Robale - egzamin (zestawy)

Pasożyt – definicja, przykłady pasożytów najczęściej spotykanych w praktyce weterynaryjnej

__**Pasożyt**__ to taki organizm zwierzęcy, który żyje kosztem innego zwierzęcia i on jest dla niego żywicielem (środowiskiem) stałym lub czasowym. 

**Przykłady pasożytów w praktyce weterynaryjnej:**

* Pierwotniaki: Trypanosoma equiperdum (konie), Giardia lamblia (pies, kot, człowiek)
* Przywry: Fasciola hepatica (przeżuwacze), Opisthorchis felineus (pies, kot)
* Tasiemce: Moniezia expansa (przeżuwacze), Dipylidium caninum (pies, kot, człowiek)
* Nicienie: Strongylus equinus (konie), Toxocara canis (glista psia)
* Stawonogi: Hypoderma bovis (bydło), Ctenocephalides canis (psy, koty)

Charakterystyka świdrowców

→ __**Trypanosomy**__ (świdrowce) - mają wrzecionowaty kształt, 1 wić biegnącą wzdłuż ciała, stabilizującą bł. falującą (narząd ruchu), kinetoplast i centralnie położone jądro.

* zarażenie żywiciela (stawonoga) - poprzez spożycie krwi zarażonych ssaków
* zarażenie ssaków odbywa się na 2 sposoby:
* przez UKŁUCIE przez zarażonego stawonoga
* przez KONTAMINACJĘ bł. śluzowych/uszkodzonej skóry kałem zarażonego stawonoga

→ Trypanosomy ślinowe (większość patogenna)

→ Trypanosomy kałowe (większość niepatogenna - wyj. T. crusi)

Postacie pasożytów - zmiana postaci pierwotniaka ze zmianą żywiciela (cyklomorfoza):


1. ^^Leiszmania^^ (amastigota) - kuliste, bez wolnej wici i bł. falującej
2. ^^Leptomonas^^ (promastigota) - wrzecionowata, krótka wić, bez bł. falującej
3. ^^Kritidia^^ (epimastigota) - wrzecionowata, kinetosom w centrum kom., krótka wić, bł. falująca słabo wykształcona
4. ^^Trypanosoma^^ (trypomastigota)

Postaci bytujące w tk. - BRAK narządu ruchu

Postaci bytujące w osoczu/ppok owadów - wrzecionowate

* Rozmnażanie przez PODZIAŁ PODŁUŻNY

__**PODZIAŁ TRYPANOSOM:**__


1. @@Gr. A@@ (Lewisi):
* T. lewisi
* T. cruzi
2. @@Gr. B@@ (Brucei):
* T. brucei
* T. evansi
* T. gambiense
* T. equiperdum
* T. equinum, suis
3. @@Gr. C@@ (Congolense):
* T. congolense
4. @@Gr. D@@ (Vivax):
* T. vivax

Patogeneza fasciolozy

1. **Wędrówka larw F. hepatica z jelit do wątroby** 
* przenikają przez ścianę jelita do jamy otrzewnej i przez torebkę wnikają do wątroby 


2. **Wzrost i rozwój młodych motylic w wątrobie** 
* młode wnikając w miąższ wątroby i wydzielając en. proteolityczne powodują urazowe, ostre zap. wątroby
* na pow. - punkcikowate otwory prowadzące do korytarzy wypełnionych krwią i rozpadłymi hepatocytami. Z czasem te wydrążone kanały stają się coraz większe i wnikają w głąb miąższu wątroby 
* wzmożone odczyny naprawcze → rozległy rozrost tkanki ziarninowej w procesie bliznowacenia
* marskość wątroby tła motyliczego


3. **Wpływ motylic osiadłych w p. żółciowych wątroby na organizm właściciela**
* odżywiają się kom. nabłonka i mechanicznie je uszkadzają
* metabolity pasożyta = dochodzi do włóknienia ścian przew. żółciowych
* u bydła - przesycanie przew. solami Ca2+ i Mg2+ (proces wapnienia) = tworzą się odlewy przewodów

Rozwój słupkowców dużych

1. Koń z kałem wydala jajo, w którym znajduje się __rabditoidalna L1__
2. Larwa opuszcza skorupkę i linieje 2x → L3 (otoczona pochewką)
3. Zarażenie per os na pastwisku/w stajni:

a) __**Strongylus edentatus**__

\- L3 przebija ścianę jelita → krew → wątroba (L3→L4) → otrzewna trzewna i guzki pod otrzewną ścienną (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

b) __**Strongylus equinus**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → wędrówki w ścianie j./część do jamy brzusznej → wątroba → trzustka (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

c) __**Strongylus vulgaris**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → tętniczki → wędrówka po bł. wew. pod prąd → tworzenie zakrzepów przyściennych (L4→L5) → rozpuszczenie zakrzepów → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* Okres prepatentny: 6-11 m-cy

Charakterystyka wszołów ssaków

* Ektopasożyty - gł. na sierści i skórze (tzw. bezwzględne pasożyty stałe)
* Czułki 3-członowe, skierowane ku dołowi
* Narządy gębowe typu gryzącego
* Żywią się gł. martwym naskórkiem  
* Duża głowa (w porównaniu do tułowia)
* Bezskrzydłe
* Bytują na górnej cz. włosa/piór lub na skórze
* Larwy wykluwają się po 5-8 dniach od złożenia jaja. Wszoły żyją kilka tyg.- m-cy. 
* Rozwój niezupełny trwający 3-4 tyg.: 
* jajo przytwierdzone do włosa tylko czubkiem. Owalne z wieczkiem na wierzchu
* larwa zwykle jaśniejsza od imago (im jaśniejszy tym młodszy)

__**Wszoły ssaków:**__

Werneckella equi → konie  

Trichodectes canis, ovis, bovis → psy, owce, bydło 

Felicola subrostrata → koty

Bovicola bovis → bydło

Pasożytnictwo – definicja, przykłady z praktyki weterynaryjnej

^^Pasożytnictwo^^ to forma antagonistycznego współżycia dwóch organizmów, z których jeden czerpie korzyści ze współżycia a drugi ponosi szkody.

Podział pasożytnictwa:

* __Ze względu na czas trwania:__ pasożytnictwo czasowe, pasożytnictwo stałe, pasożytnictwo okresowe
* __Ze względu na miejsce__: pasożytnictwo wewnętrzne, pasożytnictwo zewnętrzne
* __Ze względu na rodzaj związku i wzajemnych zależności pomiędzy zwierzętami:__ pasożytnictwo czasowe (szukanie żywiciela, aby pobrać pokarm), pasożytnictwo lęgowe (składanie jaj przez kukułki), pasożytnictwo socjalne (wykorzystywanie larw do rozwoju innego gatunku)

__Drogi powstawania pasożytnictwa zewnętrznego__

* Droga związana z pobieraniem pokarmu kosztem innego organizmu: drapieżnictwo→ pasożytnictwo czasowe→ pasożytnictwo stacjonarne (np. pchły)
* Stopniowe zacieśnianie kontaktu między organizmami tworzącymi związek frazy: epioikia
* Stopniowe wykorzystanie przez przyszłego pasożyta wydzielin gruczołów, złuszczającego się naskórka, piór, włosów: pasożytnictwo (np. wszoły)

__Drogi powstawania pasożytnictwa wewnętrznego:__

* Droga pokarmowa: bierne wnikanie przyszłego pasożyta do jelita→ uzyskanie zdolności przeżycia w ukł. pok. → nabycie możliwości wykorzystania treści pokarmowej→ przemieszczanie się pasożytów z ukł. pok. do innych miejsc w organizmie (np. tasiemce i ich larwy)
* Stopniowe nasilanie się związków między organizmami: epioikia → entoikia → komesalizm (np. sporocysty i redie u mięczaków)

__**PRZYKŁADY:**__ 

* pobieranie krwi żywiciela przez kleszcze, np. *Ixodes ricinus*
* przywry, np. *Fasciola hepatica*
* tasiemce, np. *Taenia solium*
* pobieranie krwi przez wszy, np. *Pediculus humanus*

Objawy zarazy stadniczej koni u klaczy

Zaraza stadnicza koni *exenthema coitale paraliticum equorum*

→ przyczyna: Trypanosoma equiperdum (świdrowiec koński)

OBJAWY:

__**I okres (zmiany na zew. narządach rodnych):**__

* **PLAMY BIELACZE** czyli depigmentacja okolicy sromu i odbytu (też warg i powiek)
* zap. bł. śluzowej z grudkami, nadżerkami, owrzodzeniami (obrzęk - lewa warga sromu)

__**II okres (zmiany skóry i węzłów chłonnych):**__

* tzw. **obrzęki talarowate** gł. na pośladkach, udach i bokach KP, są wielkości monet wypełnione płynem (pojawiają się i znikają).
* powiększenie ww. chłonnych
* wyciek z dr. rodnych, oczu, nozdrzy 
* konie wyraźnie tracą apetyt i słabną 

__**III okres (zmiany w OUN):**__

* przeczulica skóry (ok. lędźwiowa) 
* porażenia nn. ruchowych:
* głównie lewego n. twarzowego → zwisa lewe ucho, powieka i warga → twarz hipokratesa (facies Hippocratica)
* wiotczenie mm. tylnych kończyn, niepewny chód, powłóczenie nogami i przewracanie się

Dikrocelioza

→ przyczyna: Dicrocoelium dendriticum (motyliczka wątrobowa)

* Ż.P.1: ślimak lądowy
* Ż.P.2: mrówka Formica (mrówka zombie)
* Ż.O.: owca (wrażliwe gł. młode)

__**Objawy kliniczne**__:

* lekka inwazja - bezobjawowo
* objawy przy obecności kilku tys. w wątrobie
* spadek m.c. - wychudzenie
* żółtaczka
* poronienia u kotnych owiec
* gubienie wełny
* zahamowanie wzrostu u młodych

__**Zmiany anatomopatologiczne (wątroba)**__:

* stan zap., pogrubienie ściany
* nadmierne złuszczanie nabł., naloty śluzowe
* szare plamy na torebce wątroby
* nieżytowe zap. 12-nicy
* zmieniona barwa żółci
* pasożyty w przew. żółciowych (woreczku)

→ Brak stadium redii (sporocysta macierz. → sporocysta pot. → cerkarie)

→ Umiejscowienie: przew. żółciowe wątroby

Węgorkowice zwierząt

__**Gatunki:**__

* Strongyloides ransomi - węgorek świński
* Strongyloides westeri - węgorek koński
* Strongyloides papillosus - owce, kozy
* Strongyloides canis - pies, kot, lis
* Strongyloides vulpis - lis, pies
* Strongyloides myopolami - nutrie

__**Umiejscowienie:**__ j. cienkie

__**Jajo:**__ wykształcona larwa w kształcie U

__**Rozmnażanie:**__ partenogenetycznie / rozdzielnopłciowo

__**Rozwój:**__


1. Prosty

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.
2. Złożony

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L5 (rabditoidalna) → kopulacja samców i samic → składanie jaj w środowisku → L1 do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.

__**Drogi zarażenia:**__

* per cutis - larwy wnikają przez skórę do nn. krwionośnych → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* per os - larwy wnikają w bł. śluzową jamy ustnej → nn. krwionośne → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* droga laktogenna - część larw wydalana z siarą
* śródmacicznie

__**Patogeneza:**__

\- mechaniczne uszkodzenie tk. podczas wędrówki larw (zap. skóry, mm., płuc)

\- po osiedleniu w j. cienkim - uszkodzenie bł. i zab. wchłaniania

\- toksyczne metabolity - zab. w OUN

__**Objawy:**__

* Okres 1 (wnikanie larw pod skórę)
* zap. skóry, wykwity, świąd, wypadanie włosów, bolesność mięśni (niechęć do pobierania pokarmu)
* Okres 2 (ukł. odd.)
* kaszel, duszności, wypływ z nosa
* Okres 3 (jelito)
* biegunki, zaparcia, ból brzucha, postępujące wychudzenie, obj. niedokrwistości
* OUN (metabolity węgorków)
* podniecenie/apatia, ruchy maneżowe, zakopywanie się w ściółkę

__**Rozpoznawanie:**__ met. flotacji

Leczenie wszawicy u koni i bydła

Gatunki:

* Haematopinus asini - wesz końska
* Haematopinus eurysternus - wesz bydła
* Linognathus vituli - wesz bydła

Leczenie:

* głównie opryski, ewentualnie polewanie i iniekcje.
* sub. czynne - iwermektyna, lewamizol

Żywiciel – definicja, przykłady

Żywiciel - organizm, w którym bytuje pasożyt dojrzały lub jego postaci rozwojowe

* Żywiciel ostateczny - w nim pasożyt osiąga dojrzałość płciową i rozmnaża się (pies u Toxocara canis)
* Żywiciel pośredni - pasożyt żyje w nim w stadium larwy, jest niezbędny w cyklu rozwojowym (mucha u Habronema muscae)
* Żywiciel parateniczny - pasożyt żyje w nim w stadium larwy i nie jest on niezbędny w cyklu rozwojowym (ryba u Dioctophyma renale)
* Żywiciel rezerwuarowy - pasożyt lub jego formy przebywają na nim przez jakiś czas (pies u Ctenocephalides canis)
* Żywiciel właściwy (specyficzny) - przeżuwacze dla F. hepatica
* Żywiciel fakultatywny (dodatkowy) - pasożyty nie rozwijają się w nim/nie dochodzą do rozwoju płciowego, pasożyt czasowy (komary, kleszcze)

→ Dicrocoelium dendriticum - Ż.P.1 i 2: ślimak lądowy, mrówka; ŻO.: owca

→ Syngamus trachea - Ż.para: dżdżownica, ślimak

Trypanosoma equiperdum

→ Świdrowiec koński - wywołuje zarazę stadniczą koni (exanthema coitale paralyticum equorum)

__**Budowa:**__

* wrzecionowaty kształt, 1 wić biegnąca wzdłuż ciała, stabilizuje bł. falującą (narząd ruchu), jądro położone centralnie, jednopostaciowy – monomorficzny (TROFOZOIT)

__**Żywiciel ostateczny:**__ koniowate

__**Umiejscowienie:**__ osocze krwi, płyn m-r, ww. chłonne, śledziona, wątroba, narządy rozrodcze

__**Źródło inwazji:**__ kopulacja

__**Cykl rozwojowy:**__ namnażanie przez podział podłużny w 1 żywicielu

__**Patogeneza:**__

* świdrowce po przedostaniu się do bł. śluzowej zew. narządów rodnych szybko namnażają się najpierw w miejscu wniknięcia, a następnie przenikają do krwioobiegu i wraz z krwią dostają się do różnych narządów wew. oraz do skóry i nn. obwodowych,
* obecność pasożytów w wymienionych miejscach prowadzi do zaburzeń naczyniowo–nerwowych, występują obrzęki i podrażnienie skóry oraz porażenie zakończeń nerwowych, głównie nn. czuciowych

__**Objawy:**__

* I okres - plamy bielacze na narządach rodnych zew.
* II okres - obrzęki talarowate (uda, pośladki, boki KP) wypełnione płynem, powiększone ww. chłonne
* III okres - twarz Hipokratesa (porażenie lewego n. twarzowego)

__**Rozpoznawanie:**__

\- szukanie pierwotniaków w rozmazie z wycieków z dr. rodnych/płynie z obrzęków skórnych/krwi

\- szukanie pasożytów w osadzie moczu

\- testy immunologiczne, OWD, ELISA

__**Leczenie:**__ nie leczy się

__**Zapobieganie:**__ okresowe badanie ogierów w stacjach ogierów i punktach kopulacyjnych

Przywry wewnętrzne

→ Przywry wewnętrzne = diagenetyczne

* Ukł. powłokowy: wór powłokowo-mięśniowy, oskórek z przyssawką brzuszną i gębową, mięśnie okrężne, podłużne i poprzeczne
* Ukł. pokarmowy: otwór gębowy → gardziel → przełyk → 2 pnie jelita (ślepe)
* Ukł. oddechowy: brak (oddychanie beztlenowe)
* Ukł. wydalniczy: protonefrydialny (kom. płomykowe → kan. zbiorcze → pęcherz wydalniczy → otwór wydalniczy)
* Ukł. nerwowy: parzyste zw. głowowe, 3 pary nerwów, 3 pary pni nerwowych
* Ukł. rozrodczy: zwykle hermafrodyty (obojnaki) - zaplemnienie krzyżowe / samozaplemnienie

Larwy przywr:


1. **Miracidium** - urzęsiona larwa z plamkami ocznymi i gr. penetracyjnymi
2. **Sporocysta** - workowata larwa z kulami zarodkowymi
3. **Redia** - wydłużona larwa z kulami zarodkowymi, gardzielą i jelitem środkowym
4. **Cerkaria** - larwa z zawiązkami ukł. narządów, przyssawkami, gr. skorupkowymi, wyrostkiem ogonowym
5. **Mezocerkaria** - postać u Ż.P.2 w cyklach z 3-ma Ż.P.
6. **Metacerkaria** (Adoleskaria) - otorbiona cerkaria bez przydatku ogonowego; otorbiona w środowisku zew. - adoleskaria

→ Przywry hermafrodyczne: F. hepatica, D. dendriticum, Paramphistomum cervi, Echinostoma revolutum

→ Przywry rozdzielnopłciowe: Schistosoma haematiobium, mansoni, japonicum

Ostertagioza owiec

→ Przyczyna: Ostertagia ostertagi (nicień żołądkowo-jelitowy owcy)

__**Umiejscowienie:**__ trawieniec, przedni odc. j. cienkiego

__**Rozwój:**__

\- jajo w środ. → wylęga się L1 (rabditoidalna) → linka do L3 → per os → trawieniec i j. cienkie → linka do L5 w bł. śluzowej → dojrzałe płciowo

__**Patogeneza:**__

* zap. bł. śluzowej trawieńca - upośledzenie trawienia i wchłaniania
* mechaniczne uszkodzenie bł. śluzowej jelita
* hematofagi - ubytki krwi i niedokrwistość

__**Objawy choroby:**__


1. Ostertagioza letnia
* występuje u jagniąt w 1-szym sezonie pastwiskowym (urodzonych wiosną)
* masowe zarażenie larwami: spadek apetytu, biegunka z zielonym kałem
2. Ostertagioza zimowa
* w zimie/wczesną wiosną - trochę po zakończeniu sezonu pastwiskowego
* obfite, wodniste biegunki, wychudzenie, utrata m.c., niedokrwistość, obrzęki, większa śmiertelność

__**Rozpoznanie:**__

\- wywiad, objawy, kał met. flotacji, met. larwoskopowe (Vajdy/Bearmanna), nicienie w trawieńcu

__**Leczenie:**__ albendazol, menbendazon, fenbendazol, iwermektyna, pyrantel, lewamizol

Pchły ludzi

→ Pulex irritans - pchła ludzka

__**Budowa:**__ ok. 2,5-3mm; bezgrzebieniowa; głaszczki wargi dolnej stworzone z 4 członów; dolny brzeg szczęki z haczykowatym wyrostkiem; barwy brudnokasztanowej

__**Chorobotwórczość:**__

* wprowadza do rany drażniącą wydzielinę, która powoduje świąd
* przenosi wiele zarazków (dżuma, Staph. aureus, Ż.P. dla Dipylidium caninum)

__**Cykl:**__

\- jajo → larwa (3 linki) → poczwarka → imago

→ Tunga penetrans - pchła piaskowa

__**Budowa**__: ok. 1mm; barwy czerwonobrunatnej; brak szczecinek przed tylnym końcem ciała; atakują gł. kończyny

__**Chorobotwórczość:**__

* tworzy bolesne obrzęki
* zanieczyszczenie przez bakterie powoduje zap. żył (nawet martwicę kości i ścięgien)

__**Cykl:**__

\- samice wchodzą pod skórę stóp (zostawiają otwór na odwłok) → opite krwią i wypełnione jajami tworzą guzy → składają jaja, które wypadają na ziemię przez otwór → larwa → poczwarka → imago

Żywiciel pośredni – definicja, przykłady z praktyki weterynaryjnej

Żywiciel pośredni

* organizm, w którym lub na którym żerują postacie larwalne pasożyta, aby po przedostaniu się do organizmu żywiciela ostatecznego osiągnąć dojrzałość płciową. Jeśli w cyklu życiowym pasożyta występuje więcej niż 2 żywicieli (np. u niektórych przywr), wyróżnia się żywiciela pośredniego: pierwszego, drugiego, trzeciego itd.

→ Przykłady:

* Fasciola hepatica - Ż.P.: błotniakra moczarowa
* Dicrocoelium dendriticum - Ż.P.1 ślimak lądowy, Ż.P.2 mrówka
* Taenia solium - Ż.P. świnia
* Dirofilaria immitis - Ż.P. komar
* Babesia canis - Ż.P. pies

Rzęsistki ludzi i zwierząt

→ Rzęsistki - Trichomonas


1. Zwierzęta:
* Trichomonas foetus - zaraza rzęsistkowa bydła
* Trichomonas gallinae - błonica rzekoma, trichomonoza gołębi
* Trichomonas gallinarum
* Trichomonas suis
* Trichomonas ruminantium
2. Człowiek:
* Trichomonas vaginalis
* Trichomonas hominis

__**Budowa:**__

\- gruszkowaty kształt, od kinetoplastu odchodzą 3 wici (przednia cz. ciała), 4 wić biegnie wzdłuż krawędzi ciała ku tyłowi, ograniczając błonę falującą (u T. gallinae jest 5 wici),

\- grzbietowo w stosunku do jądra leży ciało parabazalne, wzdłuż osi aksostyl (wzmacnia strukturę komórki, jest elementem cytoszkieletu, zbudowanym z mikrotubul),

\- zewnętrzna krawędź błony wzmocniona jest żeberkiem (costa) – podstawa błony falującej

__**Umiejscowienie:**__

* ssaki - narządy płciowe, dr. moczowo-płciowe
* ptaki - bł. śluzowa jamy dzioba, młode gołębie - wole, ok. pępka, steku, wątroba, dorosłe - w wolu

__**Chorobotwórczość:**__

* bydło - jałowość, ronienia i ropomacicze, niepłodność

Prostogonimoza drobiu, objawy kliniczne i występujące gatunki przywr

→ Prostogonimus cuneatus / Prostogonimus ovatus

* ok. 1cm / 0,5cm
* jądra owalne, obok siebie w 1/2 ciała / obok siebie poniżej 1/2 ciała
* pętle macicy do przyssawki brzusznej / pętle powyżej przyssawki

Ż.P.1: ślimak słodkowodny

Ż.P.2: larwy ważek i postacie dorosłe (metacerkarie)

Ż.O.: kury, indyki, gęsi, kaczki

__**Umiejscowienie:**__ jajowód (starsze), torba Fabrycjusza (młode), stek

__**Patogeneza:**__

* działanie mechaniczne i toksyczne przywr = zap. bł. śluzowej jajowodów, zab. czynn. wydzielniczej gr., zmiana składu i wyglądu jaj, zap. torby Fabrycjusza, zap. otrzewnej.

__**Objawy:**__


1. Pozornie zdrowe ptaki składają jaja w CIENKICH SKORUPKACH WAPNIOWYCH/BEZ SKORUPEK, otoczone tylko bł. pergaminową.
2. Ptaki stają się OSOWIAŁE, tracą apetyt i LEJĄ JAJA (ze steku - gęsta mieszanina białka, soli wapnia i odchodów).
3. Proces zap. z jajowodu rozszerza się na OTRZEWNĄ, co prowadzi do nasilenia obj. ogólnych i temp.
* Zwiększone pragnienie, biegunka, kaczy chód, bolesność brzucha, wynicowanie steku.

Odporność larw nicieni na czynniki środowiska

Larwy nicieni są odporne na czynn. środowiska dzięki:

* ochronnej pochewce pochodzącej z drugiej linki u larw L3 z rodzin Chabertiidae, Ancylostomatidae, Trichostrongylidae oraz Strongylidae → oporność na niekorzystne czynniki zewnętrzne przy zachowaniu zdolności inwazyjnej przez wiele miesięcy

Pchły - charakterystyka rzędu

__**Ogólna charakterystyka:**__

* ektopasożyt czasowy, żywi się krwią
* przeobrażenie zupełne (jajo→larwa\[1,2,3\]→poczwarka→imago)
* przeżyje bez jedzenia do 1,5 roku
* mogą żywić się na różnych gat.
* przenoszą choroby i pasożyty
* dżuma, wąglik, salmonelloza, larwy Dipylidium caninum

__**Budowa ogólna:**__

* 1-3mm, brązowożółte/brązowe/czarne
* bocznie spłaszczone, bezskrzydłe
* oczy proste
* aparat gębowy kłująco-ssący
* 3 pary kończyn - masywne udo i spory goleń (skoczne - 3 para odnóży)
* na głowie szczecinki ułożone w postaci grzebieni (char. dla gatunku)
* szczecinki na odwłoku (odwłok z 10 segmentów)
* u samców obecne gonopodia - do przytrzymania samicy
* na dolnej wardze - osadzone głaszczki → tworzą rynienkę - w której przesuwają się żuwaczki i warga górna = KŁUJKA

__**Larwa:**__

* aparat typu gryzącego - żywi się martwą materią z legowisk lub kałem dorosłych pcheł

__**Budowa nogi:**__

\- biodro (coxa) silnie spłaszczone → krętarz → udo (femur) → goleń (tibia) → stopa (tarsus) składa się z 5 członów → pazur

__**Gatunki:**__

* Pulex irritans
* Ctenocephalides canis, felis
* Xenopsylla cheopis
* Tunga penetrans
* Leptopsylla segnis
* Ceratophyllus gallinae

Żywiciel ostateczny – definicja, przykłady

**Żywiciel ostateczny**

* to organizm w którym, lub na którym rozwija się zdolna do rozmnażania forma dorosła pasożyta

__**Przykłady**__**:**

Pierwotniaki: Kleszcz u *Babesia canis*

Przywry: Bydło u *Fasciola hepatica*

Tasiemce: Pies u *Dipylidium caninum*

Nicienie: Świnia u *Metastrongylus elongatus*

Lamblia intestinalis (Giardia) – objawy choroby u psów

__**Objawy giardiozy u psów**__:

* bezobjawowo (czasami biegunki) - u przeżuwaczy tak samo
* wymioty, wysuszona i zmierzwiona sierść, wychudnięcie przy zachowanym apetycie, odwodnienie

__**Objawy u człowieka:**__

* okres wylęgania - nudności, wymioty, bezkrwawe biegunki, tłusty kał
* postać przewlekła - biegunki/zaparcia, ból w nadbrzuszu, zgaga, nudności, zmiana m.c., zmiany alergiczne na skórze

__**Postać:**__

\- Trofozoit - (uśmiechnięta gruszka) 2 jądra, 4 pary wici, duży krążek czepny, brak MIT

\- Cysta - 4 jądra, zawiązki wici, brak MIT

__**Umiejscowienie:**__ j. cienkie (niszczy pow. nabł. jelit)

__**Rozmnażanie:**__ podział podłużny

Rozpoznawanie dikroceliozy

→ Przyczyna: Dicrocoelium dendriticum (motyliczka wątrobowa)

__**Rozpoznawanie**__:


1. %%Objawy kliniczne%%
* spadek m.c., wychudzenie
* żółtaczka
* poronienia
* gubienie wełny
* zahamowanie wzrostu jagniąt
2. %%Sytuacja epizootyczna%%
* miejsca wypasu (zbiorniki wodne)
* obecność żywicieli innych niż owce
3. %%Bad. kału%%
* wielokrotnie, od wielu zwierzaków
* met. sedymentacji i flotacji (płyn o dużym ciężarze wł.)
4. %%Sekcja%%
* padłej owcy / ubój diagnostyczny
* szukać motyliczki w przewodach i woreczku żółciowym

Słupkowe duże koni

\
__**Cykl rozwojowy**__:


1. Koń z kałem wydala jajo, w którym znajduje się __rabditoidalna L1__
2. Larwa opuszcza skorupkę i linieje 2x → L3 (otoczona pochewką)
3. Zarażenie per os na pastwisku/w stajni:

a) __**Strongylus edentatus**__

\- L3 przebija ścianę jelita → krew → wątroba (L3→L4) → otrzewna trzewna i guzki pod otrzewną ścienną (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* zap. otrzewnej, podwyższona temp. wew., przyspieszone tętno, anemia oraz bóle brzucha

b) __**Strongylus equinus**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → wędrówki w ścianie j./część do jamy brzusznej → wątroba → trzustka (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* zap. wątroby, zap. trzustki, podwyższona temp. wew., wychudzenie oraz morzyska

c) __**Strongylus vulgaris**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → tętniczki → wędrówka po bł. wew. pod prąd → tworzenie zakrzepów przyściennych (L4→L5) → rozpuszczenie zakrzepów → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* morzyska zatorowo-zakrzepowe, wzdęcia, gwałtowne bóle brzucha, anemia oraz nagła śmierć

Okres prepatentny (średnio wszystkich): 6-11 m-cy

Chorobotwórczość wszołów

__**Chorobotwórczość wszołów:**__

* zjadanie piór i włosów, rzadziej naskórka
* wyłysienia, łuszczenie naskórka
* silne niepokojenie i drażnienie zwierząt - przez ruch pasożytów
* drapanie, ogryzanie, ocieranie
* zap. skóry, nastroszenie i zmatowienie sierści
* rany
* żywią się strupami, rzadziej krwią
* przenoszą drobnoustroje i grzyby (np. wirusy niedokrwistości zakaźnej koni)

__**Gatunki wszołów:**__

* Menopon gallinae - ptasi
* Lipeurus caponis - ptasi
* Goniocotes gallinae - ptasi
* Bovicola bovis - bydło
* Trichodectes canis - pies
* Felicola subrostrata - kot
* Werneckiella equi - koń

Żywiciel rezerwowy – definicja, przykłady

Żywiciel rezerwowy/parateniczny

* organizm będący gospodarzem form rozwojowych pasożyta, niekonieczny dla zamknięcia cyklu rozwojowego, lecz ułatwiający rozprzestrzenienie się pasożyta; zazwyczaj zwierzęta wszystko- lub mięsożerne żywiące się żywicielem pośrednim
* \[np. na przykładzie Heterakis gallinarum: jest mała szansa, że  po prostu zje jajo pasożyta leżące w glebie, a większa, że opierdoli dżdżownicę, więc żywiciel parateniczny ma duże znaczenie dla sukcesu pasożyta\]

__Przykłady żywicieli rezerwowych__

\- przywry: świnie i dziki w cyklu rozwojowym Alaria alata 

\- tasiemce: ryby drapieżne w cyklu rozwojowym Diphyllobothrium latum

\- nicienie: dżdżownice w cyklu rozwojowym Heterakis gallinarum

Sposoby zarażenia się zwierząt kokcydiami

Zarażenie zwierząt kokcydiami:

* Ssaki → głównie drogą alimentarną: z paszą, wodą, zanieczyszczoną kałem ściółką lub przez ssanie wymienia matki, chore zwierzęta, skażone środowisko
* Ptaki → pobierając paszę, wodę, zanieczyszczoną kałem ściółkę, chore zwierzęta, skażone środowisko

\

Sprzyjające warunki to: zaniedbane i wilgotne obory, zagęszczenie, wysoka temperatura.

Oocysty są mechanicznie roznoszone przez dzikie ptactwo, gryzonie, owady, sprzęt

Motylica wątrobowa u przeżuwaczy, przebieg choroby, straty ekonomiczne

→ Motylica wątrobowa - Fasciola hepatica

__**Umiejscowienie:**__ przew. żółciowe wątroby (płuca, ww. chłonne, narządy wew. - inne gatunki)

__**Przebieg choroby**__:


1. %%BYDŁO%%
* zwykle przebieg przewlekły (rzadko ostry/podostry)
* objawy późną jesienią i zimą
* przejściowe biegunki, wychudzenie, nastroszenie sierści, spadek mleczności, zahamowanie wzrostu
* postać ostra w LATACH MOTYLICZNYCH (masowe zarażenia)
* niedokrwistość, żółtaczki, obrzęki na przedpiersiu i szyi
2. %%OWCE%%
* Ostra (lato/jesień)
* biegunka, brak apetytu, osowiałość
* powiększenie i zap. wątroby
* niedokrwistość, powiększenie brzucha
* nagłe zejścia śmiertelne (skrwawianie do otrzewnej)
* Podostra (jesień/zima)
* podobnie do ostrej - słabiej wyrażone
* chudnięcie mimo apetytu
* biegunki/zaparcia
* bolesność, powiększenie wątroby
* obrzęk powiek, ok. podbrzusza
* Przewlekła
* objawy słabo wyrażone
* pogłębienie w okresie zimy
* śmierć pod koniec zimy, wśród oznak charłactwa.

__**Straty ekonomiczne:**__


1. WYMIERNE
* obniżenie wydajności mlecznej
* mniejsze przyrosty ciała
* obniżenie płodności
* konfiskaty wątrób
2. NIEWYMIERNE
* zab. przemiany materii
* działanie toksyczne (toksyczne metabolity) i alergizujące przywr

Glistnica prosiąt i macior

→ Przyczyna: Ascaris suum (glista świńska)

__**Cykl rozwojowy (wędrówka ascaris):**__

* jajo w kupie do środowiska → rozwój do L3 w jaju → zjedzenie jaj → L3 w j. cienkim → wątroba (L3→L4) → serce → płuca → wykasłać → j. cienkie (L4→L5) → dojrzałość
* Okres prepatentny (wniknięcie-dojrzałość): 8-9 tyg.
* Okres patentny (dojrzałość-śmierć): 7-10 m-cy

__**Patogeneza:**__

* uszkodzenie wątroby i płuc
* faza jelitowa = przewlekłe zanikowe zap. bł. śluzowej j. cienkiego (JELITO PAPIEROWE), czasami perforacja
* zaczopowanie światła jelita (25cm)
* toksyczne metabolity - zab. OUN i obj. nerwowe
* wędrówka dojrzałych glist do przew. żółciowych - żółtaczka zastoinowa

__**Objawy choroby:**__


1. Okres 1 (wnikanie larw w ściany jelita i migracja przez płuca)
* przemijające i okresowe biegunki, zmieniony apetyt
* duszność, kaszel, gorączka
2. Okres 2 (usadowienie się w jelitach postaci dojrzałej)
* biegunki, wymioty, chudnięcie
* drgawki, stany podniecenia/otępienia, ruchy maneżowe
* u prosiaków - alergiczne wykwity na skórze

__**Rozpoznanie:**__

* kał met. flotacji (kuliste jajo z grubą, pofałdowaną skorupką)

Budowa odnóży i aparatu gębowego u pcheł

__**Odnóża pcheł:**__

* nogi połączone są z segmentami tułowia za pośrednictwem tzw. **płytek brzusznych**
* **biodro** (coxa) jest silnie spłaszczone
* **udo** (femur) jest dobrze rozwinięte i przystosowane, zwłaszcza 3 pary odnóży do skakania
* **goleń** (tibia) zaopatrzona jest często w rzędy krótszych lub dłuższych kolców
* **stopa** (tarsus) składa się z 5 członów, a ostatni zakończony jest parą **pazurków**, niekiedy ząbkowanych.

__**Aparat gębowy pcheł:**__

* dorosłe: kłująco-ssący; larwy: gryzący
* Na wardze dolnej pchły (labium) są osadzone głaszczki, na przekroju lekko wklęsłe, które połączone razem tworzą rynienkę, w której przesuwają się żuwaczki i warga górna tworzące razem tzw. kłujkę
* gardziel pchły działa na podobieństwo pompy ssącej
* 2 wargi - górna (kszt. sztylecika) i dolna
* ząbkowane na końcu żuwaczki
* 4 głaszczki nad szczękami
* szczęki łączą się ze sobą tworząc 2 kanały:
* górny większy - pokarmowy/ssący
* dolny mniejszy - ślinowy

Szerzenie się chorób pasożytniczych

Szerzenie się chorób pasożytniczych:

* złe warunki sanitarno-higieniczne, klęski żywiołowe, ruchy migracyjne ludności, nieprzestrzeganie higieny osobistej


* rozprzestrzenianie się geograficzne pasożyta zależy przede wszystkim od zasięgu występowania jego żywicieli, a także od warunków abiotycznych środowiska zewnętrznego, np. Plasmodium wywołujący malarię nie może utrzymać się w ekosystemie, w którym brak jest widliszka lub człowieka oraz odpowiedniego klimatu. Zwierzęta dzikie stanowią rezerwuar pasożytów trudny do wykrycia i do opanowania
* przez pokarm - np. Toxocara
* przez wodę - cerkarie Schistosoma - schistosomoza, giardioza, pełzakowica
* przez glebę - zakażenie piaskownic Toxocara
* przez zarażone odchody zwierząt - Habronema muscae (mucha pobiera jaja z odchodów)
* drogą płciową - Phthirus pubis - wesz łonowa
* przez kontakt - przenoszenie choroby z zakażonego przedstawiciela tego samego gatunku na drugiego lub na przedstawiciela innego gatunku ( np.. choroby odzwierzęce-zoonozy) -malaria rozprzestrzenia się za pośrednictwem komarów
* przez zawlekanie na duże odległości - np. malaria lotniskowa - przywleczenie zakażonego komara (Anopheles), transport zakażonej żywności na duże odległości, import zakażonych
* transport zwierząt (stres, brak kwarantanny po zakupie)
* złe warunki utrzymania i żywienia
* za duże zagęszczenie zwierząt
* brak zab. profilaktycznych

Rozpoznawanie i zwalczanie zarazy stadniczej

Zaraza stadnicza koni *exenthema coitale paraliticum equorum*

→ przyczyna: Trypanosoma equiperdum (świdrowiec koński)

OBJAWY:

__**I okres (zmiany na zew. narządach rodnych):**__

* **PLAMY BIELACZE** czyli depigmentacja okolicy sromu i odbytu (też warg i powiek)
* zap. bł. śluzowej z grudkami, nadżerkami, owrzodzeniami (obrzęk - lewa warga sromu)

__**II okres (zmiany skóry i węzłów chłonnych):**__

* tzw. **obrzęki talarowate** gł. na pośladkach, udach i bokach KP, są wielkości monet wypełnione płynem (pojawiają się i znikają).
* powiększenie ww. chłonnych
* wyciek z dr. rodnych, oczu, nozdrzy
* konie wyraźnie tracą apetyt i słabną

__**III okres (zmiany w OUN):**__

* przeczulica skóry (ok. lędźwiowa)
* porażenia nn. ruchowych:
* głównie lewego n. twarzowego → zwisa lewe ucho, powieka i warga → twarz hipokratesa (facies Hippocratica)
* wiotczenie mm. tylnych kończyn, niepewny chód, powłóczenie nogami i przewracanie się

__**Rozpoznawanie:**__

\- szukanie pierwotniaków w rozmazie z wycieków z dr. rodnych/płynie z obrzęków skórnych/krwi

\- szukanie pasożytów w osadzie moczu

\- testy immunologiczne, OWD, ELISA

__**Leczenie:**__ nie leczy się

__**Zapobieganie:**__ okresowe badanie ogierów w stacjach ogierów i punktach kopulacyjnych

Larwy motylicy wątrobowej

Motylica wątrobowa - Fasciola hepatica

Larwy:


1. **Miracidium** - urzęsiona larwa z plamkami ocznymi i gr. penetracyjnymi, wykształca się w jaju, ma zdolność do pływania i aktywnego wnikania do ślimaka
2. **Sporocysta** - workowata larwa z kulami zarodkowymi, osiedla się w wątrobotrzustce, rozmnażanie przez partenogenezę - daje 5-20 redii
3. **Redia 1 i 2** - wydłużona larwa z kulami zarodkowymi, gardzielą i jelitem środkowym, rozmnaża się partenogenetycznie - daje 15-20 cerkarii
4. **Cerkaria** - larwa z zawiązkami ukł. narządów, przyssawkami, gr. skorupkowymi, wyrostkiem ogonowym - aktywnie opuszcza ślimaka i pływa, aż do znalezienia rośliny wodnej
5. **Metacerkaria** (Adoleskaria) - otorbiona cerkaria bez przydatku ogonowego; otorbiona w środowisku zew. - adoleskaria; ekscystacja w ppok pod wpływem pH i en. trawiennych

Nicienie żołądka przeżuwaczy

Wszołowica bydła

→ Przyczyna: Bovicola bovis (wszoł bydlęcy), Trichodectes bovis

__**Umiejscowienie:**__ włosy, głowa, szyja, głównie u nasady ogona, na grzbiecie i łopatkach, przy intensywnej inwazji na całym ciele

__**Cykl (przeobrażenie niezupełne):**__

* Jaja przylepione u nasady włosów → Larwa (2 linki) → Postać dojrzała

__**Chorobotwórczość:**__

* zjadanie piór i włosów, rzadziej naskórka
* wyłysienia, łuszczenie naskórka
* silne niepokojenie i drażnienie zwierząt - przez ruch pasożytów
* drapanie, ogryzanie, ocieranie
* zap. skóry, nastroszenie i zmatowienie sierści
* rany
* żywią się strupami, rzadziej krwią
* przenoszą drobnoustroje i grzyby (np. wirusy niedokrwistości zakaźnej koni)

__**Objawy:**__

* niepokój, świąd, ocieranie się, rany, zmniejszenie m.c., wyłysienia

__**Leczenie**__:

* głównie opryski, ewentualnie polewanie i iniekcje.

Inwazja – definicja, rodzaje, przykłady

**Inwazja**

* to proces zarażania żywiciela przez pasożyty jak i stan zarażenia żywiciela przez pasożyty. Następstwem inwazji może być choroba inwazyjna - rozpoczynająca się z chwilą inwazji pasożyta. 

W przebiegu inwazji rozróżnia się 2 okresy:


1. okres prepatentny (utajony) - rozpoczyna się wniknięciem pasożyta do żywiciela i trwa do momentu osiągnięcia przez pasożyta dojrzałości płciowej.
2. okres patenty (jawny) - trwa od uzyskania dojrzałości płciowej pasożyta do momentu śmierci pasożyta lub żywiciela; w okresie tym w wydalinach można znaleźć postacie rozwojowe pasożytów, np.: jaja, larwy, cysty.

**Inwazje:** jednogatunkowe,  wielogatunkowe (poliparazytyzm),  hiperpasożytnictwo

**Superinwazja** - ponowne zarażenie żywiciela, w którym bytuja pasożyty tego samego gatunku pochodzące z poprzedniego zarażenia.

**Reinwazja** - powtórne zarażenie się żywiciela pasożytami tego samego gatunku, jeśli pasożyty pochodzące z uprzedniego zarażenia zostały usunięte

**Retroinwazja** - przy owsikach, larwy wykluwają się w okolicy okołoodbytowej i wpełzają z powrotem do prostnicy, a dalej do jelita grubego i tam dojrzewają

np. intensywna inwazja *Anoplocephala magna* może powodować nieżytowe lub krwotoczne zapalenie jelit; *Ascaris suum* powoduje glistnicę świń;

Trypanosomy ssaków

→ Podział świdrowców na grupy:


1. @@Gr. A@@ (Lewisi):
* T. lewisi
* T. cruzi
2. @@Gr. B@@ (Brucei):
* T. brucei
* T. evansi
* T. gambiense
* T. equiperdum
* T. equinum, suis
3. @@Gr. C@@ (Congolense):
* T. congolense
4. @@Gr. D@@ (Vivax):
* T. vivax

→ Podział świdrowców ze względu na sposób zakażenia:

* przez kontakt: T. evansi, T. equinum, T. equiperdum
* przez kał wektorów: T. lewisi, T. theileri, T. cruzi
* przez ślinę wektorów: pozostałe

Sposoby zarażenia się kur larwami Prostogonimus spp.

* spożycie zarażonych metacerkariami larw lub imago ważek

Patogeneza węgorkowicy

__**Gatunki:**__

* Strongyloides ransomi - węgorek świński
* Strongyloides westeri - węgorek koński
* Strongyloides papillosus - owce, kozy
* Strongyloides canis - pies, kot, lis
* Strongyloides vulpis - lis, pies
* Strongyloides myopolami - nutrie

__**Umiejscowienie:**__ j. cienkie

__**Jajo:**__ wykształcona larwa w kształcie U

__**Rozmnażanie:**__ partenogenetycznie / rozdzielnopłciowo

__**Rozwój:**__


1. Prosty

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.
2. Złożony

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L5 (rabditoidalna) → kopulacja samców i samic → składanie jaj w środowisku → L1 do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.

__**Drogi zarażenia:**__

* per cutis - larwy wnikają przez skórę do nn. krwionośnych → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* per os - larwy wnikają w bł. śluzową jamy ustnej → nn. krwionośne → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* droga laktogenna - część larw wydalana z siarą
* śródmacicznie

__**Patogeneza:**__

\- mechaniczne uszkodzenie tk. podczas wędrówki larw (zap. skóry, mm., płuc)

\- po osiedleniu w j. cienkim - uszkodzenie bł. i zab. wchłaniania

\- toksyczne metabolity - zab. w OUN

__**Objawy:**__

* Okres 1 (wnikanie larw pod skórę)
* zap. skóry, wykwity, świąd, wypadanie włosów, bolesność mięśni (niechęć do pobierania pokarmu)
* Okres 2 (ukł. odd.)
* kaszel, duszności, wypływ z nosa
* Okres 3 (jelito)
* biegunki, zaparcia, ból brzucha, postępujące wychudzenie, obj. niedokrwistości
* OUN (metabolity węgorków)
* podniecenie/apatia, ruchy maneżowe, zakopywanie się w ściółkę

__**Rozpoznawanie:**__ met. flotacji

Meszki i ich występowanie

__**Gatunki:**__ Simulium reptans , S. columbaczense, S.erythrocephalum, S. ornatum, S.argyreatum

* uskrzydlone, drobne owady 1-6 mm dł.; skrzydła szerokie, odnóża krótkie
* aparat gębowy samicy w postaci prymitywnej kłujki umożliwia rozszarpywanie skóry żywiciela i ssanie krwi; hematofagiczne tylko samice
* aktywność dzienna

__**Występowanie:**__

* jaja (kilkaset) na przybrzeżnych roślinach wodnych i kamieniach zanurzonych w czystej wodzie
* larwy poczwarki żyją w wodach wartko płynących
* poczwarki przytwierdzają się do podłoża
* atakują obszary słabo owłosione i delikatne (:podbrzusze, wewnętrzną powierzchnię ud i krocze)

→ S. columbaczense (Meszka z Golubaczu) – dł. 3,3 – 4mm, czułki zółte, nogi zółtawe- cała Polska; 1-sza generacja pojawia się 10-25 kwietnia, kolejna 10-20 maja, trzecia w połowie czerwca

→ S. reptans - brunatna;  występuje na terenie Niemiec i zachodniej części Polski

Przebieg choroby pasożytniczej na wybranym przykładzie

Przebieg choroby pasożytniczej na przykładzie %%Sarcoptes canis%% (świerzbowiec drażniący):

* zmiany najpierw na grzbiecie nosa (kufie), nad oczodołami, u podstawy uszu
* zwierzęta są niespokojne
* drapią zmienione chorobowo miejsca
* pojawia się tzw. otrzębiasty nalot na skórze
* później tworzą się strupy
* dochodzi do wypadania włosów
* skóra staje się sucha, pstra, wnikają bakterie, grzyby
* dochodzi do wyniszczenia organizmu, może dojść do śmierci.

Kokcydioza nerek – patogeneza choroby

→ Przyczyna: Eimeria truncata (gęsi)

__**Umiejscowienie:**__ nabł. kanalików nerkowych gęsi

* rozpowszechniona, zwłaszcza wśród młodych gęsi
* przy słabej inwazji przebiega bezobjawowo
* u młodych ptaków w wieku od 3 tyg. do 3 m-cy, przy intensywnej inwazji, przebieg może być ostry i kończyć się zejściem śmiertelnym już po 2-3 dniach.
* Występuje najczęściej u gąsiąt w wieku 3-12 tyg.

__**Zmiany:**__

* Nerki pokryte są licznymi biało-żółtymi guzkami wielkości łebka szpilki, zawierającymi oocysty. Liczne oocysty spotyka się w kanalikach nerkowych, których nabłonek zdradza silne uszkodzenie.

__**Objawy:**__

* ptaki są osowiałe, słabe, utrata apetytu, zaburzenia równowagi, biegunka (kał barwy białawej) oczy zapadnięte, skrzydła opuszczone, skręty głowy, śmiertelność może sięgać 80%, niedowłady.

__**Zwalczanie i zapobieganie:**__

* brak opracowanych prog. chemoprofilaktyki i immunoprofilaktyki
* ważne przestrzeganie zasad higieny
* kliniczna kokcydioza - kokcydiostatyki oparte na sulfonamidach

Leczenie dikroceliozy

__**Leczenie dikroceliozy**__:

* u owiec: fenbendazol, tiabendazol, prazikwantel, albendazol
* w celu uniknięcia poronień, leczenie powinno być przeprowadzone w miesiąc od zakończenia wypasu
* u bydła: fenbendazol; netobimin \[niedostępny w Polsce\]

Nicienie jelit grubych przeżuwaczy

Mucha domowa - rozwój

→ Mucha domowa - Musca domestica

__**Rozwój**__:


1. Samica składa jednorazowo 100-200 jaj na nawozie/fermantujących sub. (w ciągu życia 300-600 jaj)
2. Wylęganie zależy od temp.:
* ok. 10 st. - tydzień
* ok. 20 st. - 22h
3. Jaja mają 1 mm, są białawe, wydłużone i nieco wygięte
4. Larwa rośnie z 2mm do 1,2cm (3 linki) w ciągu kilku dni - pobiera pokarm płynny
5. Stadium poczwarki - kilka dni
6. Dorosła mucha żyje ok. miesiąc (może przezimować w stanie anabiozy, jeśli jest w budynku).

Inwazje mieszane, przykłady

%%Poliparazytyzm%% - inwazje wielogatunkowe 

* U jednego żywiciela występuje kilka gatunków pasożytów w tym nicieni, dominacja niektórych z gatunków nicieni. 
* Przykładem są nicienie jelitowo-żołądkowe (u owiec np. *Strongyloides, Trichostrongylus, Oesophagostomum*) oraz kokcydia (u królików kokcydia wątrobowe i jelitowe (*Eimeria stiedai* i *Eimeria perforans, piriformis, media, magna, irresidua*)

Amebioza

→ Przyczyna: Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki)

__**Budowa:**__

* pasożytnicze pełzaki
* bez wodniczki tętniącej
* krótkie, tępe nibynóżki
* drobne jąderko
* różnicę między ekto- a endoplazmą widać cały czas – 2 fazy cytoplazmy trofozoitu (u Entamoeba coli tylko w czasie ruchu)

2 formy trofozoitu:

* MAGNA – (20-60μm) chorobotwórcza, wegetatywna, pochłania erytrocyty
* MINUTA – (10-20μm) drobna, wegetatywna, odżywia się bakteriami i grzybami, nie pochłania erytrocytów

__**Umiejscowienie:**__ j. grube

__**Ż.O.:**__ człowiek

__**Źródło inwazji:**__ zjedzenie cyst (bierni przenosiciele - muchy)

__**Cykl rozwojowy:**__

* Ekscystacja w jelicie (uwalnianie z cysty)
* Rozmnażanie przez podział
* Przechodzenie do innych narządów wraz z krwią
* Encystacja (tworzenie cysty) w jelicie
* Cysty wydalane z kałem

__**Patogeneza:**__

* chorobotwórcza postać wpełza między kom. bł. śluzowej i gr. j. grubego, powodując przez drażnienie mechaniczne/wydzielanie histolityczych sub. rozpadanie się gruczołów.
* pełzając przez tk. powoduje jej martwicę i stopniowe głębokie wrzody z licznymi amebami, resztkami komórek i śluzem.
* większość pasożytów przedostaje się do włosowatych nn. chłonnych i żylnych. Niektóre dostają się do obiegu krwi i różnych narządów miąższowych, reszta zostaje zatrzymana w węzłach chłonnych.

__**Objawy**__:


1. postać bezobjawowa
2. postać objawowa:
* jelitowa
* jelitowo-wątrobowa
* jelitowa-wątrobowo-płucna.

* Przebieg ostry (ból brzucha, krwawe biegunki, wymioty, mdłości, gorączka) i przewlekły (biegunki i zaparcia).

__**Rozpoznawanie**__: obj., bad. kału (wykrywanie cyst) i wycinków bł. śluzowej jelita

Echinostomatoza drobiu

__**Gatunki**__:

* Echinostoma revolutum: 10-20 mm; 37 kolców w kołnierzyku; jelito ślepe i odbytnica
* Echinoparyphium recurvatum: 2-5 mm; 45 kolców w kołnierzyku; jelito cienkie
* Hypoderaeum conoideum: 5-10 mm; 49 kolców w kołnierzyku; jelito cienkie

__**Echinostomatoza**__:

— zarażenie poprzez spożycie zarażonych metacerkariami ślimaków słodkowodnych, kijanek, żab lub pijawek

— **patogeneza**: mechaniczne drażnienie błony śluzowej jelit 

— **objawy**: utrata apetytu i wagi, biegunki z domieszką krwi, anemia, hamowanie wzrostu 

— diagnostyk**a przyżyciowa**: bad. koproskopowe - flotacja w celu znalezienia jaj

— **diagnostyka pośmiertna**: zmiany anatomopatologiczne - nieżytowe, wrzodziejące lub krwotoczne zapalenie jelit, przywry widzialne pod lupą binokularową 

— **leczenie**: prazikwantel

Syngamoza ptaków, objawy choroby, zapobieganie

→ Przyczyna: Syngamus trachea

__**Umiejscowienie**__: tchawica (worki powietrzne)

__**Objawy:**__

* początkowo u chorych ptaków stwierdza się osowienie, nastroszenie piór, niechęć do ruchu i osłabienie apetytu 
* wkrótce obserwuje się charakterystyczne „ziewanie”, tj. wyciąganie szyi i szerokie otwieranie dzioba 
* utrudnione oddychanie, świszczący kaszel, potrząsanie głową jakby w celu pozbycia się pasożytów 
* w jamie dzioba może pojawiać się krwisty śluz 
* śmierć następuje w wyniku ogólnego wyniszczenia lub uduszenia, przy czym śmiertelność u młodych ptaków może być znaczna

__**Zapobieganie:**__

* trudne (dużo dr. inwazji, Ż. parateniczni)
* oddzielenie wybiegów dla poszczególnych gat. ptaków
* krycie siatką wybiegów (izolacja ptaków wolno żyjących) i utrzymanie wybiegów w stanie suchym (zapobieganie występowaniu żywicieli paratenicznych)
* izolowanie piskląt przez pierwszych 6-8 tyg. w celu uzyskania przez ptaki pewnego stopnia odporności.

Pchły ptaków i gryzoni

1. Pchły ptaków:
* %%Ceratophyllus gallinae%%
* Budowa: ♂ 2,0-2,5 mm, ♀ 2,5-3,5 mm. Głowa zaokrąglona i duże oczy.
* Chorobotwórczość:
* Ukłucie powoduje świąd, który jest szkodliwy przede wszystkim u kur wysiadujących jaja
2. Pchły gryzoni:
* %%Xenopsylla cheopis%% - pchła szczurza
* Budowa: ♂ 1,4-2,0 mm, ♀ 2,1-3,0 mm. Głaszczki szczękowe sięgają pierwszego biodra/ Brak grzebienia- pchła bezgrzebieniowa.
* Chorobotwórczość:
* przenosi zarazki dżumy (Yersinia pestis) ze szczurów na inne szczury, a z nich na człowieka
* %%Leptopsylla segnis%% - pchła mysia
* Budowa: ♂ 1,5-2,0 mm, ♀ 2,0-2,5 mm, Przednia część głowy pochylona w dół i ku tyłowi, na przedniej części 2 lub więcej krótkich kolcopodobnych szczecinek. Oczy szczątkowe, w zasadzie niewidoczne. Na tylnej krawędzi goleni rząd szczecinek.
* Chorobotwórczość:
* może pozostać w opuszczonych gniazdach żywicieli do 10 m-cy bez pokarmu i zarażać następne zwierzęta osiedlające się

Poliparazytyzm – definicja, przykłady

%%Poliparazytyzm%% - inwazje wielogatunkowe 

* U jednego żywiciela występuje kilka gatunków pasożytów w tym nicieni, dominacja niektórych z gatunków nicieni. 
* Przykładem są nicienie jelitowo-żołądkowe (u owiec np. *Strongyloides, Trichostrongylus, Oesophagostomum*) oraz kokcydia (u królików kokcydia wątrobowe i jelitowe (*Eimeria stiedai* i *Eimeria perforans, piriformis, media, magna, irresidua*)

Zaraza rzęsistkowa - objawy u buhaja

→ Przyczyna: Trichomonas foetus (rzęsistek bydlęcy)

__**Objawy u buhaja:**__

* po kilku-nastu dniach
* stan zap. bł. śluzowej worka napletkowego i żołędzi prącia
* obrzęk puzdra i śluzowo-ropny wyciek z worka napletkowego
* wybroczyny, guzki, pęcherzyki, nadżerki na bł. śluzowej
* wysuwaniu prącia towarzyszy ból
* stan przewlekły (po ok. 3 tyg.) - rezerwuar inwazji
* nie występuje samowyleczenie.

Objawy kliniczne przy ostrej i przewlekłej fascjolozie owiec

→ Przyczyna: Fasciola hepatica (motylica wątrobowa)

* %%OWCE%%
* Ostra (lato/jesień) - lata motyliczne
* biegunka, brak apetytu, osowiałość
* powiększenie i zap. wątroby
* niedokrwistość, powiększenie brzucha
* nagłe zejścia śmiertelne (skrwawianie do otrzewnej)
* Podostra (jesień/zima)
* podobnie do ostrej - słabiej wyrażone
* chudnięcie mimo apetytu
* biegunki/zaparcia
* bolesność, powiększenie wątroby
* obrzęk powiek, ok. podbrzusza
* Przewlekła
* objawy słabo wyrażone
* zab. trawienia, utrata wagi, apatia, anemia
* pogłębienie w okresie zimy
* śmierć pod koniec zimy, wśród oznak charłactwa.

Nicienie jelitowe świń

1. __Ascaris suum- glista świńska__

Umiejscowienie: jelito cienkie

Objawy: Brak apetytu, perwersyjny apetyt, objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka), mniejsze przybieranie na wadze


2. __Strongyloides ransomi- węgorek świński__

Umiejscowienie: j. cienkie

Objawy: 

* I okres – skórny: zmiany na skórze w miejscu wnikania larw oraz bolesność mięśni podczas migracji larw po zarażeniu per os 
* II okres – płucny: migracja larw przez płuca i objawy z tym związane – kaszel, duszność, wypływy z nosa 
* III okres – jelitowy: biegunki, często z zaparciami, utrata apetytu, bóle brzucha, skłonność do wymiotów, postępujące wychudzenie, niedokrwistość


3. __Trichuris suis- włosogłówka__

Umiejscowienie: jelito grube

Objawy: Często bezobjawowo, przy dużej inwazji utrata apetytu, biegunki, niedokrwistość, spadek masy ciała, otępienie


4. __Oesophagostomum dentatum__

Umiejscowienie: jelito grube

Objawy: u świń dorosłych inwazja przebiega zwykle bezobjawowo, u prosiąt występuje utrata apetytu, biegunki, spadek masy ciała, wyniszczenie organizmu

Charakterystyka muchówek

__**Muchówki - charakterystyka:**__

* dwuskrzydłe (Diptera)
* drobne owady z aparatem gębowym typu kłującego lub liżącego
* mają 1 parę skrzydeł (druga para odchodząca od zatułowia przekształcona jest w przezmianki) - cienkie, błoniaste, przezroczyste
* głowa wypukła w przedniej części, wklęsła lub plaska w tylnej
* oczy silnie rozwinięte
* na głowie zlokalizowane szczecinki zmysłowe
* silnie rozwinięty śródtułów - osadzone skrzydła
* od nasady skrzydła wybiega 6 żyłek, rozgałęziających się
* nogi delikatnej budowy zakończone są stopom zbudowaną z 5 członów, z których ostatni zaopatrzony jest w 2 przeciwstawne pazurki oraz w 2 przylgi
* koniec odwłoku samic przekształcony jest w pokładełko
* aparat oddechowy = przetchlinki

__**Cykl rozwojowy:**__ jajo → larwa → poczwarka → imago

* liczba stadiów larwalnych:
* muchy - 3
* komary - 4
* ślepaki - 6-7

__**Podział muchówek:**__


1. Nematocera - muchówki o długich czułkach i zwisających głaszczkach, zaliczamy do nich meszki (Simuliidae), kuczmany (Ceratopogonidae), komarowate (Culicidae), ćmiankowate (Psychodidae)
2. Brachycera - muchówki o długich czułkach i sterczących głaszczkach, zaliczamy do nich ślepaki (Tabanidae), gzy (Gasterophilus), muchy (Muscinae)

Źródło inwazji – objaśnić na przykładach

Źródło inwazji:

* Pokarm, woda, gleba, fekalia, ścieki, nosiciele pasożytów (gatunki rezerwuarowe, chore organizmy), zarażenie bezpośrednie oraz różne gatunki bezkręgowców, jako wektory, np. owady
* Skażone oocystami środowisko

→ Trichomonas vaginalis: zarażony buhaj kryjący zdrowe jałówki

→ Fasciola hepatica: zarażony ślimak zjadany przez bydło

→ Histomonas meleagridis: jajo owsika / zakażenie przez kloakę / zanieczyszczona pasza lub woda

→ Werneckiella equi: korzystanie z jednych szczotek do różnych zwierząt

→ Ctenocephalides canis: korzystanie z jednego posłania

Histomonadoza ptaków

→ Przyczyna: Histomonas meleagridis (czarna główka)

__**Umiejscowienie**__: j. ślepe i wątroba

__**Cykl rozwojowy:**__


1. Z jaj owsika wykluwają się larwy i uwalniają pierwotniaki (forma głodowa)
2. W bł. śluzowej jelita przekształcają się w formę pełzakowatą
3. Część wiciowców dostaje się przez nn. do wątroby a reszta przenika do światła jelita (forma rzęskowa - zjadana przez owsiki)
4. Samica owsika składa jaja zarażone pierwotniakiem.

__**Drogi zarażenia:**__

* zjedzenie jaja owsika (Heterakis gallinarum) z obecną wewnątrz postacią głodową
* zakażenie przez kloakę – kontakt ze świeżym kałem chorego ptaka i wsteczne ruchy steku


* przez zanieczyszczoną paszę/wodę

__**Patogeneza:**__

* J. ślepe - zmiany zap. i owrzodzenia obejmujące coraz to większe obszary bł. śluzowej i pokrywają się dyfteroidalnym nalotem
* Wątroba - duże ogniska martwicze, szarożółtawe, ostro odgraniczone od zdrowej tk.

__**Objawy**__:

* osowiałość, brak apetytu
* biegunka, żółty, cuchnący, pienisty kał ze strzępkami włóknika/smugami krwi
* skóra głowy o czarnym zabarwieniu - czarna główka
* masowe padanie piskląt
* serowate, żółte masy w jelicie ślepym
* krwawienie, wybroczyny na bł. śluzowej j. ślepego
* czerwone, potem brudnożółte ogniska nekrotyczne w wątorbie (okrągłe, lekko wklęsłe, 1cm)

__**Rozpoznanie**__:

* objawy kliniczne
* jaja owsika w kale (potwierdzenie pośrednie)

Fascioloza bydła i owiec

→ __**Objawy bydła**__:

\- Najczęściej przebieg przewlekły, bardzo rzadko podostry. 

* początkowo biegunki
* pogorszenie się stanu ogólnego zwierzęcia 
* utrata apetytu 
* obniżenie mleczności
* u młodych zwierząt zahamowanie rozwoju
* często tylko obniżenie mleczności lub słabe przyrosty u bydła opasowego.

→ __**Objawy owiec:**__

* Ostra (lato/jesień)
* biegunka, brak apetytu, osowiałość
* powiększenie i zap. wątroby
* niedokrwistość, powiększenie brzucha
* nagłe zejścia śmiertelne (skrwawianie do otrzewnej)
* Podostra (jesień/zima)
* podobnie do ostrej - słabiej wyrażone
* chudnięcie mimo apetytu
* biegunki/zaparcia
* bolesność, powiększenie wątroby
* obrzęk powiek, ok. podbrzusza
* Przewlekła
* objawy słabo wyrażone
* pogłębienie w okresie zimy
* śmierć pod koniec zimy, wśród oznak charłactwa.

Rozwój Strongyloides spp. w środowisku

→ Strongyloides (węgorek)

__**Rozwój:**__


1. Prosty

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.
2. Złożony

\- wydalone z kałem jajo → L1 (rabditoidalna) → linki do L5 (rabditoidalna) → kopulacja samców i samic → składanie jaj w środowisku → L1 do L3 (filarioidalna) → zaraża żywiciela.

__**Drogi zarażenia:**__

* per cutis - larwy wnikają przez skórę do nn. krwionośnych → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* per os - larwy wnikają w bł. śluzową jamy ustnej → nn. krwionośne → serce → płuca → odkasłanie → j. cienkie
* droga laktogenna - część larw wydalana z siarą
* śródmacicznie

Wszy koni

→ Haematopinus asini (wesz końska)

__**Budowa**__: 

* Wąski tułów, stożkowata głowa ♂ 2,6 mm;  ♀ 3,6 mm

Umiejscowienie: Nasada ogona, kłąb, grzywa. U zaniedbanych koni na całym ciele

Rozwój: 


1. Larwy wykluwają się z jaja po 11-12 dniach→ 11-12 dni-dojrzałość płciowa

__**Wszawica koniowatych**__**:**

* U silnie zarażonych koni świąd, ocierają się o przegrody
* Konie wzajemnie się ogryzają
* Przy intensywnej inwazji → sierść wygląda jak posypana kaszą, utrata sierści na skutek ocierania
* Niepokój, niedostateczne przyswojenie karmy i wyczerpanie organizmu

Sposoby przenoszenia inwazji

Zarażenie przez pasożyty nazywamy __inwazjami__, a przez drobnoustroje __infekcjami__.

Ze względu na sposób zarażenia wyróżniamy:

* inwazje czynne
* inwazje bierne

__Inwazja czynna__ – człowieka atakują pasożyty czynnie poruszające się – liczne pasożyty zewnętrzne (pluskwa, wesz, pchła, kleszcze, cerkarie przywr i larwy filariopodobne nicieni)

__Inwazja bierna__ – najczęstsza droga przedostawania się pasożytów do organizmu człowieka:

* zarażenie alimentarne (per os) – cysty pierwotniaków, jaja, larwy robaków,
* przez kontakt bezpośredni (trofozoity rzęsistka, świerzbowiec)
* przez skórę za pośrednictwem stawonogów (malaria, śpiączka afrykańska),
* inwazja wewnątrzmaciczna (pasożyt wnika do zarodka przez łożysko np. Toxoplasma)

__**Drogi przenoszenia inwazji:**__

* per os (np. Toxocara canis)
* per cutis (np. Schistosoma haematobium)
* przez błony śluzowe
* oddechowa (np. Oestrus ovis)
* przez otwór odbytowy (np. Enterobius vermicularis- retroinwazja)
* drogą płciową (np. Trichomonas vaginalis)
* drogą laktogenną (np. Toxocara canis)
* drogą śródmaciczną (np. Toxoplasma gondii)
* kontakt bezpośredni

Trichomonas gallinae

→ Trichomonas gallinae (błonica rzekoma, trichomonoza gołębi)

__**Umiejscowienie**__: w górnym odcinku ppok, głównie w wolu. 

__**Żywiciel**__: gołębie, kury, indyki, wróble

* Daje objawy rzekomej błonicy 

__**Inne nazwy to:**__ żółty guzek, pleśniawka, kaszak, grzybek. 

* U młodych gołębi rzęsistki namnażają się w wolu, okolicach pępka i steku (czasami w wątrobie). U dorosłych głównie w wolu.
* Największy problem stanowią u ptaków młodych w momencie opuszczania przez nie gniazd i samodzielnego przyjmowania pokarmu. 

→ Młode zarażają się od rodziców- bezobjawowych nosicieli przez podawany im pokarm - tzw. mleczko. 

__**Postaci**__:


1. Postać pępkowa:
* zmiany w jamie dziobowej - włóknikowe naloty
* na bł. śluz. gardła, podniebienia, pod językiem - szaro-żółte guzki (3-4cm) i zielonkawą/żółtą wydzielinę
* ptaki mają nastroszone pióra, opuszczone skrzydła, matowe upierzenie, gorączkują, przestają jeść, stają się osowiałe i wychudzone. Ich rozwój ulega zahamowaniu
2. Postać narządowa
* rzęsistki stopniowo atakują: serce, trzustkę, wątrobę, płuca oraz worki powietrzne. W organach tych znajdujemy zwarte, żółte guzy martwicowe, a niewydolny mięsień sercowy powoduje powstawanie duszności.

__**Rozpoznawanie**__: wymazy z jamy dziobowej i wola; objawy kliniczne - charakterystyczne naloty.

__**Zapobieganie**__: kwarantanna ptaków wprowadzonych do stada, izolacja od ptaków dzikich, higieniczne warunki w gołębniku, regularne przeglądy gołębi w stadzie, profilaktyczne stosowanie leków przeciwrzęsistkowych. 

Występowanie Echinostomum revolutum

__występowanie w sensie obszaru__: cały świat; ptaki wolnożyjące to rezerwuar zarażenia dla ptaków hodowlanych

__występowanie w sensie umiejscowienia podczas poszczególnych etapów rozwoju__

* miracydia: środowisko wodne → ślimak słodkowodny
* sporocysty, redie i cerkarie: ślimak słodkowodny
* metacerkarie: ślimak słodkowodny \[inny lub ten sam osobnik\]; kijanka, żaba lub pijawka
* postać dorosła: jelito ślepe i odbytnica ptaków

Amidostomatoza – objawy i rozpoznawanie

→ Przyczyna: Amidostomum anseris (nicień gęsi)

__**Umiejscowienie**__: pod bł. rogową żołądka mięśniowego oraz w żołądku gruczołowym

__**Cykl rozwojowy**__:


1. Jajo do środowiska → larwa w jaju (linki do L3) → L3 wpełza na wierzchołki traw i pływa w wodzie → zarażenie 2 drogami:
* PER OS
* zjadane L3 dostają się do cz. gruczołowej żołądka → cz. mięśniowa żołądka → pod bł. rogową (L3→L5)
* PER CUTIS
* larwy wnikają przez skórę bł. pławnej → krew → płuca → tchawica → żołądek.

__**Objawy**__:

* szczególnie wrażliwe gęsięta 3-8 tyg.
* utrata apetytu, osowiałość, niechęć do ruchu, chwiejny chód, chudnięcie, niedokrwistość
* choroba trwa kilka-naście dni
* znaczna śmiertelność na skutek ogólnego wyniszczenia

__**Rozpoznawanie**__:

* bad. przyżyciowe: bad. koproskopowe i stwierdzenie jaj z blastomerami
* bad. pośmiertne: wybroczyny, owrzodzenia, rozpad bł. rogowej żołądka; znalezienie nicieni przez usunięcie bł. rogowej

Charakterystyka muchówek

__**Muchówki - charakterystyka:**__

* dwuskrzydłe (Diptera)
* drobne owady z aparatem gębowym typu kłującego lub liżącego
* mają 1 parę skrzydeł (druga para odchodząca od zatułowia przekształcona jest w przezmianki) - cienkie, błoniaste, przezroczyste
* głowa wypukła w przedniej części, wklęsła lub plaska w tylnej
* oczy silnie rozwinięte
* na głowie zlokalizowane szczecinki zmysłowe
* silnie rozwinięty śródtułów - osadzone skrzydła
* od nasady skrzydła wybiega 6 żyłek, rozgałęziających się
* nogi delikatnej budowy zakończone są stopom zbudowaną z 5 członów, z których ostatni zaopatrzony jest w 2 przeciwstawne pazurki oraz w 2 przylgi
* koniec odwłoku samic przekształcony jest w pokładełko
* aparat oddechowy = przetchlinki

__**Cykl rozwojowy:**__ jajo → larwa → poczwarka → imago

* liczba stadiów larwalnych:
* muchy - 3
* komary - 4
* ślepaki - 6-7

__**Podział muchówek:**__


1. Nematocera - muchówki o długich czułkach i zwisających głaszczkach, zaliczamy do nich meszki (Simuliidae), kuczmany (Ceratopogonidae), komarowate (Culicidae), ćmiankowate (Psychodidae)
2. Brachycera - muchówki o długich czułkach i sterczących głaszczkach, zaliczamy do nich ślepaki (Tabanidae), gzy (Gasterophilus), muchy (Muscinae)

Larwy inwazyjne

Larwy inwazyjne - to larwy zdolne do wywołania zarażenia.

(ogólnie forma inwazyjna to stadium rozwojowe w którym pasożyt jest zdolny do zarażenia żywiciela)

Kokcydioza ptaków (kokcydia indyków)

* E. subrotunda i dispersa - 12-nica
* E. innocua – 12-nica i jelito biodrowe
* E. meleagrimitis – jelito cienkie
* E. adenoides – jelito biodrowe i ślepe
* E. gallopavonis – jelito biodrowe i prostnica
* E. meleagridis – jelito ślepe

→ __**Objawy**__:

* Osłabiony apetyt, pragnienie, nastroszenie piór, wodnista biegunka, domieszka śluzu i krwi w kale, odwodnienie, wychudzenie, słabsze wykorzystanie paszy.

Fasciola gigantica

→ Motylica olbrzymia (F. gigantica)

__**Budowa**__:

* 2,5-7,5cm
* stożek przechodzi w resztę ciała łagodniej niż F. hepatica

Ż.P.: ślimaki płucodyszne

Ż.O.: bydło, m. przeżuwacze, wielbłądy

__**Umiejscowienie**__: przew. żółciowe wątroby

__**Cykl**__:


1. Jajo z kałem do środowiska
2. Jajo → miracidium (śr. wodne - wnikanie do ślimaka)
3. Miracidium → sporocysta → redia → cerkarie (ze ślimaka do wody)
4. Cerkarie → metacerkaria (na źdźbłach roślin) → zjedzenie przez Ż.O.

__**Inwazjologia**__: gł. w Afryce i Azji

__**Chorobotwórczość**__: jak F. hepatica

Objawy kliniczne inwazji słupkowców dużych

a) __**Strongylus edentatus**__

\- L3 przebija ścianę jelita → krew → wątroba (L3→L4) → otrzewna trzewna i guzki pod otrzewną ścienną (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* zap. otrzewnej, podwyższona temp. wew., przyspieszone tętno, anemia oraz bóle brzucha

b) __**Strongylus equinus**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → wędrówki w ścianie j./część do jamy brzusznej → wątroba → trzustka (L4→L5) → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* zap. wątroby, zap. trzustki, podwyższona temp. wew., wychudzenie oraz morzyska

c) __**Strongylus vulgaris**__

\- L3 wnika w ścianę j. grubego (L3→L4) → tętniczki → wędrówka po bł. wew. pod prąd → tworzenie zakrzepów przyściennych (L4→L5) → rozpuszczenie zakrzepów → jelito grube (guzki w ścianie jelita → dorosłe w świetle)

* morzyska zatorowo-zakrzepowe, wzdęcia, gwałtowne bóle brzucha, anemia oraz nagła śmierć

Wszołowica i wszawica zwierząt

1. WSZY
* Pediculus humanus- wesz ludzka 
* Phthirus pubis- wesz łonowa
* Haematopinus suis, asini, eurysternus - wesz świńska, końska, bydlęca
* Linognathus setosus- wesz psia

→ Wszawica:

* stwierdzenie obecności wszy i jaj na zwierzęciu jako metoda rozpoznania
* intensywny świąd
* zaczerwienienia w miejscach ugryzienia
* sklejanie sierści i powstawanie kołtunów
* w skutek drapania i tarcia wtórne zakażenia bakteryjne, podrażnienia skóry, łamanie włosów
* niepokój
* Wszy odżywiają się __krwią__!
* czynnikiem patogenicznym jest drażniące działanie wydzielanej śliny, wywołującej świąd i tworzenie się grudek.


2. WSZOŁY
* Menopon gallinae - ptasi
* Lipeurus caponis - ptasi
* Goniocotes gallinae - ptasi
* Bovicola bovis - bydło
* Trichodectes canis - pies
* Felicola subrostrata - kot
* Werneckiella equi - koń

→ Wszołowica:

* świąd
* wyłysienia/wypadanie piór
* rany
* sierść wyglądająca jak przyprószona kaszą manną
* zap. skóry
* badanie sierści i piór
* wykrywanie jaj lub larw wszołów - met. rozpoznania
* wszoły odżywiają się __włosami, złuszczonym naskórkiem, strupami i płynem wysiękowym__.

Jaja inwazyjne

Jaja inwazyjne - to jaja zdolne do zarażania. Często posiadają w sobie rozwinięte larwy (np. L3)

→ Ascaris suum (gruba, karbowana osłonka, żółtozłote)

→ Parascaris equorum (glista końska) - jajo z L3

→ Ascaridia galli (glista ptaków)

→ Oxyuris equi (owsik koński)

→ Heterakis gallinarum (owsik drobiu)

Rozpoznawanie kokcydiów królików

* Eimeria stiedae - nabł. przew. żółciowych wątroby
* E. perforans - 12-nica
* E. magna, media, irresidua - j. cienkie
* E. piriformis - okrężnica

__**Na podstawie całego kompleksu danych:**__

\- epizootiologicznych (co wcześniej w danym stadzie diagnozowano)

\- objawów klinicznych 

\- zmiany anatomo-patologiczne (jeśli były upadki zwierząt)

__**Badania laboratoryjne:**__

\- kał: rozmaz barwiony lub badanie metodą flotacji (wykrywanie oocyst)

\- badanie zeskrobiny z jelit lub wątroby (oocysty)

__**Objawy**__:


1. Kokcydioza jelitowa
* brak apetytu, osowiałość, zab. w trawieniu
* biegunka/zaparcia
2. Kokcydioza wątrobowa
* brak apetytu, posmutnienie
* biegunka
* wielomocz
* wzdęty brzuch (7x powiększona wątroba)

→ __**Obraz sekcyjny:**__ małe, żółtobiałe guzki w miąższu wątroby; Świeże zakażenia: ostry wał demarkacyjny i mleczna zawartość guzka

Sposoby zarażenia się owiec Dicrocelium dendriticum

Zarażenie się D. dendriticum przez owce:

* per os: owce zjadają trawę z zarażonymi mrówkami
* Spożycie roślin z mrówkami zarażonymi metacerkariami podczas porannego wypasu (osiedlenie kilku cerkarii w zwoju podprzełykowym mrówek i wpływanie na ich zachowanie = wspinanie mrówek na szczyt źdźbeł trawy w okresie wieczornym i pozostawanie tam aż do okresu porannego; przy braku spożycia mrówki podczas porannego wypasu powrót do kolonii i normalne zachowanie aż do kolejnego okresu wieczornego - zapobieganie przedwczesnej śmierci mrówki w wyniku wysuszenia).

Występowanie i przebieg inwazji Strongyloides sp. u koni, świń i owiec

\

Chorobotwórczość wszołów

__**Chorobotwórczość wszołów:**__

* zjadanie piór i włosów, rzadziej naskórka
* wyłysienia, łuszczenie naskórka
* silne niepokojenie i drażnienie zwierząt - przez ruch pasożytów
* drapanie, ogryzanie, ocieranie
* zap. skóry, nastroszenie i zmatowienie sierści
* rany
* żywią się strupami, rzadziej krwią
* przenoszą drobnoustroje i grzyby (np. wirusy niedokrwistości zakaźnej koni)

__**Gatunki wszołów:**__

* Menopon gallinae - ptasi
* Lipeurus caponis - ptasi
* Goniocotes gallinae - ptasi
* Bovicola bovis - bydło
* Trichodectes canis - pies
* Felicola subrostrata - kot
* Werneckiella equi - koń

Larwy wędrujące – przykłady i znaczenie dla organizmu żywiciela

Sposoby zarażenia się zwierząt świdrowcami

→ __**Trypanosomy**__ (świdrowce) - mają wrzecionowaty kształt, 1 wić biegnącą wzdłuż ciała, stabilizującą bł. falującą (narząd ruchu), kinetoplast i centralnie położone jądro.

* zarażenie żywiciela (stawonoga) - poprzez spożycie krwi zarażonych ssaków
* zarażenie ssaków odbywa się na 2 sposoby:
* przez UKŁUCIE przez zarażonego stawonoga
* przez KONTAMINACJĘ bł. śluzowych/uszkodzonej skóry kałem zarażonego stawonoga

→ Trypanosomy ślinowe (większość patogenna)

→ Trypanosomy kałowe (większość niepatogenna - wyj. T. crusi)

Zwalczanie fascjolozy bydła i owiec

__Zapobieganie inwazji:__

* ograniczenie możliwości rozwoju F. hepatica w środowisku przez ograniczenie populacji żywicieli pośrednich (np. melioracja, nawożenie chemiczne - zmiana pH),
* ograniczanie dostępu do miejsc występowania larw F. hepatica,
* pojenie czystą wodą (studnia, beczkowozy),
* profilaktyka terapeutyczna (badanie w kierunku obecności pasożyta i podawanie leków przeciwmotyliczych w odpowiednich okresach chowu.

__Leki do zwalczania motylicy wątrobowej tzw. Antitrmatoda (przeciwmotylicze):__

* działające na przywry młodociane i dojrzałe: 
* Salinicylanidy (jonofory protonowe)
* klozantel (Flukiver)
* triklbendazol (bendoimidazol - Fasinex)
* bromfenofos (związek fosforoorganiczny - Acedist) (skreślony w prezce, więc idk)
* nitroksynil (jonofor protonowy - Trodax)
* działające na przywry dojrzałe 
* klorsulon (sulfonamid)
* oksyklozanid (salicylanid - Zanil)
* albendazol (benzoimidazol - Valbazen, Wermit)

roztwór do wstrzykiwań iwermektyna + klorsulon

oksyklozanid + lewamizol 

klozantel + iwermektyna

klozantel + albendazol

klozantel + oksfendazol

Syngamoza ptaków

→ Przyczyna: Syngamus trachea (robaczyca płucna ptaków)

__**Występowanie**__: u kur, bażantów, kuropatw, wron, gawronów, szpaków i innych ptaków wolnożyjących

__**Umiejscowienie**__: tchawica

__**Inwazjologia**__: rezerwuarem są ptaki wolnożyjące, duża oporność jaj na działanie czynników środowiska, jaja z larwami mogą przezimować, larwy chronione są przez inne tkanki żywicieli paratenicznych, w dżdżownicach larwy mogą przeżyć ponad 4 lata, szczególny problem może stanowić syngamoza z fermach bażantów i  kuropatw, będąc przyczyną dużych upadków

__Patogeneza:__ migracja larw przez płuca powoduje uszkodzenia mechaniczne ścian naczyń krwionośnych i pęcherzyków, dojrzałe nicienie naruszają ciągłość błony śluzowej i tchawicy, która wykazuje oznaki zapalenia, ponieważ są hematofagami, powodują anemię 

__Objawy kliniczne:__ szczególnie wrażliwe są ptaki młode, stwierdza się osowienie, nastroszenie piór, niechęć do ruchu i obniżenie apetytu, występuje duszność i tzw. świszczący kaszel, charakterystyczne ziewanie - ptaki wyciągają szyję i szeroko otwierają dzioby, w jamie dziobowej może pojawić się krwisty śluz, śmierć następuje w wyniku uduszenia lub ogólnego wyniszczenia, u starszych ptaków inwazja może przebiegać bezobjawowo lub objawy są słabo zaznaczone

__Rozpoznawanie:__ charakterystyczne objawy kliniczne, flotacja kału lub wydzieliny dziobowej (poszukiwanie jaj), prześwietlenie tchawicy mocnym światłem u młodych ptaków.

__Leczenie:__ Flubendazol, Lewamizol

Wszy świń

→ Haematopinus suis

__**Budowa**____:__

* samiec 3,5 - 4,5mm
* samica 4 - 6 mm 
* szarobrunatne, z ciemnym pigmentowanym odwłokiem, odwłok owalny, mocno spłaszczony, brzegi segmentów fałdowane
* tułów trapezowaty
* silnie zesklerotyzowane powłoki 
* głowa wyraźnie węższa i dłuższa od tułowia, posiada liczne szczecinki, czułki 5-członowe
* odnóża krótkie, mocne, silnie rozwinięte, zaopatrzone w duże pazury 

__**Jaja (gnidy**____)__: żółtobiaławe, zaopatrzone w wieczko na górnym biegunie, 1 - 1,5mm

__**Żywiciel**____:__ świnia 

__**Umiejscowienie**____:__ fałdy skóry szczęki, karku, małżowin usznych, boki ciała, wewnętrzna strona kończyn, łopatki, grzbiet

__**Cykl rozwojowy**__ - przeobrażenie niezupełne:

* samica składa 3-4 jaja dziennie, które przykleja do włosów 
* rozwój larw w jajach +/- 2 tyg. (12-14 dni)
* larwy opuszczają skorupkę jajową, linieją trzykrotnie (5,8,11 dnia) i dojrzewają płciowo 
* całkowity rozwój od jaja do jaja trwa ok. 25 dni
* wszy żyją ok. 4-5 tyg., poza żywicielem tylko kilka dni 

__**Inwazjologia**____:__ żywią się krwią, chętnie ssą krew ludzką, świnie najczęściej zarażają się przez kontakt z innymi osobnikami, u świń przez cały rok inwazja przebiega na podobnym poziomie, źródłem zakażenia są zarażone zwierzęta, środki transportu, szerzeniu się inwazji sprzyja zagęszczenie zwierząt, samice karmiące są źródłem zarażenia dla noworodków. Wesz ssie krew 2-3 razy w ciągu doby, akt ssania trwa od 7 do 30 min.

__**Patogeneza**__ - należy uwzględnić:

* ssanie krwi (u młodych zwierząt przy masowej inwazji powoduje jej ubytki - anemię)
* kaleczenie skóry (brama wejścia dla patogenów
* wektor bakterii i wirusów 
* może występować zapalenie skóry, wypadanie sierści 

__**Objawy**____:__ świąd (gł. w nocy), zapalenie skóry, otarcia 

__**Rozpoznanie**____:__ stwierdzenie obecności wszy i jaj na żywicielu 

__**Leczenie**____:__ oprysk, polewanie

Larwy drzemiące

__**Larwy drzemiące**__ - to proces **zahamowania rozwoju larw przez pewien okres czasu**, przejście ich w stan anabiozy. Dzięki temu zjawisku larwy mogą przeczekać niekorzystne warunki środowiska

Przykład: *Trichostrongylidae i strongylidae* - występują fenomeny

* inhibition phenomenon -  zahamowanie rozwoju larw, powstanie L4-larw drzemiących. Przyczyna: odporność śródzakaźna
* skok wiosenny (spring rise) - nagły wzrost liczby wydalanych jaj na wiosnę związany z ukończeniem rozwoju przez L4
* samowyleczenie (self cure) - spontaniczne usuwanie pasożytów z organizmu (odpowiedź immunologiczna związana z antygenami wylinkowymi
* w tym fenomenie duże znaczenie mają reakcje miejscowe w przewodzie pokarmowym - występuje obrzęk błony śluzowej, nacieki komórkowe, wzrost poziomu histaminy.

Objawy kliniczne inwazji Eimeria tenella

Objawy kliniczne E. tenella:

* biegunka początkowo ceglasta
* zamienia się w mahoniowo-czekoladową, ze strzępkami świeżej krwi lub odchody żywoczerwone

→ 4 dzień: odchody płynne

→ 5 dzień: krew w odchodach

→ 6 dzień: odchody składają się z samej krwi (upadki przez wykrwawienie)


1. POSTAĆ OSTRA (kurczaki):
* mała ruchliwość, senność, zatrzymują się w jednym miejscu z zamkniętymi oczami i opuszczonymi skrzydłami, przy zmniejszonym apetycie chciwie piją wodę, w odchodach początkowo wodnistych i śluzowatych pojawia się krew, okolica steku zanieczyszczona kałem, grzebień i korale są blade lub sine, chudną i giną przez wyniszczenie.
2. POSTAĆ PRZEWLEKŁA (starsze):
* objawy mniej wyraźne, choroba trwa miesiące, ptaki padają pojedynczo, mogą być biegunki bez domieszki krwi, zahamowanie wzrostu na skutek złego wykorzystania paszy. Przy E. tenella przebieg zazwyczaj jest ostry.

Rozpoznawanie przyżyciowe fascjolozy przeżuwaczy

* Wywiad z właścicielem
* Oględziny gospodarstwa (należy uwzględnić rodzaj pastwisk), badanie próbek kału metodą dekantacji (rutynowa diagnostyka przyżyciowa) - pozwala wykryć pasożyta po 3-4 miesiącach od zarażenia (w kale jaja motylic, które dojrzały (okres patentny), metoda niskiej czułości!)
* Badania hematologiczne i biochemiczne krwi np. enzymów wątrobowych, test ELISA (poszukiwanie antygenów pasożyta w surowicy krwi, mleku), PCR (wykrywanie DNA F. hepatica u wszystkich żywicieli pośrednich i ostatecznych)

Słupkowe małe – gatunki i chorobotwórczość

__**Główne rodzaje słupkowców małych:**__

* Cyathostomum
* Poteriostomum
* Cylicostephanus
* Cylicocyclus
* Gyalocephalus
* Triodontophorus

__**Chorobotwórczość**__:

* choroba głównie powodowana przez stadia larwalne, które odbywają swój rozwój w ścianie jelita (brak wędrówek larw)
* szczególnie groźne larwy wtrzymane w rozwoju w okresie jesiennym – wydostając się z guzków powodują rozsiane zap. bł. śluzowej j. grubego
* dojrzałe nicienie (mimo posiadania torebek gębowych) tylko w niewielkim stopniu uszkadzają bł. śluzową jelita → żywią się wymoczkami i bakteriami będącymi w j. grubym

__**Objawy choroby**__:

* intensywna inwazja (zwłaszcza młode konie, do 2 lat) – utrata apetytu, biegunki, zahamowanie wzrostu, wychudzenie, przypadki śmiertelne, morzyska.

Charakterystyka wszołów ptaków

→ Menopon galinnae

* ok. 1,5mm
* kolor żółtawy
* głowa trójkątna (czapka napoleona) - 4-członowe czułki ku górze

Żywiciel: kury, indyki, bażanty, gołębie, inne

Umiejscowienie: pióra (stosiny piór konturowych)

→ Lipeurus caponis

* wydłużony kształt ciała (półokrągła głowa)
* ok. 2-2,5mm

Żywiciel: kura, perliczka, bażant

Umiejscowienie: pióra

→ Goniocotes gallinae

* 1-1,5mm
* najbardziej papuśny z ptasich wszołów
* barwy słomkowej

Żywiciel: kura, perliczka, bażant

Umiejscowienie: pióra (piersi i brzucha)

→ WSZYSTKIE:

* Patogeneza: Piórojady – nadgryzają nasady piór, co powoduje krwawiące uszkodzenia skóry i tworzenie strupów
* Cykl rozwojowy niezupełny (jaja z wieczkiem przyklejane krótkim końcem)
* __Objawy:__
* w masowych ilościach wywołują stany zapalne i świąd
* ptaki wydziobują miejsca dotknięte zapaleniem, zadając sobie rany i niszczą pióra
* krwawiące uszkodzenia piór i tworzenie się strupów
* ptaki chudną
* u młodych obserwuje się znaczne zahamowanie przyrostu i późniejsze dojrzewanie
* u niosek spada nieśność
* wszoły niszcząc pióra narażają ptaki na przeziębienie

Krążenie pasożytów w wolnej przyrodzie i obiektach hodowlanych

__Środowisko człowieka (synantropijne)__ - dany gatunek zwierzęcia przystosował się do życia w środowisku stworzonym przez człowieka: przyzagrodowy chów zwierząt, wielkostadny chów zwierząt, przemysłowy chów zwierząt

__Środowisko wolnej przyrody (synatropowe)__ - środowisko naturalne: zwierzęta wolno żyjące (dzikie), wspólne pastwiska dla zwierząt hodowlanych i dzikich

__Krążenie pasożytów w przyrodzie:__ Formy inwazyjne w środowisku zewnętrznym lub na innym chorym zwierzęciu→(Żywiciel pośredni) i Żywiciel ostateczny, **rezerwuar synantropowy** (dzikie zwierzęta)→jaja/larwy/oocysty/człony w środowisku lub przejście formy dorosłej na innego żywiciela (np. pchły)

__Krążenie pasożytów w obiektach hodowlanych__: Formy inwazyjne w paszy, wodzie, ściółce, okólniku lub na innym chorym zwierzęciu→(Żywiciel pośredni) i Żywiciel ostateczny, **rezerwuar synantropijny** (domowe/hodowlane zwierzęta)-->jaja/larwy/oocysty/człony w środowisku lub przejście formy dorosłej na innego żywiciela (np. pchły)

* Rezerwuar synantropowy i synantropijny przenikają siebie nawzajem np. poprzez wspólne pastwisko dla zwierząt domowych i dzikich. Rozprzestrzenianie pasożytach w obiektach hodowlanych ułatwia chów wielkostadny, przyzagrodowy, przemysłowy

Zmiany anatomo-patologiczne przy histomonadozie kur

→ Zapalenie jelit ślepych i wątroby o charakterze zmartwiającym (“czarna główka”)

Zmiany anatomopatologiczne - Histomonas meleagridis:

* Zmiany zapalne w jelitach ślepych, owrzodzenia obejmujące coraz większe obszary błony śluzowej i pokrywające się dyfteroidalnym nalotem (włóknikowe zmiany zapalne)
* Serowate masy barwy żółtej w j. ślepym
* Krwawienie, wybroczyny na bł. śluzowej jelita ślepego
* W wątrobie: duże ogniska martwicze (>10mm), szarożółtawe, ostro odgraniczone od zdrowej tkanki.

Patogeneza dicroceliozy owiec

__**Patogeneza**__:

* mało chorobotwórcze,
* do wywołania objawów konieczna jest inwazja setek/tysięcy pasożytów,
* działanie mechaniczne, toksyczne → zmiany przerostowe nabł. przewodów żółciowych wątroby.

__**Zmiany anatomopatologiczne w wątrobie:**__

* stan zapalny,
* pogrubienie ściany,
* nadmierne złuszczenie się nabłonka,
* naloty śluzowe, szare plamy na torebce wątroby,
* nieżytowe zapalenie dwunastnicy,
* zmieniona barwa żółci,
* obecne pasożyty w przewodach żółciowych, a nawet w woreczku

Nicienie jelit cienkich przeżuwaczy

Wszołowica koni

→ Werneckiella equi

__Budowa:__

* samiec dł. 1,6 mm, samica dł. 1,8 mm
* małe, bezskrzydłe owady, jasnobrązowe
* głowa szersza od tułowia
* czułki (3-segmentowe) i odnóża gęsto owłosione
* długość głowy równa jej szerokości
* wydłużone ciało (w odróżnieniu od Bovicola spp.)
* aparat gębowy typu gryzącego, sierściojad
* jaja owalne

__Żywiciel:__ koń, osioł

__Umiejscowienie:__ skóra, głównie szyi i kłębu, przy intensywnej inwazji całe ciało

__Cykl rozwojowy:__

1) składanie jaj, przylepiając je do podstaw włosów

2) po 5-8 dniach wykluwają się larwy

3) 2-krotne linienie i osiągają dojrzałość płciową

4) rozwój trwa 3-4 tyg.

__Inwazjologia:__ pasożyt może przeżyć poza żywicielem 10 dni, najczęściej się stwierdza zimą i wiosną, zakażenie szybko się szerzy na inne konie w stajni poprzez kontakt (ocieranie) oraz wspólne derki, szczotki

__Patogeneza:__ odżywiają się głównie włosami, złuszczonym naskórkiem, strupami i płynem wysiękowym, mogą przenosić wirusy niedokrwistości zakaźnej koni

__Objawy__: wypadanie włosów, w wyniku drapania i ocierania tworzą się strupy i wyłysienia

Odporność przy chorobach pasożytniczych

%%Odporność nieswoista =  wrodzona%%

* bariery naturalne (ciągłość tkanek i błon, śluz, łzy)
* czynniki chemiczne (kwaśne pH skóry, pochwy)
* odporność humoralna i komórkowa (dopełniacz, białka ostrej fazy, fibronektyna, czynniki komórkowe, fagocytoza)

Pasożyty przeciwko odporności nieswoistej dysponują takimi mechanizmami, jak **uwalnianie substancji cytotoksycznych, unikanie fagocytozy, określone właściwości biochemiczne i morfologiczne powierzchni ciała**. Leishmania i Toksoplasma wykorzystują makrofagi jako miejsce osiedlenia lub środek transportu

%%Odporność swoista = nabyta%%

* po kontakcie z pasożytem i jego antygenami somatycznymi i powierzchniowymi
* Wykorzystywane są mechanizmy odporności komórkowej i humoralnej
* odpowiedź pierwotna
* odpowiedź wtórna 

**Do sposobów unikania odpowiedzi immunologicznej ze strony pasożytów zaliczamy:**

* zmiany struktury antygenowej kolejnych generacji, 
* zmiany antygenów powierzchniowych, 
* wydzialanie enzymów proteolitycznych, 
* złuszczanie się powierzchni ciała, 
* modyfikacje morfologicznych i fizjologicznych właściwości komórki żywiciela, 
* wykorzystywanie zjawiska tolerancji immunologicznej

%%**Obecność pasożytów powoduje**%%

* wzrost wydzielania IL-5 przez limfocyty Th2, co stymuluje rozwój i aktywację eozynofili, które zawierają ziarnistości toksyczne dla pasożytów
* wzrost poziomu IgE
* reakcja odpornościowa jest podobna do reakcji alergicznej → komórki NK, limfocyty T i B, makrofagi, eozynofile, mastocyty

Rozpoznawanie rzęsistkowicy u krów i buhajów

→ Przyczyna: Trichomonas foetus


1. %%KROWY (możliwe samowyleczenie)%%
* w kilka h po pokryciu dochodzi do zaczerwienienia bł. śluzowej pochwy, obrzęk sromu i śluzowy wypływ z pochwy, 
* w dalszym przebiegu inwazji pojawia się tzw. guzkowate zapalenie błony śluzowej pochwy (obrzęk grudek chłonnych), wypływ z pochwy staje się mętny, często z pasemkami ropy 
* po ok. 30 dniach od zarażenia rzęsistki przechodzą do macicy i prowadzi to do: 
* nieżytu błony śluzowej (po pokryciu nie może implantować się zarodek), 
* cykle rujowe nieregularne, 
* ciężarne krowy ronią (najczęściej w pierwszej połowie ciąży), 
* ropomacicze, 
* Przy zarażeniu płodu dochodzi do poronienia w okolicach 16 tygodnia ciąży lub maceracji.
2. %%BUHAJE (brak samowyleczenia)%%
* postać ostra: 
* nieżytowe zapalenie błony śluzowej worka napletkowego, 
* obrzęk puzdra, 
* śluzowo-ropny wyciek z worka napletkowego, 
* zaczerwienie błony śluzowej żołędzi i napletka, 
* wybroczyny, 
* pęcherzyki, 
* nadżerki na błonie, 
* rozwija się w ciągu kilku dni od zarażenia, może trwać kilka tygodni 
* Po 3 tyg. - stan przewlekły, bezobjawowy

→ __**Rozpoznawanie**__:

* Wywiad, badanie śluzu, ropy, badanie błon płodowych i popłuczyn z worka napletkowego

Wędrówki larw Dicrocelium dedriticum w organizmie owcy

__**Wędrówka D. dendriticum w owcy:**__

* uwolnienie z organizmu mrówki i ekscystacja metacerkarii w dwunastnicy po spożyciu rośliny z zarażoną mrówką
* migracja metacerkarii przez przewód wątrobowo-trzustkowy do przewodów żółciowych wątroby
* osiedlanie w przewodach żółciowych

Rozpoznawanie różnicowe węgorkowicy i nicieni żołądkowo- jelitowych

Zwalczanie inwazji wszołów u ptaków i ssaków

Przenosiciele pasożytów

Objawy kliniczne inwazji Histomonas meleagridis

Opistorchoza – objawy i rozpoznawanie

Patogeneza inwazji nicieni żołądkowo-jelitowych u przeżuwaczy

Rozpoznawanie inwazji wszy u zwierząt