Międzykulturowa

Triandis, 1972 - kulturaizyczna vs subiektywna

Triandis, 1972 - kulturaizyczna vs subiektywna

Kultura fizyczna- namacalne, obserwowalne rzeczy w przestrzeni, np. rozmieszczenie osób w auli wobec wykładowcy, np. budynek WNS

Kultura subiektywna- kultura pięknych znaczeń, podłoże góry lodowej (potrzeby, wartości, skojarzenia, schematy), np. zwracanie się tytułem do wykładowczyni (a nie po imieniu – niemniej jednak w innych kulturach się tak robi).

Kultura

Hofstede: Kultura to zbiorowe zaprogramowanie umysłu, które odróżnia członków jednej grupy lub kategorii od członków innych

Zespół (często niewyartykułowanych) założeń, sposobów działania, których się nie kwestionuje i które przekazywane są z pokolenia na pokolenie (wyssane z mlekiem matki)

Trzy fazy nabywania kompetencji międzykulturowych (Brislin, 2000)

1. Poziom emocjonalny
   Podnoszenie świadomości (moje własne normy i wartości, uprzedzenia - rasizm)

2. Poziom poznawczy
   Transfer wiedzy (geografia, język, wymiary kulturowe, zwyczaje, wymiary zachowania, wartości)

3. Poziom behawioralny
   Praktykowanie kompetencji (metakomunikacja, aktywne słuchanie, zmiana perspektywy, analiza doświadczanych sytuacji)

Teoria stadiów rozwojowych inteligencji kulturowej (Bennett, 1993, 2004) - przechodzenie od etnocentryzmu do etnorelatywizmu

1. Zaprzeczenie
   “Nie zauważam konieczności wdrożenia różnorodności, nie dostrzegam barier wynikających ze stereotypów w moim otoczeniu, nie widzę różnorodnych potrzeb”

2. Obrona - polaryzacja
   „Ja wiem lepiej, więc rób tak, jak ja mówię” – podkreślanie różnic i wyższości jednej grupy nad drugą – np. migranci to zagrożenie dla stabilizacji w kraju

3. Minimalizacja różnic
   Jak będziesz kompetentna/y to dasz sobie radę – stereotypy nie mają na nas wpływu, wszyscy jesteśmy podobni tak naprawdę

4. Akceptacja
   Zdaję sobie sprawę z własnych uprzedzeń i dbam o to by pokazywać otwartość na różnorodność i wielokulturowość w moim zachowaniu i otwarcie wspieram takie działania

5. Poznawcza adaptacja

6. Behawioralna adaptacja
   Rozpoznaję i reaguję na dyskryminację, wspieram innych i wdrażam aktywnie i promuję rozwiązania systemowe promujące integrację.

Psychologia międzykulturowa typu CROSS

porównania międzykulturowe, czym się różnią i jak to się przejawia

Psychologia międzykulturowa typu INTER

co się dzieje, gdy spotykają się ludzie z różnych kultur, procesy akulturacji

etic

niezależne od kultury, uniwersalne

emic

specyficzne dla kultury

Emic i Etic a rodzina

• Rodzina nuklearna (kraje indywidualistyczne, dwa pokolenia) vs rodzina wielopokoleniowa (kraje kolektywistyczne, powyżej dwóch pokoleń)

• Kraje europejskie

  • Kraje kolektywistyczne (Grecja, Cypr) i indywidualistyczne (Holandia, Wlk. Brytania i Niemcy)

• Rodzina nuklearna cechuje się:

  • Podobnym poziomem bliskości fizycznej

  • intymności kontaktów

  • częstością spotkań i kontaktów telefonicznych.

  • Różnice występują w obrębie kontaktów z dalszymi członkami rodziny (na korzyść krajów kolektywistycznych) (Georgas i wsp., 1997)

• Liczba członków i ich pozycja

Emic i Etic a miłość

• Miłość jako bomba atomowa // Miłość jako bomba wodorowa (Fox, 1975)

• Zależy od JA: współzależne vs niezależne (Marcus i Kitayama, 1991, 1993)

Emic i Etic a rodzicielstwo

• Richman i wsp. (1998): wyraźne różnice w interakcjach matka-dziecko w rodzinach amerykańskich oraz w plemieniu Gusii z Kenii

  • Matki Gusii częściej niż amerykańskie dotykają i przytulają swoje 9-10 miesięczne dzieci, jednak rzadziej do nich mówią i rzadziej nawiązują kontakt wzrokowy

  • Gusii:

    • Wysoka śmiertelność - częsty kontakt dotykowy zwiększa szanse przeżycia

    • po co rozmawiać z dziećmi skoro nie rozumieją języka do 2 r.ż.

    • należy unikać patrzenia ludziom prosto w oczy

  • Amerykanie:

    • nauka języka powinna rozpocząć się jak najszybciej

    • pozostawianie dziecka samemu sobie sprzyja wytworzeniu poczucia autonomii i niezależności

Style komunikacji (Hall)

1. Wysoce skontekstualizowane

   • Unikanie mówienia wprost oraz akcentowania własnego ja (skromność)

   • Uwzględnianie wyznaczników sytuacyjnych oraz co i do kogo się mówi

   • Relacja interpersonalna jest ważnym elementem komunikowania się

   • Używanie zwrotów aluzyjnych, między wierszami, sformułowań wykraczających poza meritum sprawy, ozdobników, itp

   • Ochrona twarzy partnera

2. Nisko skontekstualizowane

   • Mówienie wprost, z akcentowaniem własnego ja

   • Wyrazistość przekazu w niewielkim stopniu respektująca sytuacyjne uwarunkowania

   • Relacja interpersonalna jest uproszczona i w niewielkim stopniu wpływa na komunikację.

   • Mowa prosta, zmierzająca najkrótszą drogą do pragmatycznego celu, jakim jest załatwienie sprawy

   • Asertywność

Niski kontekst: kraje skandynawskie i inne germańskie kraje europejskie, kraje Ameryki Północnej

Umiarkowany: romańskie kraje europejskie, Polska, wschodnioeuropejskie

Wysoki: świat arabski, większość krajów afrykańskich, latynoamerykańskich i azjatyckich

Emic i Etic a konflikt

W zależności od kultury mamy do czynienia z innymi sposobami radzenia sobie z konfliktem między współmałżonkami

Stella Ting-Toomey (1988):

• Małżonkowie z krajów indywidualistycznych, niskokontekstowych dbają przede wszyskim o zachowanie twarzy, autonomii i niezależności
  → Większa bezpośredniość, rywalizacyjność i skupienie na ego

• Małżonkowie z krajów kolektywistycznych dbają o zachowanie twarzy własnej i partnera i polegają głównie na strategiach ugodowych
  → unikanie mówienia wprost i unikanie sytuacji

Emic i Etic a terapia

O CZYM TERAPEUTA PAMIĘTAĆ POWINIEN?

WRAŻLIWOŚCI KULTUROWEJ I DOPASOWANIU KULTUROWYM – NIE MUSI BYĆ TEGO SAMEGO POCHODZENIA ETNICZNEGO!

1. RODZINY AZJATYCKIE I ARABSKIE– PODKREŚLAĆ ROLĘ OJCA JAKO GŁOWY RODZINY I ZWRACAĆ SIĘ DO NIEGO JAKO PIERWSZEGO

2. DZIECKO NIE JEST RÓWNE RODZICOM – INACZEJ PODWAŻA AUTORYTET RODZICÓW

3. RDZENNI AMERYKANIE I RODZINY AZJATYCKIE – AUTOREFLEKSJA NIE SKUTECZNA, POTRZEBA INGERENCJI BARDZIEJ DYREKTYWNEJ – INACZEJ ZNIECIERPLIWIENIE I REZYGNACJA Z TERAPII (SZCZEGÓLNIE GDY KRYZYS JEST SILNY)

4. W RODZINACH WIELOPOKOLENIOWYCH UWZGLĘDNIAĆ KREWNYCH, A TAKŻE SĄSIADÓW

5. TERAPIA GRUPOWA MOŻE SIĘ NIE SPRAWDZIĆ W KRAJACH ARABSKICH – GRUPY MIESZANE (PŁEĆ, STRUKTURA SPOŁECZNA) VS TOWARZYSKIE

Socjalizacja

Proces nabywania norm, jej efektem jest kompetentny członek społeczeństwa, który posiada wiedzę i umiejętności właściwe dla tej grupy.

Poprzez przekazywane treści między pokoleniami, społeczeństwa zachowują ciągłość kulturową

Model ekokulturowy (Berry, 1994)

Środowisko fizyczne - klimat, warunki społeczno-polityczne, w których żyjemy ma wpływ na spektrum zachowań typowych dla obywateli danej kultury

Typ pożywienia/miejsce zamieszkania - normy kulturowe

Klimat ekstremalny (arktyczny, półpustynny) - ograniczona wegetacja → niezależność

Zbieractwo, łowiectwo (na lądzie lub akwenach) → orientacja przestrzenna, koordynacja wzrokowo-ruchowa

Nomadzi; małe, luźne społeczności; niska akumulacja żywności → socjalizacja ku asertywności, osiąganie, niezależność

—> Styl poznawczy niezależny od pola, niezależność, niski konformizm

Klimat sprzyjający wegetacji (temperatura, opady, warunki glebowe) → zależność

Rolnictwo, ogrodnictwo → pożądane kompetencje: operacje liczenia, współpraca

Duże osady, hierarchiczność, wysoka akumulacja żywności → socjalizacja podporządkowania, posłuszeństwo, odpowiedzialność

—>Styl poznawczy zależność od pola, zależność społeczna, konformizm

Koncepcja wymiarów kultury (Hofstede)

1. IDV indywidualizm - kolektywizm

2. PD dystans władzy wysoki-niski

3. MAS męskość -kobiecość kulturowa

4. UAI unikanie niepewności wysokie-niskie

5. LTO orientacja czasowa długoterminowa – krótkoterminowa

6. IVR zaspokojenie vs ograniczanie

Projekt GLOBE

• Robert House i zespół 160 badaczy

• Początek 1991

• 2004: „Culture, leadership and organizations”

• zrealizowany w 62 krajach

• Uczestnicy: 17 000 menedżerów średniego szczebla w trzech typach organizacji:

  • finanse

  • przemysł spożywczy

  • telekomunikacja

• Cel: zrozumienie związku między kulturą a przywództwem, jego efektywnością organizacyjną i społeczną

• mierzy dwa poziomy zjawisk społecznokulturowych:

  • Praktyki (jak jest realnie)

  • Wartości kulturowe (jak powinno być, stan idealny)

• 9 wymiarów kulturowych opartych na koncepcji Hofstede, ale poszerzonych i zmienionych

• 62 kraje - 10 regionów geokulturowych:

  • Europa Wschodnia (Albania, Gruzja, Grecja, Węgry, Kazachstan, Polska, Rosja i Słowenia);

  • Europa Nordycka (Dania, Finlandia i Szwecja);

  • Europa Germańska (Austria, Niemcy, Holandia oraz niemieckojęzyczna część Szwajcarii);

  • Europa Łacińska (Francja, Izrael, Włochy, Portugalia, Hiszpania oraz francuskojęzyczna część Szwajcarii);

  • kraje Anglosaskie (Australia, Kanada – anglojęzyczna część, Anglia, Irlandia, Nowa Zelandia, Południowa Afryka – białoskórzy obywatele, Stany Zjednoczone Ameryki);

  • Afryka Subsaharyjska (Namibia, Nigeria, Południowa Afryka – czarnoskórzy obywatele, Zambia, Zimbabwe);

  • Azja Konfucjańska (Chiny, Hong Kong, Japonia, Singapur, Południowa Korea, Tajwan);

  • Azja Południowa (Indie, Indonezja, Malezja, Filipiny, Tajlandia);

  • Środkowy Wschód (Egipt, Iran, Kuwejt, Maroko, Katar, Turcja);

  • Ameryka Łacińska (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Kolumbia, Kostaryka, Ekwador, El Salvador, Gwatemala, Meksyk i Wenezuela).

IDV Indywidualizm - kolektywizm (Hofstede)

Stopień, w jakim społeczeństwo wzmacnia indywidualne i kolektywne osiągnięcia oraz związki międzyludzkie

Wysoki wynik (indywidualizm):

• indywidualne prawa wysoko cenione;

• człowiek jest osobną jednostką i stanowi o sobie

• więzi między jednostkami są luźne,

• od każdego oczekuje się, że sam będzie dbać o siebie i swą najbliższą rodzinę

• rozdział życia publicznego i prywatnego,

• rozdzielne zamieszkiwanie rodziców i dzieci po szkole średniej

• niezależność bytowa i finansowa starzejących się rodziców i ich dzieci

• wysoki odsetek rozwodów, niski przyrost naturalny

Niski wynik (kolektywizm)

• jednostki przez całe życie zintegrowane są z silnymi, spójnymi grupami SWOICH, które zapewniają ochronę w zamian za lojalność;

• cenienie rozszerzonych rodzin i społeczności, w których każdy jest odpowiedzialny za każdego;

• powiązania osobiste a nie zadaniowe tworzą hierarchie i systemy lojalności

• aranżowane małżeństwa

• zatrudnianie znajomych

• zawsze zapraszamy grupę, nie pojedyncze jednostki

• lojalność w stosunku do pracodawcy,

• dyspozycyjność poza czasem pracy

Kolektywizm rodzinny/wewnątrzgrupowy (GLOBE)

Wiąże się z integralnością rodzinną – wielkością rodzin, które ze sobą mieszkają lub się wspierają oraz zaangażowaniem w osiągnięcia kolejnych pokoleń (duma rodziców z osiągnięć dzieci oraz duma dzieci z osiągnięć rodziców).

“Uważam że dzieci powinny mieszkać/mieszkają z rodzicami do czasu zamążpójścia.”

Wysoki:

• Organizacje i społeczeństwa cenią wielopokoleniowość i wzajemne wspieranie się pokoleń (tj. dziadkowie opiekują się wnukami, a dzieci opiekują się starzejącymi się rodzicami, dzieci mieszkają z rodzicami lub są przez nich finansowo wspierane do czasu założenia własnej rodziny).

• Kraje o najwyższym poziomie kolektywizmu wewnątrzgrupowego to kraje Południowej Azji, Środkowego Wschodu i Afryki Subsaharyjskiej, a zaraz za nimi kraje Europy Wschodniej (w tym Polski).

Niski:

• w mniejszym stopniu skupione są na integralności rodzinnej.

• kultury z najsilniej zaznaczonym kryzysem tradycyjnej rodziny (stosunkowo niski wskaźnik związków małżeńskich, a duży wolnych związków; wysoki współczynnik rozwodów; akceptacja związków homoseksualnych).

• Relacje rodzinne są dość luźne, a w wielu z nich państwo (lub organizacja) przejmuje rolę wspierającego rodzica (wysoka pomoc socjalna).

• Kraje o najniższym poziomie praktyk kolektywizmu wewnątrzgrupowego to kraje Europy Nordyckiej, Germańskiej oraz kraje Anglosaskie, a za nimi kraje Europy Łacińskiej.

Kolektywizm instytucjonalny (GLOBE)

Odnosi się do lojalności wobec grupy oraz stawiania interesu społecznego nad interes własny oraz własnej grupy odniesienia (np. rodziny)

“Uważam, że kierownicy powinni podkreślać znaczenie lojalności grupowej, nawet jeśli cele jednostkowe na tym cierpią”

Wysoki:

• lojalność grupowa ceniona jest wyżej niż cele jednostek; organizacja (poobnie jak system ekonomiczny państw) nastawiona na maksymalizację interesów zbiorowych, a nie jednostkowych. Ceniona jest wspólnotowość i współpraca.

• Kraje o najwyższym poziomie kolektywizmu instytucjonalnego: kraje Europy Nordyckiej oraz Konfucjańskiej Azji.

Niski:

• pracownicy cenią swobodę decydowania o sposobie realizacji zadań, czasie ich realizacji i reagują oporem w sytuacjach ograniczania tej swobody i wolności (na przykład przez nadmierną kontrolę).

• Kraje Europy Wschodniej, Germańskiej oraz Europy i Ameryki Łacińskiej mają najniższy poziom kolektywizmu instytucjonalnego.

PDI Dystans Władzy (Hofstede)

Stopień, w jakim mniej wpływowi członkowie organizacji oraz instytucji akceptują oraz oczekują, że władza jest rozdzielana nierówno = hierarchiczność społeczeństwa

Mały dystans władzy		Duży dystans władzy
Małe (hierarchia jest koniecznością)	Różnice w statusie społecznym	Duże (hierarchia jest odzwierciedleniem naturalnego stanu rzeczy)
Decydują kompetencje, osiągnięcia	Hierarchiczność	Decyduje pochodzenie, wiek, płeć
Dziecko ma prawo do swojego zdania, jest do tego zachęcane Cel: wsparcie dziecka w usamodzielnianiu się Gdy dorosłe dzieci dorastają, ich relacja z rodzicami zmienia się na partnerską	Relacje rodzic-dziecko	Podporządkowanie i posłuszeństwo wobec rodziców Cel: nauczenie dziecka posłuszeństwa wobec rodziców Gdy dzieci dorastają, relacja z rodzicami nie zmienia się (podporządkowani autorytetowi rodziców)
Nauczyciel traktowany jest jak partner, można się nie zgadzać z jego opiniami. Od uczniów oczekuje się własnej inicjatywy	Relacje nauczyciel-uczeń	Nauczyciel traktowany z respektem, nie kwestionuje się jego opinii. Inicjatywa należy tylko do nauczyciela
Bezpośrednia - łatwy dostęp do osoby będącej wyżej w hierarchii, również z inicjatywy osoby niżej	Komunikacja między osobami o różnym statusie	Sformalizowana - często przez pośredników, z reguły z inicjatywy osoby wyżej
USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Dania, Norwegia, Islandia	Kraje	Basen Morza Śródziemnego i świat arabski, kraje latynoamerykańskie, azjatyckie, afrykańskie

Dystans władzy (GLOBE)

Odzwierciedla stopień hierarchii występujący w kulturach społecznych i w organizacjach oraz stopień akceptacji tego stanu rzeczy

“Powinno się słuchać przywódców bez pytania”

Wyniki na tym wymiarze związane z sytuacją gospodarczą kraju i dobrobytem społecznym.

Kraje z wysokim dystansem władzy:

• niższe wskaźniki dobrobytu gospodarczego i ekonomicznego

• oraz jakości życia i satysfakcji z niego.

• częściej dochodzi do interwencji rządowych w gospodarkę,

• mniej ceniona jest konkurencja w gospodarce i samodzielność gospodarcza.

Najwyżej na tym wymiarze umieszczone są kraje Południowej Azji, Ameryki Łacińskiej oraz Afryki Subsaharyjskiej (a zaraz za nimi kraje Europy Wschodniej razem z Polską), a najniżej – kraje Europy Nordyckiej.

MAS Męskość-Kobiecość (Hofstede)

Stopień, w jakim społeczeństwo wzmacnia tradycyjny, męski model osiągnięć, kontroli oraz władzy

Męskość

• Ważne są wyzwania i konkurencja, osiągnięcia materialne i rzeczowe

• Cenione to co jest duże, silne, szybkie

• Decyzje podejmowane arbitralnie, jednoosobowo, na podstawie „twardych danych” - instrumentalnie

• W życiu i w pracy istnieją silne podziały na role męskie i kobiece

• Świat kobiet i mężczyzn są od siebie bardzo odległe

• Ciąża, poród i opieka nad dzieckiem to sprawa kobiet

• Wiele tabu dotyczących seksualności, fizjologii

Kobiecość

• Rdzeniem jest jakość stosunków międzyludzkich, dobre relacje i współpraca;

• tzw. kultury „miękkie”

• Niewywyższanie się; skromność, opiekuńczość

• Decyzje podejmowane mediacyjnie, konsultacje

• W życiu i w pracy nie są potrzebne silne podziały na role męskie i kobiece; egalitaryzm

• Swobody seksualne, tolerancja + ostrożność – wysoki procent stosujących antykoncepcję;

• Na biegunie FEM różnice między płciami zanikają, na biegunie MAS powiększają się – „rozwarte nożyce”

Męskość kulturowa

• Niski wynik - niskie budżety wojskowe, a większe środki na pomoc społeczną dla krajów rozwijających się

• Predyktor prześladowań politycznych i wojen domowych

• Predyktor agresywnego bądź mało przychylnego stosunku do innych (w obrębie własnej gruby narodowej i poza nią) - męskość kulturowa wiązana z wojowniczością

• w krajach 15-UE procent poparcia dla rozszerzenia Unii o 10 nowych państw kandydujących był istotnie negatywnie skorelowany z męskością

Triada (GLOBE) (odpowiednik MAS)

1. Egalitaryzm rodzajowy (równość płci)

2. Asertywność

3. Orientacja humanistyczna

Egalitaryzm rodzajowy (GLOBE)

Dotyczy udziału kobiet w rynku pracy, równości płci w zakresie edukacji, stopnia równości wymagań wobec dziewczynek i chłopców czy równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy

• Praktyki tego wymiaru nie przekładają się na zjawiska życia społecznego.

• najwyższy poziom egalitaryzmu (a zatem równości płci) wykazują kraje Europy Nordyckiej oraz Wschodniej (co może dziwić), a najniższy – kraje Środkowego Wschodu.

Asertywność (GLOBE)

Odzwierciedla przekonanie dotyczące tego, czy ludzie są lub powinni być zachęcani do bycia asertywnymi, agresywnymi i twardymi lub nieasertywnymi, nieagresywnymi i delikatnymi w relacjach społecznych

• w projekcie GLOBE związana raczej z męską cechą agresywności, dominacji i autorytarności (w przeciwieństwie do pokojowego nastawienia, i niedyrektywności preferowanych przez kultury o niskiej asertywności).

• kultury o najwyższym poziomie asertywności to należące do Europy Germańskiej, a zaraz za nimi do Europy Wschodniej,

• najniższy poziom asertywności wykazano w krajach Azji Konfucjańskiej i Południowej, a także Europy Nordyckiej (House i in., 2004).

• kraje Anglosaskie, w tym kultura Stanów Zjednoczonych - niższy poziom asertywności (w mniejszym stopniu zachęcają do agresji i walki w relacjach z innymi).

Orientacja humanistyczna (GLOBE)

Wymiar łączący się stereotypowo z kobiecością, odnosi się do poziomu opiekuńczości i dbałości o innych

Wysoka:

• Kultury społeczne i organizacyjne akceptują słabości ludzkie oraz cenią i wspierają bezinteresowną pomoc i życzliwe stosunki społeczne.

• cenione wartości współodpowiedzialności za jakość życia obywateli czy pracowników, a nawet mieszkańców całej Ziemi. prowadzą i wspierają programy edukacyjne i pomocowe dla uboższych i dyskryminowanych, są zaangażowane w ochronę środowiska.

• Najwyższą orientację humanistyczną prezentują kraje Południowej Azji, Środkowego Wschodu oraz Afryki Subsaharyjskiej.

Niska:

• Kultury nie są skupione na trosce o innych, a bardziej wspierają odpowiedzialność za siebie samego. Mają niską tolerancję na słabości ludzkie

• Wymiar ten pozytywnie łączy się z wymiarem kolektywizmu instytucjonalnego.

• Najniższy poziom: kraje Europy Germańskiej i Łacińskiej.

• Europa Wschodnia wykazuje średni poziom orientacji humanistycznej, podobny do poziomu krajów Ameryki Łacińskiej.

UAI Unikanie Niepewności (Hofstede)

Stopień tolerancji dla niepewności i wieloznaczności w społeczeństwie np. stopień ustrukturyzowania sytuacji (technologia, prawo, ideologia/religia)

Wysokie

• Niska tolerancja na niepewność i wieloznaczność

• Społeczeństwo oparte na regułach: prawa, regulacjach i silnej kontroli, by zredukować ilość niepewności (trudno założyć działalność gospodarczą

• czystość i higieniczność

• sztywność, potrzeba struktury, kontrola państwa nad obywatelami

• silna potrzeba bycia stale zajętym – ciężka praca jest wewnętrzną potrzebą

• niechęć do wprowadzania innowacji

• niechęć wobec odmiennych zachowań i poglądów,

• główne motywatory to poczucie bezpieczeństwa i uznanie lub przynależność

• lęk przed porażką

• pozytywna korelacja z wysokim poziomem niepokoju i wysokim spożyciem alkoholu

Niskie:

• społeczeństwo nie koncentruje się na redukcji niepewności, akceptuje różnorodność opcji;

• mniej zorientowane na reguły, podejmuje większe ryzyko oraz szybciej akceptuje zmiany.

• akceptacja dla odmiennych i innowacyjnych działań,

• główne motywatory – osiągnięcia i uznanie

• niski poziom stresu, subiektywne poczucie dobrobytu, przedsiębiorczość,

• niski poziom lęku przed porażką, nadzieja na sukces

Unikanie niepewności (GLOBE)

Dotyczy stopnia, w jaki kultury społeczne/organizacyjne przywiązują wagę do porządku i ładu osiąganego przez klarowne, bardzo szczegółowo opisane procedury postępowania, ściśle dostosowane do sytuacji, jasne i jednoznaczne rozwiązania legislacyjne, a także do przestrzegania tych ustalonych reguł

• Najwyżej w zakresie unikania niepewności usytuowane są kraje Europy Nordyckiej i Germańskiej oraz Azji Konfucjańskiej, za nimi kraje Anglosaskie (House i in., 2004).

• Najniżej zaś kraje Europy Wschodniej oraz Ameryki Łacińskiej.

• Negatywnie skorelowany z tym samym wymiarem Hofstede!! Tam Polska ma bardzo wysoki wynik na wymiarze unikania niepewności. W GLOBE chodzi o cenienie przez społeczeństwo ustalonych ściśle praw i procedur; u Hofstede chodzi o stopień narzucenia przez państwo procedur, niekoniecznie akceptowany przez obywateli.

LTO Orientacja czasowa (Hofstede)

Dotyczy kierunku, w którym “spogląda” społeczeństwo oraz długości perspektywy czasowej w myśleniu i planowaniu

Perspektywa długodystansowa

• pragmatyczne podejście;

• perspektywa wielu pokoleń wprzód

• wspieranie silnego etosu pracy, długoterminowe nagrody jako rezultat za dzisiejszą ciężką pracę;

• wytrwałość, oszczędność, zapobiegliwość

• hierarchiczność, kształtowanie relacji według statusu,

• poczucie wstydu (zmusza do wywiązywania się z zobowiązań),

• zmiany społeczne, wspieranie innowacji w edukacji jako sposób na przygotowanie się do zmian w przyszłości

Perspektywa krótkodystansowa

• ukierunkowanie na przeszłość, przywiązanie do stabilizacji i tradycji

• „Bóg tak chce”; normatywność

• nieufność w stosunku do zmian społecznych;

• brak myślenia długofalowego

• słabsza przedsiębiorczość i innowacyjność

• niskie nastawienie na kumulowanie oszczędności na przyszłość

Triada zadaniowa (GLOBE) odpowiednik LTO

1. Orientacja na wykonanie (jakość wykonania)

2. Orientacja przyszłościowa

3. Unikanie niepewności

Orientacja na wykonanie (GLOBE)

Stopień, w jakim członkowie grupy są nagradzani za doskonalenie wyników swojej pracy oraz dążenie do doskonałości (mistrzostwo)

Wysoka

• wiąże się z praktyką organizacyjną, w której siła oddziaływania na inne osoby w organizacji zależy od zdolności i wkładu wniesionego do organizacji,

• wynagrodzenie jest adekwatne do wyników pracy.

• Kultury i organizacje cenią innowacyjność, zachęcają do rozwoju i doskonalenia swoich umiejętności oraz stawiania sobie ambitnych celów.

• kraje Europy Germańskiej, oraz Południowej i Konfucjańskiej Azji (House i in., 2004).

• Polscy menedżerowie scharakteryzowali kulturę swego kraju oraz kulturę organizacji jako stosunkowo mało zorientowaną na osiągnięcia (Mączyński i in., 1998 i 2009),

Orientacja przyszłościowa (GLOBE)

Długo- lub krótkofalowa perspektywa dotycząca określania celów oraz preferencja co do sposobu ich realizacji. W tym wymiarze mieści się również sposób traktowania czasu (kultury monochroniczne vs polichroniczne

Wysoka:

• kultury i organizacje cechuje dyscyplina, zdolność odraczania gratyfikacji i kontrola emocjonalna,

• planują długofalowo i cenią terminowe wykonanie, punktualność niezwykle pożądaną cechą oraz objawem szacunku do partnera.

• planowe wykonywanie zadań pozwala na spokojną realizację projektów i ustalanie priorytetów według ważności, a nie głównie pilności.

• Do krajów o najwyższej orientacji przyszłościowej należą te z Europy Germańskiej i Nordyckiej.

Niska:

• trudność z długofalowym planowaniem,

• elastyczność w dostosowywaniu się do zmiennych okoliczności, nastawienie na wykonywanie bieżących zadań,

• tendencja do jednoczesnego wykonywania kilku zadań naraz, „gaszenia pożarów”,

• określanie priorytetów bardziej na podstawie pilności a nie ważności,

• tolerancja w realizacji zadań niezgodnych z harmonogramem oraz częsta zmiana planów.

• Polska zajmuje 60 miejsce z 62 krajów, które wzięły udział w projekcie, co oznacza niskie nastawienie na przyszłość (Mączyński i in., 1998).

Postrzeganie czasu (Hall)

Monochronicznosć

• Poszanowanie czasu, harmonia

• Czas liniowy

• Jedno działanie po drugim

• Planuje się konkretne działania

• Harmonogramy świętością

• Kraje nordyckie i germańskie kraje europejskie

• Kraje północnoamerykańskie

Umiarkowane: Polska, Rosja, Ukraina, Białoruś, kraje południowoeuropejskie

Polichroniczność

• Dobre relacje

• Czas synchroniczny

• Wszystko na raz

• Planuje się ogólne ustalenia

• Harmonogramy zawsze można zmienić

• świat arabski

• większość krajów afrykańskich

• kraje latynoamerykańskie

• większość krajów Azji Południowej i Południowo-Wschodniej

IVR zaspokojenie vs ograniczanie (indulgence vs restraint) (Hofstede)

Stopień, w jakim członkowie społeczeństwa starają się kontrolować swoje impulsy i pragnienia

Zaspokojenie (indulgence) - wysoki wynik:

• Tendencja do realizacji pragnień i potrzeb związanych z radością życia i czerpaniem przyjemności z niego

• Wysokie wyniki w Ameryce Łacińskiej, sporej części Afryki (nie-muzułmańskiej), krajach anglosaskich i Europie nordyckiej

Ograniczanie (restraint) - niski wynik:

• Przekonanie, że spełnienie pragnień powinno być ograniczane i regulowane przez normy moralne

• Pozytywna korelacja z poziomem cynizmu i pesymizmu

• Niski nacisk na czas wolny; postrzeganie dogadzania sobie jako czegoś niewłaściwego i poczucie winy z tym związane

• Niskie wyniki we wschodniej Azji, wschodniej Europie i krajach muzułmańskich

Polska na wymiarach Hofstede

• Stosunkowo wysoki dystans władzy

• Kultura raczej indywidualistyczna

• Kultura raczej męska

• Bardzo wysokie unikanie niepewności

• Orientacja krótkoterminowa

• Ograniczenie realizacji pragnień

Polska w projekcie GLOBE - zmiany 1996 vs 2008

• Orientacja na wykonanie bez zmian

• Orientacja przyszłościowa spadła

• Kolektywizm instytucjonalny spadł

• Dystans władzy wzrósł

• Orientacja humanistyczna spadła

• Unikanie niepewności bez zmian

• Egalitaryzm rodzajowy spadł

Ogólna ocena teorii Hofstede

• Wymiary a religie: zakorzenienie w protestantyzmie

• Kościół katolicki jest znacznie bardziej zhierarchizowany i kolektywistyczny niż różne odmiany religii zreformowanej

• Męskość i unikanie niepewności, Hofstede również wiąże z katolicyzmem

• Korelacje protestantyzmu z PDI, IDV, UAI są bardzo wysokie

• Im silniejsza obecność protestantyzmu w religii, tym niższy dystans władzy, wyższy indywidualizm i niższe unikanie niepewności w sferze profanum. Wskaźnika MAS pokazuje podobną tendencję

Krytyka koncepcji Hofstede

• syndrom kultury protestanckiej: egalitaryzm i sprawna regulacja stosunków międzyludzkich, autonomia i odpowiedzialność osobista za własne życie a także niższa agresywność

• Boski: oprócz wymiaru dystansu władzy (PDI), wszystkie pozostałe, w stopniu rosnącym wraz z kolejnością omawiania, obarczone są poważnymi wątpliwościami interpretacyjnymi: czy to, co stanowi skalę, powinno tak a tak się nazywać?

• Wymiary nie są niezależne od siebie

• Wymiary i teoretyczna baza do nich w niewłaściwej kolejności i stąd problemy

• Wymiar Unikania Niepewności UAI najbardziej skażony błędnymi interpretacjami i konotacjami

• Cztery wymiary Hofstede nie pochodzą z jednej, wspólnej analizy wielozmiennowej

• Analizy regresji często nierzetelne, przypadkowe ułożeni wzajemnie skorelowanych predyktorów znajdzie się w równaniu regresji

• Hofstede oskarżany o stronniczość w opisywaniu wymiarów - pewne bieguny wymiarów gorsze od innych - jego teoria służy promowaniu kultury holenderskiej i protestantyzmu

Teoria Kagitcibasi (2002): 3 modele rodzinne

1. Model całkowitej współzależności

Występuje on najczęściej w tradycyjnych rolniczych społecznościach, w których współpraca wszystkich członków rodziny jest gwarancją jej przetrwania

• Niezależność dziecka jest dysfunkcjonalna i może być spostrzegana jako zagrożenie dla przetrwania rodziny, ponieważ samodzielne dziecko może troszczyć się o własne interesy i przedkładać je ponad interesy rodziny

• Metody socjalizacyjne dążą do wyrobienia u dziecka posłuszeństwa i poczucia współzależności, nie pozostawiając miejsca na autonomię

2. Model niezależności

Typowy dla zachodniej rodziny nuklearnej. Najbardziej rozpowszechniony w zamożnej klasie średniej.

• Wychowanie ma zaszczepić w dziecku poczucie niezależności i wiarę we własne siły. Rozdzielenie z rodzicami uważane jest za konieczne dla zdrowego rozwoju jednostki

• Każda generacja troszczy się o siebie, więc dzieci nie muszą dbać o starych rodziców, którym emerytura zapewnia godziwe życie

3. Model emocjonalnej (psychologicznej) współzależności

Występuje w zamożniejszych społecznościach miejskich w regionach tradycyjnie związanych z kolektywizmem.

• Zniesienie zależności materialnej pomiędzy członkami rodziny stwarza miejsce dla autonomii dziecka. Jego niezależność nie jest już spostrzegana jako zagrożenie.

• W związku z tym, że nadal ceniona jest współzależność emocjonalna, socjalizacja ma za zadanie wytworzyć poczucie bliskości między dzieckiem i rodzicami

• Choć nie wymaga się całkowitego posłuszeństwa i pozostawia się dziecku trochę swobody, nie oznacza to braku kontroli.

• Najlepszy model rodzinnej socjalizacji, pozwala na realizację potrzeby przynależności i autonomii

Przez długi czas zakładano naturalną ewolucję rodziny wielopokoleniowej dominującej w tzw. „większościowym świecie” (Majority World) w kierunku rodziny nuklearnej.

Późniejsze badania Kagitcibasi (2006) pokazują, że industrializacja i modernizacja nie prowadzą do nuklearyzacji rodziny. Osłabiona zostaje materialna, ale nie emocjonalna współzależność między jej członkami.

Kagitcibasi i dziadkowie

• Model niezależny – dziadkowie mają znikomy kontakt z wnukami

• Model całkowitej współzależności – dziadkowie i wnuki mieszkają razem

• Model współzależności emocjonalnej, dziadkowie nie mieszkają z wnukami, ale utrzymują z nimi częsty kontakt.

• Częstość kontaktów nie gwarantuje bliskiej i pozytywnej więzi (Woods, 1996)

Migracja

• Zmiany fizyczne (klimat, jedzenie, flora bakteryjna, bodźce fizyczne)

• Zmiany społeczne (staję się dzieckiem, które potrzebuje pomocy)

• Zmiany psychologiczne (samoskuteczność, poczucie własnej wartości, zadowolenie z życia)

Stres akulturacyjny/szok kulturowy

Naturalna reakcja stresem na zmianę otoczenia i na zmiany, których wymaga ta nowa sytuacja:

• na różnice w sposobach myślenia, działania, komunikowania się i okazywania emocji

• dotyczy osób mających kontakt z odmienną, nową dla nich kulturą przez dłuższy czas

• wymaga: uczenia się + radzenia sobie ze stresem, czasu

• szok kulturowy może być długotrwały i kumulatywny

• Niepokój i napięcie wynikające z procesu adaptacji psychologicznej

• Poczucie straty i wyobcowanie (przyjaciele, status, praca, rodzina, etc)

• Odrzucenie lub/i poczucie odrzucenia przez nową kulturę

• Niepewność i poczucie niewystarczających kompetencji społecznych w nowej kulturze; poczucie niedopasowania

• Zaskoczenie, lęk, wstręt na zmiany

• Poczucie bezradności

• Konflikty w relacjach/szkole/w miejscu pracy

Dynamika procesu adaptacji kulturowej (U)

1. Miodowy miesiąc
   fascynacja, radość, “moje życie jest znacznie lepsze od poprzedniego”

2. Obserwator

3. Uczestnik

4. Szok kulturowy
   wrogość, złość, nerwowość, niechęć do wszystkiego w nowej kulturze, “jestem uziemiony, uwięziony”

5. Akulturacja
   stopniowe przystosowanie, zrozumienie różnic, “nie jest tak źle, jest inaczej”

6. Adaptacja
   poczucie radzenia sobie, rozwiązywanie problemów, “dużo się nauczyłem”

Migracja jako czynnik ryzyka depresji

• Migracja sama w sobie wiąże się z wyższym ryzykiem depresji (Bunevicius et al., 2009)

Ogólne czynniki depresji:

• wcześniejsze doświadczenie depresji

• brak wsparcia społecznego (partnera, rodziny, przyjaciół)

• doświadczenie przemocy (w dzieciństwie lub późniejszym wieku)

• obecność stresorów sytuacyjnych (np, trudności finansowe)

• trudność z dzieleniem się swoimi problemami, emocjami, etc.

Specyficzne czynniki związane z migracją:

• traumatyczne doświadczenia przedmigracyjne i migracyjne (doświadczenie wojny, ucieczki, tortur, przemocy seksualnej, śmierć bliskich, pobyt w obozach dla uchodźców)

• zespół stresu pourazowego (lęk, koszmary senne, poczucie bezradności, utrata kontroli nad sytuacją)

• stres akulturacyjny (utrata pracy, mieszkania, kłopoty finansowe; trudności językowe i kulturowe)

• zaabsorbowanie sytuacją rodziny pozostałej w kraju pochodzenia

U kogo szok kulturowy mniej intensywny

Adaptacja psychologiczna zależy od:

• cech osobowości (np. odporność psychiczna),

• wcześniejszych doświadczeń życiowych,

• wsparcia społecznego

Adaptacja społeczno-kulturowa zależy od:

• wiedzy na temat nowej kultury,

• ilości kontaktu międzykulturowego

• pozytywnego nastawienia/motywacji do kontaktu

Strategie akulturacji (Berry, 2003)

Empatyczna Troska

Skłonność do współczucia i współodczuwania w stosunku do ludzi dotkniętych niepowodzeniem

Przyjmowanie Perspektywy

Umiejętność oraz skłonność do spontanicznego przyjmowania cudzego punktu widzenia w codziennych sytuacjach życiowych

Osobista Przykrość

Skłonność do przeżywania strachu, niepokoju, przykrości czy dyskomfortu w odpowiedzi na silne negatywne doświadczenia (cierpienie) innych ludzi

Historia badań nad płcią

1. Kobiety są mniej inteligentne (1894-1936)
   „Wysoka uczuciowość tłumi u kobiet zdolność do myślenia w sposób logiczny” (Heymans, 1910 – psychologia kobiety); Thorndike – Kobiety mniej inteligentne od mężczyzn

2. Kobiecość i męskość jako cecha globalna osobowości (1936-1974)

3. Androgynia jako ideał ról płciowych (1974- 1982)

4. Płeć jako kategoria społeczna (1982-1990)

5. Płeć a obraz własnej osoby (lata 90.)

6. Płeć a mechanizmy grupowe, przeciwdziałanie dyskryminacji, zmiany społeczne (XXI wiek)

Jak rozumiemy płeć i rodzaj w psychologii

Płeć jako kategoria społeczna

• Potrzeba podziału świata społecznego na mniejsze elementy - schematy są potrzebne (Allport, 1954)

• Każda kultura zbadana do tej pory przez antropologów dokonuje rozróżnień ze względu na płeć

• Kategoria płci obecna od pierwszych kilku miesięcy życia (7m.ż. - dziecko inaczej zachowuje się słysząc męskie i kobiece głosy, 9m.ż. - reaguje odmiennie na męskie i kobiece twarze)

• Już kilkuletnie dzieci przypisują innym etykiety odnoszące się do płci i 75% dzieci 2,5-letnich i 84% 5-latków trafnie rozpoznaje atrybuty przypisywane każdej z płci

• Klasyczny eksperyment Philipa Goldberga (1968) - esej autorstwa kobiety vs meżczyzny

• W badaniu Berny Skrypnek i Marka Snydera (1982) osoby badane miały za zadanie przydzielić swojemu partnerowi pewne zadania, przy czym jedyną informacją, jaką posiadano na temat tej osoby była jej płeć

Rozwój identyfikacji z płcią (Slaby, Frey, 1975)

Etap 1 - Brak różnicowania płci (zrobiłam/zrobiłem)

Etap 2 (Początek 2-3 r.ż.) - Zaczyna stosować etykiety rodzajowe w stosunku do siebie i innych

Etap 3 (od 4,5 r.ż.) - Stabilność rodzajowa (Kiedy urośniesz będziesz mamą czy tatą?)

Etap 4 - Konsekwencja płciowa (Bawię się lalką to nie znaczy że jestem dziewczynką)

Etap 4, 5 - Utrwalanie tożsamości płciowej i rodzajowej

Wrastać w płeć (Maccoby, 1998, 2002)

Dorastanie osobno vs ponowne spotkanie

• Między 2 a 6, 7 rokiem życia 70% spontanicznej zabawy odbywa się między dziećmi tej samej płci, intensyfikacja ok 11 r.ż.

• Chłopcy - grupy, dziewczynki - pary

• “Transfery” okazyjne - głównie dot. dziewczynek

• Efekt odwetu (nawet częściej wobec chłopców)

Stereotypy płci (Deaux, Lewis, 1983, 1984)

1. Osobowość

   • Stereotyp kobiecości: emocjonalność, zdolność do poświęceń, delikatność, czułość, troska o uczucia innych, umiejętność rozumienia innych, ciepło w relacjach z innymi, pomaganie.

   • Stereotyp męskości: niezależność, aktywność, kompetencja, łatwość podejmowania decyzji, niezawodność, wiara w siebie, nieuleganie naciskowi, poczucie przywództwa

2. Role społeczne

   • Stereotyp kobiecości: kobieta jest źródłem wsparcia emocjonalnego dla innych, zarządza domem, opiekuje się dziećmi, odpowiada za urządzenie domu

   • Stereotyp męskości: mężczyzna jest głową domu, utrzymuje finansowo rodzinę, jest przywódcą, jest odpowiedzialny za domowe sprawy

3. Wygląd zewnętrzny

   • Stereotyp kobiecości: delikatny głos, schludność, wdzięk, miękkość ruchów

   • Stereotyp męskości: wysoki, silny, krzepki, szeroki w ramionach

4. Zawody

   • Stereotyp kobiecości: terapeutka, telefonistka, logopedka, nauczycielka, pielęgniarka

   • Stereotyp męskości: kierowca ciężarówki, agent ubezpieczeniowy, instalator telefonów, chemik, burmistrz miasta

Teoria ról społecznych (Alice Eagly, 1987)

Istnienie ról społecznych przyczynia się do powstawania stereotypów płci pełniących funkcje zarówno deskryptywne jak i preskryptywne

Wyniki metaanaliz dotyczących różnic między płciowych

BRAK RÓŻNIC: SATYSFAKCJA Z ŻYCIA I POZIOM SZCZĘŚCIA, STYL I SKUTECZNOŚĆ ZARZĄDZANIA CHYBA, ŻE PRZYPOMINAMY O STEREOTYPACH! Plus: zadowolenie z własnego ciała i samoocena sportowa

1. Różnice duże: motoryka, seks i agresja
   Mężczyźni:

   • Aktywność motoryczna (do wieku prenatalnego)

   • Prędkość rzucanego obiektu (2,18!!)

   • Długość rzutu

   • Dokładność rzutu

   • Siła uchwytu dłoni

   • Szybkość biegu

   • Rotacje umysłowe

   • Koordynacja wzrokowo-ruchowa

   • Plastyczność ruchów

   • Wyższa agresja ogółem, fizyczna i werbalna (dzieci szczególnie), samoopis, opis innych, obserwacja, częściej tej samej płci

   • Seks przedmałżeński przelotny

   • Silniejsza zazdrość o seks niż uczucia

   • Liczba partnerów seksualnych

   • Odsetek masturbujących się

   • Oglądanie pornografii

   • Zgoda na seks po miesiącu

   • Zainteresowanie przelotnymi związkami

   • Mniejsza ekskluzywność relacji

2. Różnice umiarkowane: komunikacja i zachowania społeczne

   Kobiety:

   • Ortografia

   • Zdolności językowe

   • Liczba wypowiedzi

   • Znajomi z klasy/roku

   • Małżonkowie/partnerzy

   • Dekodowanie sygnałów

   • Umiejętność wyrażania

   • Uśmiech społeczny

   • Patrzenie na innych

   • Zwierzanie się osobom tej samej płci

   • Silna świadomość bycia obserwowaną

   • Udział w ryzykownych eksperymentach

   • Ryzyko fizyczne

   • Mniejsze pomaganie w obecności świadków

3. Różnice małe: osobowość

   Kobiety:

   • Neurotyzm

   • Empatia (samoopis)

Mechanizmy podtrzymujące nierówności ze względu na płeć

1. Stereotypy płci

2. Syndrom oszusta/oszustki - lęk przed sukcesem (Cherry i Deaux, 1971)
   Zjawisko psychologiczne objawiające się tym, że dana osoba nie wierzy we własne osiągnięcia i możliwości, nawet jeśli otaczają ją dowody posiadanych kompetencji czy odnoszonych sukcesów

3. Queen Bee/Królowa pszczół

   • Kobiety-liderki asymilują się do męskiego środowiska pracy i dystansują się od młodszych kobiet i usprawiedliwiają istniejące nierówności płciowe.

   • Źródło czy konsekwnecja dyskryminacji?

   • Królowa pszczół to zachowanie w odpowiedzi na istniejącą dyskryminację i zagrożenie tożsamości.

   • Podobnie oddzielnie się od swojej grupy jest obserwowane w innych marginalizowanych grupach – mobilność w górę.

   • Powielanie niż próba zmiany istniejących nierówności

4. Efekt odwetu
   Kara w postaci gorszych ocen interpersonalnych lub sankcji ekonomicznych (np. brak promowania pracownika/pracownicy), która spotyka osoby, których zachowanie nie mieści się w stereotypach - np. dominująca kobieta lub skromny mężczyzna

5. Ambiwalentny seksizm
   Peter Glick i Susan Fiske (1997, 2001) Ambiwalentny seksizm = seksizm życzliwy i wrogi

   • BS koreluje pozytywnie z HS we wszystkich krajach

   • Wysokie wyniki w HS → przypisywanie negatywnych cech kobietom

   • Wysokie wyniki w BS → przypisywanie pozytywnych cech kobietom

   • Im wyższe HS i BS tym niższe wskaźniki równości płci, liczba kobiet w rządzie, sektorze biznesu, długość życia, poziom wykształcenia, standard życia

   • Kobiety częściej odrzucają HS niż BS

6. Zagrożenie stereotypem

7. Wiara w grę o sumie zerowej

Status incongruity theory - Teoria niespójności statusu z płcią

Status incongruity hypothesis (SIH) (Rudman, Phelan, Moss-Racusin, & Nauts, 2009) – to nie niespójność z rolą, ale ze statusem powoduje efekt odwetu

ZAGROŻENIE DLA HIERARCHI PŁCI I PORZĄDKU SPOŁECZNEGO

CZEGO NIE WOLNO TEGO NIE RÓB!

Kobieta i mężczyzna idą do pracy

• Efekt pełnienia ról rodzicielskich ma negatywny wpływ zarówno na kobiety jak i mężczyzn w momencie poszukiwania pracy

• Pracownicy, którzy mieli dzieci byli oceniani jako mniej sprawni i mniej oddani pracy niż osoby niepełniące ról rodzicielskich, niezależnie od płci rodzica

• Oceny ojców mniej surowe niż oceny matek Fuegen, Biernat, Haines, Deaux (2004)

• ALE Ojcowie poszukujący rozwiązań WLB są też b. negatywnie oceniani

Teoria niepewnej męskości (Vandello, 2008)

• Męskość - trudna do zdobycia, trudna do utrzymania

• Na męskość trzeba zasłużyć!

• Brak rytuałów przejścia

• Niepewność i niepokój odnoszą się do obrazu Ja i do niepewności co do potwierdzenia własnej męskości przez innych

• Mężczyźni nadkompensują swoją męskość, jeżeli ich męska tożsamość jest zagrożona (Willer, Rogalin, Conlon, & Wojnowicz, 2005)

Podsumowanie psychologii rodzaju

• Rozkład płci w dużej mierze się pokrywa, a różnice między płciami są stosunkowo niewielkie

• mężczyźni i kobiety są znacznie bardziej podobni niż różni w większości aspektów społeczno-psychologicznych, szczególnie tych związanych w jakikolwiek sposób z pracą (por. Abele, 2000)

• różnice między płciami, które pojawiają się na krańcach rozkładu są znacznie większe niż jakiekolwiek średnie różnice: mężczyźni i ich najwyższe wyniki w rozumowaniu matematycznym - jest 7 razy więcej mężczyzn niż kobiet (Williams i Ceci, 2007).

• nauczyciele traktują chłopców i dziewczęta inaczej (zob. Ceci i in., 2009)

• rodzice częściej niż córki wyjaśniają swoim synom kwestie naukowe (patrz Hyde, 2007).

• Ogólnie rzecz biorąc, rodzice zachęcają do typowych dla płci zajęć (metaanaliza - patrz Lytton & Romney, 1991)

• Role płci są ważniejsze niż płeć w wyjaśnianiu różnic między płciami w zdolnościach przestrzennych (zob. także Abele, 2000).

• Wczesne uczenie się jest przyczyną wielu różnic między płciami wśród dorosłych (zob. Deaux & Major, 1987).