Geschiedenis exams 2

Ancien Régime

Het oude bestuursysteem waarin koning, adel en geestelijkheid alle macht hadden en de derde stand weinig rechten had.

Standensamenleving

Samenleving opgedeeld in drie standen: geestelijkheid, adel en derde stand (burgerij en boeren).

Staten-Generaal

Vertegenwoordiging van de drie standen die door de koning werd bijeengeroepen.

Bastille

Staatsgevangenis in Parijs; symbool van het absolutisme en het begin van de Franse Revolutie (14 juli 1789).

Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger

Document waarin fundamentele vrijheden en gelijkheid voor alle burgers werden vastgelegd.

Revolutie

Een snelle en diepgaande verandering in de samenleving.

Rationalisme

Denkwijze die vertrekt vanuit het verstand en de rede, in plaats van geloof of traditie.

Rechtsstaat

Staat waarin het recht boven alles staat en iedereen aan dezelfde wetten is onderworpen.

Algemeen kiesrecht

Stemrecht voor alle burgers (aanvankelijk alleen voor mannen).

Scheiding der machten

Opdeling van de macht in wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (Montesquieu).

Scheiding van Kerk en Staat

De Kerk heeft geen politieke macht meer en omgekeerd.

Burgerrechten

Rechten die je hebt als burger van een land (vb. vrije meningsuiting, gelijke behandeling).

Mensenrechten

Universele rechten die voor alle mensen gelden, ongeacht hun afkomst of land.

Volkssoevereiniteit

De macht ligt bij het volk; het volk bepaalt wie regeert.

Verlicht despotisme

Bestuursvorm waarbij vorsten hervormingen invoeren volgens de ideeën van de Verlichting, maar zonder hun absolute macht op te geven.

Code Napoléon

Burgerlijk wetboek ingevoerd door Napoleon waarin revolutionaire principes zoals gelijkheid voor de wet opgenomen zijn.

Deïsme

Geloof dat God de wereld geschapen heeft maar zich er verder niet mee bemoeit.

Atheïsme

De overtuiging dat God of goden niet bestaan.

Empirisme

Het idee dat kennis voortkomt uit zintuiglijke waarneming en ervaring (Locke).

Censuur

Overheidscontrole op drukwerk en informatie; veel ideeën van de Verlichting werden gecensureerd.

Salons

Bijeenkomsten van intellectuelen en kunstenaars in privéhuizen waar verlichte ideeën werden besproken.

Encyclopedie

Verzameling van alle menselijke kennis, bedoeld om kennis te verspreiden en voor iedereen toegankelijk te maken (Diderot & d’Alembert).

Robespierre

Leider tijdens de radicale fase van de Franse Revolutie, verantwoordelijk voor de Terreur.

Terreur

Periode tijdens de Revolutie waarin vermeende tegenstanders massaal geëxecuteerd werden.

Napoleon Bonaparte

Generaal die in 1799 de macht greep in Frankrijk en zichzelf tot keizer kroonde.

Waterloo

Slag in 1815 waarbij Napoleon definitief werd verslagen.

Congres van Wenen

Bijeenkomst van Europese leiders in 1815 om de orde van vóór de Revolutie te herstellen.

Restauratie

Periode na Napoleon waarin men probeerde terug te keren naar het ancien régime.

Koloniale wedijver

De strijd tussen Europese landen om kolonies te veroveren en hun macht te vergroten.

Kolonie

Een gebied dat door een vreemd land bestuurd wordt voor economische of politieke voordelen.

Kaapvaart

Gewettigde piraterij met toestemming van een overheid om vijandige schepen te plunderen.

Piraat

Iemand die op zee schepen aanvalt en berooft zonder toestemming van een overheid.

Imperialisme

De ideologie waarbij landen streven naar uitbreiding van hun macht door overzeese gebieden te veroveren.

Driehoekshandel

Handelssysteem tussen Europa, Afrika en Amerika met slaven, grondstoffen en nijverheidsproducten.

Atlantische slavenhandel

De georganiseerde deportatie van Afrikanen naar Amerika als goedkope arbeidskrachten.

Plantage

Grote landbouwonderneming in koloniaal gebied waar gewassen zoals suikerriet of katoen verbouwd werden.

Nijverheidsproducten

Producten gemaakt in Europa (bv. wapens, alcohol, kralen) die naar Afrika geëxporteerd werden.

Koloniale waren

Grondstoffen en luxeproducten uit Amerika zoals suiker, rum, cacao, katoen, tabak, enz.

Mondialisering

Wereldwijde uitwisseling van goederen, mensen en ideeën; begon met de ontdekkingsreizen.

Eerste Staten

Een vroegmoderne manier van bestuur waarbij de macht gecentraliseerd werd bij één vorst.

Koopman/Kooplieden

Rijke burgers die handel dreven en tot de opkomende burgerklasse behoorden in de derde stand.

Slavenopstand

Verzet van slaven tegen hun onderdrukkers, soms leidend tot rebellie of geweld.

Winstmarge

Verschil tussen inkoopprijs en verkoopprijs; in slavenhandel kon dit oplopen tot 150%.

Zwarte diaspora

Verspreiding van Afrikaanse bevolkingsgroepen buiten Afrika, vaak als gevolg van slavernij.

Personele unie

Een rijk dat bestaat uit verschillende gebieden met eigen wetten en regels, bestuurd door één vorst.

Habsburgers

Een machtige Europese dynastie die via huwelijken een enorm rijk uitbouwde (Spanje, Oostenrijk, Nederlanden…).

Karel V

Keizer van het Heilig Roomse Rijk, bouwde een groot rijk op via erfenissen en huwelijken.

Filips II

Zoon van Karel V, probeerde een centralistische politiek te voeren vanuit Spanje.

Beeldenstorm

Religieuze en politieke opstand in 1566 in de Nederlanden, gericht tegen katholieke beelden en kerken.

80-jarige oorlog

Conflict tussen de Nederlanden en Spanje (1566–1648), leidde tot onafhankelijkheid van de Noordelijke Nederlanden.

Vrede van Münster

Verdrag dat de 80-jarige oorlog beëindigde: Noord-Nederland onafhankelijk, Zuid-Nederland blijft Spaans.

Rechtbank van Beroerten

Speciale rechtbank die protestanten in de Nederlanden vervolgde onder het gezag van Alva.

Hertog van Alva

Spaanse generaal die hard optrad tegen de Nederlandse opstandelingen.

Vorstelijk absolutisme

Staatsvorm waarbij de vorst alle macht heeft, zonder verantwoording aan volk of parlement.

Droit divin

Goddelijk recht waarmee koningen hun absolute macht legitimeerden.

Lodewijk XIV

Franse koning (1643–1715), het schoolvoorbeeld van absolutisme. Bijnaam: Zonnekoning.

Zonnekoning

Bijnaam van Lodewijk XIV; hij zag zichzelf als het middelpunt van de staat, net als de zon in het zonnestelsel.

Versailles

Groot paleis van Lodewijk XIV, symbool van zijn macht en middel om de adel te controleren.

Fronde

Opstand van Franse edelen tegen de centralisatiepolitiek van Lodewijk XIV (1648–49).

Mercantilisme

Economisch systeem waarbij een land streeft naar handelsoverschot door export te stimuleren en import te beperken.

Colbertisme

Franse vorm van mercantilisme, ingevoerd door minister Colbert onder Lodewijk XIV.

Protectionisme

Economisch beleid waarbij invoer belemmerd wordt om de binnenlandse markt te beschermen.

Exportsubsidies

Financiële steun om de uitvoer van binnenlandse producten te bevorderen.

Tolgrens

Plaats aan de staatsgrens waar invoerbelastingen worden geheven.

Nieuwe rijken

Burgers die rijk werden via handel en industrie en een nieuwe economische elite vormden.

Directe belastingen

Belasting die rechtstreeks op het inkomen of bezit van burgers wordt geheven.

Indirecte belastingen

Belasting die betaald wordt bij aankoop van producten (bv. accijnzen, btw).

Aristocratie

Staatsvorm waarbij de macht in handen is van een kleine, bevoorrechte elite (adel).

Democratie

Staatsvorm waarin het volk de macht heeft, rechtstreeks of via vertegenwoordigers.

Monarchie

Staatsvorm waarbij het staatshoofd een erfelijke vorst is (koning, keizer…).

Republiek

Staatsvorm zonder koning; het staatshoofd wordt meestal verkozen.

Theocratie

Regeringsvorm waarbij God wordt gezien als de hoogste gezagsdrager (bv. Vaticaan).

Dictatuur

Regeringsvorm waarbij één leider of partij alle macht heeft, zonder oppositie.

Oligarchie

Macht ligt bij een kleine groep mensen, vaak rijke families of elite.

Particratie

Politiek systeem waarin de macht grotendeels bij politieke partijen ligt.

Constitutionele monarchie

Monarchie waarin de macht van de koning beperkt is door een grondwet.

Parlementarisme

Systeem waarbij de macht van de koning wordt beperkt door een parlement.

Constitutie

De grondwet van een land; bepaalt de structuur van de overheid en rechten van burgers.

Ambtenarij

Het geheel van beroepsfunctionarissen die de staat besturen.

Diplomatie

Het onderhouden van internationale betrekkingen via ambassadeurs.

Globalisering

Proces waarbij economieën en samenlevingen wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden raken.

Kolonialisme

Politiek waarbij een land gebieden buiten Europa overheerst en uitbuit voor economische en politieke voordelen.

Staatsschuld

De totale schuld van de overheid door uitgaven die de inkomsten overschrijden.

Humanisme

Geloof in de vrijheid en het denkvermogen van de mens om zichzelf te ontwikkelen.

Antropocentrisme

Het geloof dat de mens centraal staat in plaats van God.

Theocentrisme

Het geloof dat God centraal staat in de samenleving en het menselijk leven.

Scholastiek

Middeleeuwse onderwijsmethode waarbij gezaghebbende teksten klakkeloos worden overgenomen.

Boekdrukkunst

Techniek uit de 15e eeuw waarmee kennis sneller, goedkoper en breder verspreid kon worden.

Tekstkritiek

Het vergelijken van oude teksten om de meest oorspronkelijke en foutloze versie te achterhalen.

Wetenschappelijke methode

Kennis opdoen via observatie, experimenten en herhaalbare resultaten.

Heliocentrisme

Het idee dat de zon in het centrum van het zonnestelsel staat.

Geocentrisme

Het idee dat de aarde in het centrum van het universum staat (middeleeuws wereldbeeld).

Cartografie

De wetenschap van het maken van kaarten.

Dissectie

Het opensnijden en onderzoeken van een lichaam om de anatomie te bestuderen.

Renaissance

Kunst- en cultuurstroming in de 15e-16e eeuw die teruggrijpt naar de klassieke oudheid.

Exacte wetenschappen

Wetenschappen die zich bezighouden met meetbare, natuurlijke verschijnselen zoals astronomie of anatomie.

Menswetenschappen

Wetenschappen die het menselijk denken en gedrag bestuderen, zoals filosofie of ethiek.

Collectieve herinnering

Hoe een samenleving belangrijke personen of ideeën onthoudt en doorgeeft.

Top-down herinnering

Herinnering opgelegd of gestimuleerd door overheid, onderwijs of culturele instellingen.

Bottom-up herinnering

Herinnering die spontaan ontstaat vanuit het volk, zoals straatnamen of spreekwoorden.