thema 4: temperament en persoonlijkheid

temperament (vroeger)

focus op kinderen en jongeren, nadruk op genetisch aanleg

PH (vroeger)

focus op volwassenen, nadruk op rol v ervaringen/ omgeving

dimensioneel

o Variatie op een continuüm

o Versch dimensies

typologisch

o Onderscheid tss versch types

o Vaak obv meerdere dimensies tegelijk

dimensionele perspectieven

• Rothbart

• Gray

• 5 factoren model

Rothbart

• Theorie over temperament in levensloopperspectief (v baby tot hoge ouderdom)

• Vragenlijsten voor elke leeftijdsgroep

• Gaat in tegen oude werk v Thomas & Chess

• # dimensies centraal in model

Gray

• Werk rond BIS en BAS

• Sterkte reactiviteit hersenen

5 factoren model

persoonlijkheidsmodel

Nigg

Vat literatuur (tot dan, 2006) samen → wat betekent het om extreme positie te hebben, in termen v psychopathologie

Versch benaderingen representeren ind verschillen in brede domeinen die minstens deels overlappen

toenadering/approach

Pos reactiviteit (Rothbart), BAS sensitiviteit (Gray), extraversie (5FM)

- Zowel affectief als motivationele reactiviteit

toenadering: affectief

gemak waarmee men pos emoties ervaart (pos affectiviteit/PA)

toenadering: motivationeel

beloningsgevoeligheid, verschillen v elkaar in dingen die we prettig vinden en het streven hiernaar

hoog (toenadering)

• Overmatige pos emoties → manie

• Drang naar onmiddellijke behoeftebevrediging → verslaving

• Sensatiezoekend gedrag → impulsieve gedragsproblemen

• Vergeten vaak rekening te houden met anderen

laag (toenadering)

Lusteloosheid en onvermogen pos emoties te ervaren → anhedonische depressie

anhedonische depressie

afwezigheid v zin in dingen, v je blij voelen…

vermijding

Neg reactiviteit (Rothbart), BIS sensitiviteit (Gray), neuroticisme (5FM)

- Zowel affectief als motivationeel

vermijding: affectief

gemak waarmee men neg emoties ervaart (neg affectiviteit/NA)

vermijding: motivationeel

strafgevoeligheid, neiging om dingen die slecht zullen uitdraaien te vermijden

hoog (vermijding)

• Hoge fysiologische reactiviteit

• Overmatige neg emoties (heel intensief en makkelijker) → internaliserende problemen, irriteerbaarheid

• Neiging om potentieel neg sit’s te vermijden

irriteerbaarheid

associatie externaliserende problemen, emotie gerelateerde problematieken

laag (vermijding)

• Lage fysiologische reactiviteit

• Onbevreesdheid

• Lage strafgevoeligheid → psychopathie

• Ook lagere pijnreactiviteit

onbevreesdheid

niet terugschrikken neg gevolgen of neg dingen die gebeuren

regulatie

Effortful control (Rothbart), gewetensvolheid (5FM)

Hoe goed je kan worden in zelfregulatie is deels temperamentsgebonden en dus aanboren → Rothbart

• Capaciteit tot aandachts- en gedragsregulatie

• Focussen en shiften v aandacht

• Inhibitie en activatie v gedrag

inhibitie gedrag

bv les niet zomaar verlaten om eten te gaan halen als je honger hebt

activatie gedrag

bv echt geen zin om op te staan, maar jezelf toch activeren om op te staan en naar de les te gaan

hoog (regulatie)

bevorderende factor

laag (regulatie)

• Gebrek aan aandachts- en gedragscontrole

• Typisch voor ADHD

• Verhoogt kwetsbaarheid voor waaier aan problematieken afhankelijk v positie op de andere dimensies

affiliatie

Affiliatie (Rothbart), vriendelijkheid (5FM)

- Iets minder aandacht voor in theorie

- Sociaalgerichtheid, andere begrijpen en welzijn anderen

laag (affiliatie)

• Gebrek aan empathie → psychopathische kenmerken

• Typisch voor jongeren met ernstige gedragsstoornissen/ -problemen en psychopathische kenmerken

typologisch perspectief

Dunedin study: temperamentskenmerken op 3j voorspellen PH kenmerken in de jonge volwassenheid

person-centered

meerdere aspecten tegelijk bekijken

“does a child who is shy, active and difficult to soothe develop differently from a child who is active, highly sociable and easy to comfort?”

initiële typologie

• goed aangepast

• confident

• reserved

• ongecontroleerd

• inhibited

goed aangepast/well adjusted

40%

• Beetje gereserveerd in het begin, maar deden uiteindelijk goed mee

• Initieel terughoudend, maar kwamenlos doorheen taken

confident

28%

• Vanaf begin zelfverzekerd, geen scheidingsangst, heel responsief en goed aanpassen

reserved

15%

• Sneller ongemak, maar zonder dat het interfereert met prestaties

• Gewoon wat verlegener en zelfkritischer, doen wel goed mee

ongecontroleerd/undercontrolled

10%

• Heel snel afgeleid, impulsief gedrag en niet stilzitten, niet echt plezier beleven

• Storend gedrag

inhibited

7%

• Extreem verlegen en angstig, zeggen zo goed als niks, erg v streek en verstrooid, zeker niet impulsief

associaties temperament/PH en psychopathologie

• spectrummodel

• kwetsbaarheidsmodel

• pathoplastiemodel

• complicatie- of littekenmodel

spectrummodel

temperament, PH en psychopathologie niet per se versch dingen, continuïteit

• er zijn gedeelde etiologische factoren

• normaal en abnormaal functioneren in elkaar verlengde

psychopathologie (spectrummodel)

extreme posities op zo’n dimensie

kwetsbaarheidsmodel

psychopathologie en temperament wel verschillend

• PH kan kwetsbaarheidsfactor vertegenwoordigen

• Blootstelling aan risico: sterker voorspellend voor psychopathologie als je over bep PHkenmerken bezit

• bep PHkenmerken maken je kwetsbaarder (of werken juist bufferend) voor ontwikkeling psychopathologie

diathese-stress model

• Traumatische gebeurtenis bij kwetsbare en weerbare mensen

•   De kwetsbare mensen ervaren veel meer impact ervan  

• Dus: interactie tss risicofactor en PHkenmerken

pathoplastiemodel

PH en psychopathologie zijn versch dingen

• Maar geen echte etiologische rol v PH in ontstaan v psychopathologie

• Maar PH kan wel factor zijn die maakt dat psychopathologie zich op andere manier manifesteert

complicatie

tijdelijk

litteken

permanente impact

complicatie en litteken model

• Mate waarin psychopathologie voorspellend is voor verandering v PH

• Dus: nood aan het meten v PH voor en na psychopathologie

• PH kenmerken niet meer hetzelfde als premorbide

• Doormaken ernstige psychopathologische periode: interfereren met ontwikkeling PH