvað sösteren laver“

  • „Maður er aðeins alvöru maður og góður bróðir ef maður segir foreldrunum hvað systirin er að gera.“

  • Þetta sýnir hvernig eftirlit og stjórnun eru félagslega samþykkt í sumum menningarheimum sem hluti af því að vernda heiður fjölskyldunnar.

• Stórfjölskyldan

  • Átökin tengjast oft ekki aðeins kjarnfjölskyldunni heldur einnig stórfjölskyldunni og samfélaginu.

• Minnihlutasamfélag í búsetulandi (eða uppruna/heimalandi)

• Þrýstingur getur komið frá ættingjum, vinum eða minnihlutasamfélagi innan búsetulandsins sem deilir sömu gildum.

• Einstaklingur getur því verið fastur á milli tveggja gilda:

  • gildanna í búsetulandinu (mannréttindi, jafnrétti, einstaklingsfrelsi),

  • og gildanna í uppruna- eða heimalandinu (heiður, hlýðni, hópvirðing).

• Þetta getur skapað mikinn innri togstreitu og félagsleg átök.

Vísbendingar

• Vanlíðan, einbeitingarörðugleikar og/eða streita

• Grunur um að viðkomandi sé þolandi ofbeldis

• Sjálfsskaði

• Viðkomandi er ítrekað að segja ósatt – mögulega að lifa tvöföldu lífi.

• Viðkomandi undir eftirliti

• Lítil samskipti við aðra en fjölskyldumeðlimi.

• Ungmenni eru í litlum samskiptum/tengslum við jafnaldra sína.

Leiðbeiningar til starfsfólks sem Skosk yfirvöld hafa gefið út:

• Stjórnun af hálfu fjölskyldumeðlima

• óeðlileg fjarvera barns úr skóla

• einangrun ungmenna frá jafnöldrum sínum

• fjölskyldumeðlimur er ávallt í fylgd annarra fjölskyldumeðlima eða fullorðna, t.d. til læknis.

• Vanlíðan, depurð, sjálfsskaðandi hegðun

• þolandi kynferðislegs ofbeldis

• fór eldri systkini ungt í hjónaband eða talar ungmenni talar mikið um hjónaband.

• Ekki tæmandi listi, en gefur vísbendingar sem gagnast fagaðilum og er sérstaklega gefinn út fyrir heilbrigðisstarfsfólk

Gátlisti sem skosk yfirvöld hafa gefið út (e. one chance check list)

• Fagaðilar hafi í huga „one chance rule“ – mögulega eina tækifærið til að nálgast mögulegan þolanda:

• Hitta viðkomandi í einrúmi – þrátt fyrir að viðkomandi komi í fylgd annarra.

• Gefa strax viðtalstíma við öruggar aðstæður

• Tryggja að viðkomandi sé upplýstur um trúnað og hvenær þarf að brjóta trúnaðinn, t.d. vegna barnaverndarlaga viðurkenna að viðkomandi sé að segja sannleikann

• Fara í gegnum möguleg úrræði

• Bera virðingu fyrir óskum viðkomandi

• Huga að öryggi – húsnæðisaðstæðum – möguleg lögregluafskipti.

• Þurfa að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir brottvísun úr landinu

  • þekkja lög og reglur.

• Starfsfólk eindregið hvatt til að leita strax ráðgjafa ef minnsti grunur er til staðar.

Hvað á ekki að gera skv. gátlistanum

• Aldrei vísa mögulegt fórnarlamb í burtu ef óvissa er um öryggi á heimilinu

• Ekki tala við fjölskyldumeðlimi og/eða vini án leyfi og vitneskju mögulegs fórnarlambs

• Ekki leita til minnihlutasamfélagsins til að fá ráðgjöf/upplýsingar

• Það er ekki hlutverk fagaðilans að reyna að miðla sáttum innan fjölskyldunnar

Hlutverk fagaðila

• Flókið samspil – menningar, kyns og fólksflutninga

• Tengist ekki einungis ákveðnum þjóðernum eða trú

• Fræðsla – forvarnir

• Upplýsingagjöf og fræðsla um réttindi

• Veita stuðning og vera til staðar – upplýsa um trúnað

• Þora að spyrja um viðhorf og menningu fjölskyldunnar?

• Hvernig er tekið á hlutunum í uppruna/heimalandi þínu?

• Hvað myndi gerast?

• Hvernig myndi fjölskyldan bregðast við?

• Trúum þeim sem greina frá og tökum því alvarlega

• Bera virðingu fyrir ákvörðunum þolenda