Kafli 5 - Sálfræði að hætti Newtons

Þyngdarlögmál Newtons

Afar mikilvægur eiginleiki þyngdarlögmáls Newtons er sá að kenningin virðist veita algilda skýringu á hegðun fyrirbæra í þyngdarsviði.

Uppfyllir einnig kröfur um

* Eindarhyggju
* Skýringarfræðilega smættun
* Löghyggju
* Ógagnrýnda reynsluhyggju

Hún sýnir að það er hægt að vera með kenningarsamþættun og möguleika er á allsherjarkenningu.

Menn sem stunduðu sálfræði að hætti Newton

1. John Locke
2. Berkeley
3. David Hume
4. David Hartley
5. James Mill
6. John Stuart Mill

John Locke

Fyrstur til að reyna að beita vísindalegum meginreglum Newtons á sálfræðileg viðfangsefni.


1. Faðir reynsluhyggjunar
2. Þekkingarfræðileg reynsluhyggja þar sem öll þekking á rætur í skynreynslu. Afleiðing sálfræðilegrar reynsluhyggju.
3. Hugurinn er óskrifað blað.
4. Um sálræn fyrirbæri gildir eindarhyggja.
5. Gerði ráð fyrir frumlegum og annarlegum eiginleikum. Taldi hinsvegar að annarlegir eiginleikar ættu sér enga hliðstæðu í raunveruleikanum. Ef að hlutir búa yfir einhverjum mætti til að hreyfa við huga okkar þá sjáum við annarlega eiginleika.
6. Taldi að við gætum öðlast sennilega skoðun á eðli heimsins.

Sálfræðileg reynsluhyggja (psychological empiricism)

Locke.

Innihald hugans hvílir allt á reynslu okkar.

Eindarhyggja sálrænna fyrirbæra

Locke.

Allar flóknar hugmyndir eru byggðar upp af einföldum hugmyndum um lit, bragð, lykt og svo framvegis, sem eru auðgreinanlegar hver frá annarri og eiga endanlegan uppruna sinn í skynjun okkar.

Sérhver hugmynd er því annaðhvort


1. Einföld hugmynd

eða


2. Samansuða einfaldra hugmynda

Báðar gerðir byggja á reynslu.

Merkingafræðileg reynsluhyggja (meaning empiricism)

Locke.

Öll merking er háð reynslu, þar sem orð okkar eru einskonar merkimiðar fyrir hugmyndir okkar.

Frumlegir eiginleikar (primary qualities)

Búa í sjálfu fyrirbærinu t.d. form, stærð og hreyfing

Annarlegir eiginleikar (secondary qualities)

Tilkomnir vegna skynfæra okkar og hugarstarfs t.d. litur

Locke og meðvitund

Vitneskja okkar um innihald hugar okkar er bein og hafin yfir mistök af því við erum alltaf meðvituð um allt sem er í huga okkar.

Meðvitundin er einskonar innra skynfæri sem skynjar stöðugt hugsun okkar, hugmyndir og skynhrif.

* Rök: Það er erfitt að ímynda sér hið gagnstæða, það að einhver hugsi eitthvað en viti ekki af því (veik rök).

George Berkeley

Hughyggja.

* Í andstöðu við Newton, notaði merkingarlega reynsluhyggju til að hafna hugtökum sem hann notaði af því við getum ekki skynjað þau (t.d. algilt rúm og þyngdarafl)
* Leit á frumlega eiginleika eins og Locke leit á annarlega eiginleika
* Hafnaði þekkingu á öllu nema hugmyndum okkar
* Vísindi geta, í besta falli, skýrt reglufestu í skynjun og hugmyndum okkar
* Fjarlægðarskynjun

Hughyggja (idealism)

Sú hugmynd að aðeins hugurinn og innihald hans sé raunverulega til

Berkeley og fjarlægðarskynjun

Byggir á því að við drögum ómeðvitaðar ályktanir út af tengslum sjón-, hreyfi- og snertiskynjunnar okkar.

David Hume

Sálfræðileg reynsluhyggja og eindarhyggja (eins og Locke).

* Efnisleg fyrirbæra valda hughrifum og allar hugmyndir eru reistar á þeim
* Aðhylltist merkingarfræðilega reynsluhyggju
* Fegurð verður bara til í huga okkar, vegna hughrifa
* Kvísl Humes
* Eindarhyggja: Flóknar hugmyndir okkar eru samsettar úr einfaldari hugmyndum okkar, og **samruni hugmynda** er grundvöllur hins sálræna gangverks okkar

Kvísl Humes (Hume’s fork)

Merkingarfræðilegur greinamunur á yrðingum á grundvelli þess hvernig sannleiksgildi þeirra er ákvarðað:


1. Innbyrðis sannar eða ósannar yrðingar
2. Útbyrðis sannar eða ósannar yrðingar

Setningar af þessum tegundum voru þær einu sem voru merkingarbærar.

Innbyrðis sannar eða ósannar yrðingar

Kvísl Humes.

Hlutir sem eru einfaldlega sannir t.d. stærðfræðilegar jöfnur, byggist ekki á empírískum gögnum og breytist ekki við nýjar athuganir. Byggir á rökhugsun.

Innbyrðis yrðingar eru:


1. nauðsynlega sannar eða ósannar
2. fyrirframþekkjanlegar
3. analýtískar

Útbyrðis sannar eða ósannar yrðingar

Kvísl Humes.

Hluti rsem hægt er að athuga/upplifa, t.d. sólarupprás, eitthvað sem byggist á empírískum gögnum og getur breyst við nýjar athuganir.

Yrðingar eru


1. Sannar eða ósannar háð hendingu
2. Eftiráþekkjanlegar
3. Synthetískar

Kenning Hume um hugræn vensli (mental associations)

Algild kenning sem segir að samruni hugmynda okkar verði á grundvelli


1. líkinda
2. nálægðar
3. orsakatengsla

Hume, orsök og afleiðing

Orsakasambönd eru hvergi í skynreynslu okkar, heldur aðeins tveir atburðir sem fara stöðugt saman, sem er í mótsögn við skilning okkar á orsakasamböndum. Við trúum því að það geti verið munur á fylgni og orsök, en Hume taldi að hugurinn varpaði orsakasamböndum á atburði vegna vana, væntinga og tilfinninga.

David Hartley

Reynsluhyggja.

* Taugalífeðlisfræðileg skýring á hugmyndatengslum og þróaði kenningu um þau sem náði alla leið til hegðunar
* Kenning um hughrif
* Kenning um hughrif leiddi til skýringar á sjálfráðri og ósjálfráðri heðgun, og hvernig sjálfráð hegðun getur orðið ósjálfráð og öfugt
* Ólík kennningum annarra reynslumanna af því að samsetning hugmynda er líkari efnafræðilegum samruna en beinni samsetningu í kenningu hans
* Trúði að sálin væri ódauðleg

Kenning um hughrif (impressions)

David Hartley.

Einskonar titringur í hvíta efninu í heilanum sem skilur eftir sig leifar í formi minniháttar titrings, sem er efniviðurinn í hugmyndum okkar.

Endurtekinn samtímis titringur tveggja ólíkra skynhrifa A og B veldur tengslum á milli samsvarandi hugmynda, a og b, í formi nýrrar hugmyndar a + b og samsvarandi nýs minniháttar titrings. Þannig er hugmyndin a eða hugmyndin b nóg til að vekja hugmyndina a + b.

Frönsku reynsluhyggjumennirnir

Kölluðust skynhyggjumenn (sensationalists) og þróuðu hugmyndir bresku reynsluhyggjumannanna áfram.


1. Étienne Bonnot de Condillac
2. Claude Adrien Helvétius

Höfðu áhrif á hugsjónarhyggjumenn.

Étienne Bonnot de Condillac

Franskur reynsluhyggjumaður (skynhyggjumaður).

Hélt því fram að gera mætti grein fyrir hugmyndum okkar og gangverki hugans á grundvelli skyns og þeirri vellíðan eða sársauka sem það kynni að valda okkur.

Claude Adrien Helvétius

Franskur reynsluhyggjumaður (skynhyggjumaður).

Taldi að reynslan mótaði huga okkar og þess vegna mætti móta alla einstaklinga á æskilegan hátt með viðeigandi uppeldi og menntun (umhverfishyggja).

Hugsjónarhyggjumenn (idéologues)

Franskir reynsluhyggjumenn sem urðu fyrir áhrifum Condillac og Helvétius.

Umhugað um mannlegan þroska og töldu að nota ætti sálfræði til að stuðla að félagslegum umbótum og betri menntun.

Andspyrnumenn við sálfræði að hætti Newton

1. Thomas Reid
2. Gottfried Wilhelm von Leibniz
3. Immanuel Kant
4. Giambattista Vico

Thomas Reid

Andspyrnumaður.


1. Hafnaði sálfræðilegri eindarhyggju og tengslahyggju, taldi leiða til óæskilegrar blödnu af efnishyggju, löghyggju, efahyggju og trúleysi
2. Skosk brjóstvitssálfræði
3. Bein raunhyggja
4. Greinarmunur á áreiti, skyni og skynjun
5. Ekki hægt að gera grein fyrir skyni á grundvelli áreitis né skynjunar á grunvelli skyns, þess vegna er ekki hægt að nota eindar-, tengslahyggju eða vélrænar skýringar

Bein raunhyggja (direct realism)

Thomas Reid.

Skynjun okkar er hrein og bein af fyrirbærunum sjálfum en ekki aðeins af skynhrifum eða hugmyndum þeirra.

Reid taldi reyndar að skynjun okkar væri bein af hendi Guðs.

Gottfried Wilhelm von Leibniz

Andspyrnumaður.


1. Rökhyggja
2. Taldi að hugmyndir okkar um magn, rúm, tíma, efni og orsök væru meðfæddar
3. Smáhrif og skynþröskuldur
4. Fyrirframsamræmi

Kenning um smáhrif (petites perceptions)

Leibniz.

Nægilegur fjöldi smáhrifa getur í sameiningu orðið nógu sterkur til að ná meðvitund okkar út af samþættingu hugans.

Skynhrif okkar verða því að ná yfir tiltekinn skynþröskuld til að við verðum þeirra vör.

* Andstaða við hugmyndir flestra reynsluhyggjumanna, af því að kenningin segir að sumt innihald huga okkar sé ómeðvitað.

Immanuel Kant

Andspyrnumaður.


1. Forskilvitleg hughyggja (blanda af rökhyggju og reynsluhyggju)
2. Hugkvíar
3. Við búum yfir samþættri fyrirframþekkingu um grunnlögmál raunvísinda útaf hugkvíunum
4. Hvernig hlutirnir virðast okkur vs. Hvernig þeir eru í raun og veru, samþætt fyrirframþekking virkar bara með hvernig hlutirnir virðast okkur

Forskilvitleg hughyggja (transcendental idealism)

Kant.

Form þekkingar okkar um heiminn byggir á meðfæddum hugkvíum.

Hugkvíar (categories)

Kant.

Hugur okkar mótar alla skynjun okkar eftir hugkvíunum.

Giambattista Vico

Andspyrnumaður.


1. Viðfangsefni sálfræðinnar eru okkur betur þekkt en viðföng náttúrunnar
2. Lögmál sérhvers fyrirbæris er best þekkt skapara þess og þess vegna væru sálræn fyrirbæri best þekkt okkur sjálfum
3. Við höfum beinan aðgang að sálrænu ástandi okkar með innskoðun
4. Hafnaði kröfum um verufræðilegan óbreytileika og algildi orsakaskýringa (Newton). Hélt því fram að sálræn fyrirbæri væru að nokkru leyti ákvörðuð af þeirri menningu og sögu sem þau spretta upp úr.

Rómantíkin (romanticism)

Andsvar við upplýsingunni, hafnaði áherslunni á skynsemi og vísindi, og boðaði frekar áherslu á tilfinningar, frumkvæði og sköpunarmátt mannsins.


1. Jean-Jacques Rousseau
2. Johann Wolfgang von Goethe
3. Arthur Schopenhuaer
4. Friedrich Nietzsche

Jean-Jacques Rousseau

Rómantíkin.

Við erum göfug villimenni við náttúrulegar aðstæður, þar sem við höfum allt sem þarf til að verða frjálsar og hamingjusamar félagsverur, en siðmenningin með áherslu sinni á skynsemi og vísindi hefði spillt okkur.

Best að við höfnum skynsemi og vísindum og leyfum tilfinningum frekar að stýra lífi okkar.