BBG Leerpad 3/ 3.1

Het endocriene systeem

• Is verantwoordelijk voor onze hormoonhuishouding. Endo betekent 'inwendig'; krinoo betekent 'afscheiden'.

• Staat onder controle van het zenuwstelsel → stuurt elektrische en chemische signalen. Endocriene stelstel enkel chemische signalen door hormonen vrij te laten in de bloedsomloop.

• Hormonen zijn chemische boodschappers die door het bloed naar andere lichaamsorganen gebracht worden.

• Bestaat uit klieren die hormonen afscheiden.

Hormonen

Zijn chemische boodschappers die door het bloed naar andere lichaamsorganen gebracht worden.

Voornaamste endocriene klieren

De hypofyse, bijnieren, geslachtsklieren en pijnappelklier worden verder uitgelegd. (Zijn dus goed te kenne, rest ook wel)

(Plaats in lichaam = te kennen)

De hypofyse

De hypofyse ontvangt de "opdrachten" van de hypothalamus en scheidt hormonen af in de bloedbaan. Haar doel is om homeostase in het lichaam te herstellen of andere hormoonklieren aan het werk te zetten. Sommige van die hormonen die door de hypofyse geproduceerd worden hebben een direct effect. De meeste hormonen werken indirect omdat ze de aanmaak en secretie van hormonen in andere klieren stimuleren of onderdrukken.

Hypothalamus

De hypothalamus is de dirigent van het endocriene stelsel. Hier vindt de belangrijkste koppeling plaats tussen het zenuwstelsel en het hormoonstelsel. De hypothalamus scheidt stoffen af en zendt die naar de hypofyse om vervolgens haar activiteit te beïnvloeden. Als het ware als een "opdracht".

Samenwerking hypothalamus en hypofyse

Registreren voortdurend of er van een bepaald hormoon meer of minder nodig is. Is de hormoonspiegel in evenwicht (homeostase)? Wanneer de bloedspiegel van een bepaald hormoon te hoog of te laag is, scheiden ze hun hormonen af. Is de bloedspiegel weer in orde? Dan stoppen ze de afgifte van hun hormonen.

🔥Het is een ingenieus feedbackmechanimse

Bijnier bestaat uit:

Bijniermerg, het binnenste deel

Bijnierschors, het buitenste deel. 

Het bijniermerg speelt een grote rol bij:

Acute stress.

Het maakt de hormonen adrenaline en noradrenaline aan. Dit wordt aangestuurd door het sympathisch zenuwstelsel. 

Zorgen voor energietoename omdat er glucose in het bloed komt en het hart sneller gaat kloppen (meer bloed naar skeletspieren).

De bijnierschors speelt een rol bij:

Chronische stress.

Ze maakt drie soorten hormonen aan op basis van cholesterol. 

• Aldosteron is het belangrijkste voorbeeld van de mineralocorticoïden. 

  • → rol bij bloeddruk verhoging

• Cortisol is het belangrijkste voorbeeld van de glucocorticoïden.

  • → hyperglycemie veroorzaken (genoeg glucose aanwezig).

  • → verminderen immunsysteem (pijn en zwelling verminderd).

  • Osteoclasten harder werken (botten afbreken voor mineralen).

  • In hersenen rol voor geheugen.

• Testosteron, het 'mannelijke' geslachtshormoon, en oestrogeen, het 'vrouwelijke' geslachtshormoon, zijn de androgenen of geslachtshormonen. → niks met stress te maken. = Heel weinig aanmaak tegenover geslachtsklieren.

Bijnier as

Hypothalamus → aanmaak CRH

Hypofyse → ACTH aanmaken door CRH van hypothalamus

Bijnier → aanmaken hormonen (aldosteron, androgenen, cortesol. = er geneog corisol → onderbreken cirkel.

Cortisol heeft dag en nacht ritme.

Aandoeningen door afwijkingen in bijnierschors

• Syndroom van Cushing (= te veel glucocorticoïden → cortesol) → bv. verhoogd glucose spiegel tot diabetis. Onderdrukking imminsysteem, osteoporose, vollemaangezicht. Psychische klachten (prikkelbaarheid, psychose of depressie).

• Hyperaldosteronisme (= te veel mineralocorticoïden → aldosteron) → verhoogde bloeddruk → daardoor verlies aan Kallium → gevolg: hartritme stoornissen, spierzwakte en bewustzijnsverlies.

• Ziekte van Addison (= tekort zowel mineralocorticoïden als glucocorticoïden) → meestal het gevolg van auto-immuun reactie (eigen afweersisteem valt bijnierschors aan) → geen mechanismen meer om om te gaan met stress. → infectie, koud, trauma etc. kan levenbedreigend zijn, want homestase kan niet meer hersteld worden in stressvolle situaties = Addison crisis → moet behandeling anders dodelijk.

Aandoening door afwijkingen in bijniermerg

Feochromocytoom (= goed aardige tumor) → te veel adrenaline aanmaak. Bij drukverhogende momenten (bv niezen) komt er een adrenaline shot vrij → daardoor bv. zweteb, trillen, hartkloppingen, pankie, misselijkheid, hoofdpijn, verhoogde bloeddruk, (ernstige gevallen →) hartritme stroornissen, hartinfarct, CVA of de dood.

Geslachtsklieren

Produceren meer geslachtshormonen dan de bijnierschors.

Onder invloed van de hypothalamus en met tussenkomt van de hypofyse.

De hormonen zorgen ervoor dat weefels mannelijke/vrouwelijke kenmerken hebben.

Bij vrouwen: eierstokken scheiden oestrogeen en progesteron af. Ze regelen ovulatie en menstruatie.

Bij mannen: vooral testostoron. Wrss mede verantwoordelijk voor geslachtsverschillen in prestaties op cognitieve taken.

Wat zijn de twee belangrijke geslachtshormonen die tijdens de menstruatie-cylcus aangemaakt worden en wat is hun functie? 

Estradiol en progesteron.

Het zijn geslachtshormonen die het lichaam zelf aanmaakt en die gedurende de maand schommelen.

• Estradiol piekt vlak voor de eisprong en zorgt ervoor dat de eierstokken een eicel afgeven.

• Terwijl progesteron zorgt voor het dikker worden van de baarmoederwand, waardoor het eitje zich beter kan innestelen.

• Kortom, deze hormonen stomen het lichaam klaar voor een eventuele zwangerschap.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Hoe beïnvloedt de anticonceptiepil de geslachtshormonen? 

In de pil zitten twee belangrijke hormonen.

Kunstmatige varianten van estradiol en progesteron.

Elke keer als jij de pil neemt, krijg je die dus binnen.

Het gevolg is dat je lichaam zelf minder van deze hormonen aanmaakt. Dus geen pieken en dalen uit de normale cyclus, maar een constante hormoonspiegel. En dat zorgt ervoor dat je niet meer zwanger kan worden.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Wat zijn de drie domeinen waarop de pil ook nog invloed heeft? 

De pil kan zorgen voor een depressieve stemming en stemmingswisselingen.
De hormonen estradiol en progesteron beïnvloeden hersengebieden die belangrijk zijn voor het reguleren van emoties. En dat merk je vooral aan je stemming, het hebben van angsten en het ervaren van plezier.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Wat is de functie van serotonine en hoe wordt dit door de pil beïnvloedt? 

Je stemming of hoe lekker je in je vel zit.

Dit hangt natuurlijk direct samen met of je je depressief voelt.

Estradiol heeft invloed op het serotoninesysteem in je hersenen. Dit is het systeem dat bepaalt hoe lekker jij in je vel zit. Door de pil te gebruiken, gaat je lichaam minder estradiol aanmaken waardoor je ook minder serotonine zou kunnen hebben. Minder van het gelukhormoon.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Hoe wordt de amygdala beïnvloedt door de pil? 

Angst. Hoe angstig je je voelt, bepaalt natuurlijk ook hoe lekker je in vel zit.

Minder estradiol betekent minder activiteit in de amygdala dat belangrijk is voor controle over je angsten. Waardoor je minder goed met angst om kunt gaan. Als je de pil slikt, gaat je lichaam dus minder estradiol aanmaken en dat zou consequenties voor angst kunnen hebben. Zo zijn er studies die laten zien dat vrouwen die de pil gebruiken meer last hebben van hun angsten.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Welk hormoon wordt verlaagd door inname van de pil en wat is de invloed van het gebrek aan dit hormoon? 

Plezier.

Testosteron. Dit is een hormoon dat niet zelf in de pil zit, maar wel verlaagd wordt door gebruik van de pil. Dus eigenlijk zegt de pil tegen al jouw geslachtshormonen, dus ook tegen testosteron: verlaag de productie.

Waar je er bij estradiol en progesteron een kunstmatig variant voor terugkrijgt in de pil, zit er geen kunstmatige testosteron in de pil.

Het gebrek aan testosteron zorgt ervoor dat er minder signalen naar het beloningsnetwerk in de hersenen worden gestuurd, waardoor je minder plezier kunt ervaren.

(Kan je depressief worden van de pil?)

Wat bepaald of een pil eerder wel of niet de kans verhoogd op depressie? Geldt dit voor iedereen even sterk? 

Je stemming, het ervaren van plezier en je angsten hebben allemaal invloed op het krijgen van een depressie.

En de pil kan dit soort emoties beïnvloeden. Maar of dat gebeurt, is afhankelijk van jouw gevoeligheid voor hormonen.

Sommige vrouwen hebben last van die schommelingen over de menstruele cyclus. Zij hebben last van prikkelbaarheid, angsten en depressie vlak voor de menstruatie. En zij hebben er baat bij als die schommelingen over de cyclus afgevlakt worden door het gebruik van de pil.

Terwijl andere vrouwen juist niks merken en weer andere vrouwen zich slechter gaan voelen door de pil.

Dit is precies waarom er zoveel verwarring is over of de pil nou wel of niet depressie veroorzaakt. Moet je je nou zorgen gaan maken? Niet per se. Vrouwen reageren dus heel erg verschillend op de pil. Kijk dus zelf goed wat de pil met jou doet.

(Kan je depressief worden van de pil?)

De pijnappelklier (epifyse)

Welke hormonen hebben een invloed op slaap en waak? En wat doen ze?

cortisol en melatonine

Cortisol niet alleen bij stress. Het reguleert ook functies van je metabolisme en immuunsysteem. Je hoort zo’n half uur na het ontwaken een piek in je cortisolniveau te hebben, waardoor je goed wakker wordt, alert blijft en klaar bent voor je dag. Dit is de Cortisol Awakening Response (CAR), een gezonde functie van cortisol die volgens onderzoekers een van de beste indicaties geeft van een goed werkend energiesysteem. Na een piek in de ochtend neemt het cortisolniveau geleidelijk af, vooral rond vier uur ‘s middags. Het is dus normaal dat je rond die tijd een dip in je alertheid ervaart.

In het begin van de avond neemt langzaam de concentratie melatonine in je bloed toe, wat het signaal aan je lichaam geeft dat het nacht wordt. Hoe langer je wakker bent geweest, hoe sterker de zogenaamde ‘slaapdruk’ wordt, wat samen met melatonine de impuls geeft om te willen gaan slapen.

=circadiaans ritme (samen met lichaamstemeratuur)

Wat is het CIRCADIAANS RITME? Wat zijn belangrijke hormonen?

= (slaap-waakcyclus): melatonine, cortisol en lichaamstemperatuur

Meer uitleg hormonen bij kaart:

Welke hormonen hebben een invloed op slaap en waak? En wat doen ze?