Parcija psihologija učenja 20.11.2025

Čime se bavi psihologija učenja?

Psihologija učenja se bavi načinima sticanja znanja i vještina, ličnih osobina, motiva, emocionalnih veza, stavova, načina mišljenja, strategija učenja... tj. principima i oblicima učenja.

Tradicionalno i laičko shvaćanje učenja je?

Učenje sadrži sljedeće karakteristike: - svjesna, namjerna, cilju usmjerena aktivnost, - cilj te aktivnosti je stjecanje znanja i vještina i - najčešće je vezano sa ponavljanjem.

U tradicionalnom (klasičnom) i laičkom shvatanju, pojmovi učenja i pamćenja usko su povezani. Ova definicija je preuska.

Radonjićeva definicija učenja?

Učenje je trajna ili relativno trajna i relativno specifična promjena individue koja se pod određenim uslovima može manifestirati u njenom ponašanju, a koja je rezultat prethodne aktivnosti individue.

Definicija učenja prema Zarevskom

Učenje je proces kojim iskustvo ili vježba proizvode promjene u mogućnosti obavljanja neke aktivnosti.

Koji je nedostatak prirodne selekcije?

Osnovni „nedostatak" prirodne selekcije: izuzetno spor proces!

Prirodna selekcija danas nije efikasan način prilagođavanja okolini.

Do čega su dovele varijacije u ponašanju i prirodna selekcija

Varijacije u ponašanju i prirodna selekcija doveli su do formiranja, delimično urođenih oblika adaptivnog ponašanja (npr. refleksi)

Dualistički pogled na ljudsko ponašanje?

Zasnovan na kartezijanskom dualizmu (filozof Rene Dekart), prema kojem postoji odvojenost uma (duše) i tijela.

Koje su klase ljudskog ponašanja prema Dekartu?

Dvije klase ljudskog ponašanja: automatsko/refleksno (automatski pokreti koji su izvan naše volje - refleksi)voluntarističko (svjesna intencija osobe da reaguje na određeni način)

Koje intelektualne tradicije je kartezijanski dualizam stimulisao?

mentalizam (sadržaj i funkcionisanje uma)

refleksologija (mehanizmi refleksnog ponašanja)

One čine osnovu modernih istraživanja učenja.

Koji su filozofski pristupi istraživanja uma i u čemu se razlikuju?

Dva filozofska pristupa: nativizam (Dekart) i empirizam (Lok, Hobs).

Razlike u razumijevanju sadržaja i načina kako um funkcioniše.

Istraživanje uma prema Dekartu

Neki sadržaji uma potiču iz senzornog iskustva, drugi su urođeni i posjeduju ih svi ljudi.

Urođene ideja Boga, određeni aksiomi geometrije (prava je najkraće rastojanje između dvije tačke).

Za razliku od refleksa, um ne funkcioniše na predvidljiv način.

Istraživanje uma prema Loku i Hobsu

Džon Lok:

Sve ideje su usvojene nakon rođenja, direktno ili indirektno iz iskustva.

Uvodi pojam asocijacije

Tomas Hobs:

Um funkcioniše na predvidljiv način i moguće je postaviti zakone koji opisuju njegovo funkcionisanje.

Voljnim ponašanjem upravlja princip hedonizma: težnja ka zadovoljstvu i izbjegavanju boli.

Asocijacionizam je?

Važan koncept britanskog empirizma u kojem se jednostavne senzacije kombinuju u kompleksne ideje.

Šta su primarni i sekundarni zakoni asocijacije?

Primarni zakoni preuzeti su od Aristotela (pravila toka svijesti):

dodir u vremenu i prostoru,

sličnost,

kontrast i

učestalost.

Sekundarni zakoni dodatno objašnjavaju procese formiranja asocijacija između senzacija (intenzitet senzacije, učestalost...).

Sa nastankom psihologije kao nauke (druga polovina XIX vijeka), asocijacije su postale predmetom eksperimentalnih istraživanja.

Ko je započeo empirijska istraživanja asocijacija?

Empirijska istraživanja formiranja asocijacija započeo je njemački psiholog Herman Ebinghaus.

Šta je otkrio Ebinghaus?

Došao je do niza zakonitosti učenja i pamćenja; najpoznatija negativno ubrzana krivulja zaboravljanja. Prema Radonjiću on je začetnik psihologije verbalnog učenja ljudi.

Istraživanje refleksa prema Dekartu

Dekart:

-senzorne i motorne informacije putuju istim nervom.

-nervi su u obliku cjevčica, a prenos informacije dešava se pomoću gasova, životinjskih gasova koje luči pinealna žlijezda.

-svi refleksi su urođeni

Ivan Sečenov - otkrića i refleksni model

Ivan Sečenov je utvrdio da stimulus ne pobuđuje uvijek refleksni odgovor direktno.

Stimulišući određene regije mozga žabe (thalamus) inhibira se spinalni refleks - time je pokazao da inhibicija viših struktura (mozak) može aktivno kontrolisati i oblikovati reflekse.

Predložio je refleksni model voljnog ponašanja:

-kompleksni oblici ponašanja (mišljenje) koji se prividno dešavaju u odsustvu podražujućeg stimulusa zapravo su refleksni odgovori.

-stimulusi su tako slabog intenziteta da ih zapravo ne primjećujemo.

Ivan Pavlov - otkrića, smatra se i pionirem čega?

Ivan Pavlov je eksperimentalno pokazao kako svi refleksi nisu urođeni (kako se do tada smatralo).

Novi refleksi nastaju kroz mehanizme asocijacije, tj povezivanja stimulusa.

Na istraživanjima sa psima utvrdio je proces formiranja tzv. uvjetnog (kondicionalnog) refleksa.

Pionir biheviorizma.

Strukturalizam i učenje - predstavnik, metoda

Wilhem Wundt - predstavnik

Po uzorku na fiziku i hemiju Wundt je nastojao kreirati "periodnu tabelu uma".

Metoda: Analitička introspekcija- trenirani posmatrači izvještavali su o sadržaju svoje svijesti u strogo kontrolisanim uslovima.

Razumijeti strukturu psihičkog, raščlanjivanjem na komponente od kojih je sastavljena svijest. Naše iskustvo determinisano je kombinacijom osnovnih elemenata koje su strukturalisti nazvali senzacije.

Učenje nije bilo u fokusu.

Funkcionalizam i učenje - predstavnik, fokus

Vilijam Džejms - predstavnik

Prema Džejmsu analiza strukture svijesti (strukturalizam) manje je važna nego razumijevanje njene fluidne prirode.

U fokusu istraživanja su načini na koji um svojim djelovanjem omogućava organizmu prilagodbu i funkcionisanje u okolini u kojoj se nalazi.

Učenje kao adaptivni proces.

Prva značajna psihološka škola koja nije bila njemačka. Potaknuti teorijom evolucije Čarlsa Darvina.

Edvard Li Torndajk - njegov rad, zakon efekta

-Eksperimentalno učenje kod životinja

-Problemne kutije (15 različitih kutija koje su zahtijevale različite odgovore).

-Učenje se odvija kroz proces pokušaja i pogreške; ovisno je o selektivnom utjecaju nagrade i kazne

-Maca bi se izbavila iz kutije jer bi shvatila da povlačenje polugice otvara vrata kaveza/kutije

-Postavio je temelje operantnog uslovljavanja.

Zakon efekta: "Ponašanja koja su praćena zadovoljavajućim posljedicama imaju tendenciju da se ponavljaju, dok ponašanja praćena nezadovoljavajućim posljedicama imaju tendenciju da se ne ponavljaju."

Geštalt psihologija osnivači; Keler i učenje uvidom

Kurt Kofka, Volfgang Keler i Maks Verthajmer su osnivači geštaltističkog pristupa percepciji oblika.

Keler je kritikovao Torndajkovu tvrdnju da je učenje proces pokušaja i pogreške, ovisan o selektivnom utjecaju nagrade i kazne.

Bavio se učenjem uvidom:

-Rješenje učenja uvidom zasniva se na perceptivnom restrukturiranju problema.

-Učenje nije nužno ovisno o nagradi.

-Generalizacija - velika količina pozitivnog transfera.

-„Aha" doživljaj.

Biheviorizam - utemeljitelj i pretpostavka

Džon B. Votson - utemeljitelj biheviorizma

Ponašanje je posljedica uvjetovanja; okolina oblikuje ponašanje potkrepljujući specifične navike.

Ponašanje se objašnjava kroz formu ili model S-R ili stimulus-reakcija/odgovor

Faze biheviorizma i predstavnici

Faze biheviorizma:

Klasični biheviorizam, 1913-30 - Votson

Neo-biheviorizam, 1930-50 - Tolman

Neo-neo biheviorizam, 1950-do danas - kognitivno-bihevioralne teorije.

Škole biheviorizma

Pet škola biheviorizma:

Votsonov metodološki biheviorizam

Halov neobiheviorizam

Tolmanov kognitivni biheviorizam

Bandurina teorija socijalnog učenja

Skinerov radikalni biheviorizam

Klasični (metodološki) biheviorizam - predstavnik

Džon B. Votson - osnivač nauke o ponašanju (biheviorizma)

Manifest biheviorizma je njegov članak iz 1913: Psihologija kako je vidi jedan biheviorista

Mentalni procesi su nenaučni, nemjerljivi, introspekcija nije pouzdan naučni metod, a karakteristike ponašanja zavise od osobina situacije.

Klasički (metodološki) biheviorizam - postavke

Osnovne postavke klasičnog biheviorizma:

-Odbacivanje pojma svijesti - predmet proučavanja psihologije je ponašanje

-Odbacivanje subjektivne metode introspekcije - objektivna metoda posmatranja

-Proučavanje modifikacija ponašanja koje nastaju kao posljedica djelovanja stimulusa iz sredine

Objasni S-R šemu

Stimulus - odgovor/reakcija

Stimulus (S) - fizička energija koja djeluje na senzorne nerve u rasponu registrovanja draži. Mogu biti:

-jednostavni - izolovani u laboratoriji

-složeni - istovremeno dejstvo brojnih stimulusa u međusobnoj interakciji

Odgovor (R) - reakcije na djelovanje stimulusa, na:

-molekularnom nivou - elementarni pokreti mišića i lučenje žljezda (klasični biheviorizam)

-molarnom nivou - cjelovite radnje i aktivnosti (neobiheviorizam)

Neobiheviorizam

"Formula S - R zamijenjena je formulom: S-O-R

U S-O-R, ""O"" predstavlja unutrašnje stanje organizma.

Osnovna novina u neobiheviorizmu je uvođenje koncepta O-varijable: intervenirajuće varijable

O-varijable se mogu definisati na osnovu prethodnih, antecedentnih uslova: O=f(A)

Izvori informacija su objektivno vidljive i mjerljive antencedentne i konzekventne varijable na osnovu kojih zaklučujemo (posredno) o unutrašnjim stanjima."

Između čega je neobiheviorizam bio most i na čemu se zasniva.

Neobiheviorizam je bio most između:

Klasičnog biheviorizma (Votson)

Kognitivne psihologije (koja je došla kasnije, 1960-ih)

Objektivno posmatranje nezavisnih varijabli (stimulusa) i zavisnih varijabli (ponašanja) sa ciljem utvrđivanja zakona (funkcija) povezanosti intervenirajućih varijabli (unutrašnjih procesa) sa uslovima koji su prethodili i sa oblicima ponašanja koji slijede kao posledica antecedentnih uslova.

Tolman i njegov kognitivni biheviorizam; latentno učenje

Prihvatljivo je izbacivanje svijesti i introspekcije, ali je neprihvatljivo odbacivanje mentalnih procesa koji posreduju između S i R; nije opravdano izbaciti predmet zbog metode.

Eksperimentisao je na učenju labirinta kod štakora: Štakori su naučili labirint tokom nenagrađivanih vježbi, te su se kasnije mogli koristiti „kognitivnim mapama". To je demonstriralo latentno učenje.

Latentno učenje je učenje koje se dešava bez vidljive nagrade (potkrepljenja) i ne manifestuje se odmah u ponašanju, već ostaje ""skriveno"" dok ne postoji motiv (nagrada) da se pokaže.

Šta su bihevioristi tvrdili, a šta je Tolman pokazao; koje varijable je on opisao

Bihevioristi (Watson, Thorndike) su tvrdili:

-Učenje = jačanje S-R veze kroz nagradu

-Bez nagrade nema učenja

-"Zakon efekta"" - ponašanje se uči samo ako je potkrijepljeno

Tolman je pokazao:

-Učenje ≠ performans (izvođenje)

-Možeš učiti bez nagrade

-Nagrada samo motiviše da pokažeš šta si naučio

-U glavi se dešava kognitivna obrada (mentalne mape, očekivanja)

Tolman je opisao tri varijable koje utiču na ponašanje: nezavisne, intervenirajuće, zavisne."

Operaciona definicija - šta je i primjer

Operacijska definicija je opis nekog pojma ili koncepta pomoću konkretnih, mjerljivih postupaka i radnji koje se mogu provesti.

npr. pojam zadržavanje (retencija):

-Hipotetička definicija: trajanje tragova u mozgu

-Operacionana definicija: uspjeh na testu reprodukcije ili prepoznavanja, ili ušteda pri ponovnom učenju.

Klark Hal

Pokušava da eksperimentima sa uslovljavanjem otkrije izvesne najjednostavnije zakone ponašanja. Osnovnim pojmovima (snaga navike, potkrepljenje, nagon...) se objašnjavaju svi oblici učenja, pa i sami uslovni refleksi.

Halovateorija učenja se sastoji od 17 postulata i 17 izvoda

B.F. Skinner

Dugo vremena najpoznatiji psiholog na svijetu Postavio je teoriju o operantnom (instrumentalnom) uvjetovanju.

Operantno uvjetovanje je proces učenja u kojem se mijenja vjerovatnost pojavljivanja nekog odgovora na osnovi posljedica koje taj odgovor ima za organizam.

Model: S -> R -> C

stimulus, reakcija, posljedice

Ponašanje nije rezultat unutrašnjih odluka ili misli, već posljedica koje slijede nakon tog ponašanja. Nagrađivanje željenog ponašanja -> ponašanje se učvršćuje.

Koji su Skinerovi stavovi?

-Ne trebamo proučavati mentalne procese (""crna kutija"") - samo ponašanje i okruženje

-Slobodna volja je iluzija - sve je rezultat kondicioniranja

-Možemo oblikovati bilo kakvo ponašanje pravilnom primjenom potkrepljenja

-Društvo treba dizajnirati koristeći principe bihevioralne nauke"

Neo-neobiheviorizam

Bandura, Roter, Mišel - predstavnici

Složeniji oblici ponašanja su izmicali neobiheviorističkoj analizi. Dolazi do interesovanja za više mentalne funkcije - mišljenje, složene emocije...

Bandura nije odbacio introspekciju!

Neo-neobiheviorizam (ili socijalni biheviorizam, sociokognitivni pristup) je pravac koji se razvio 1960-ih i 1970-ih kao daljnji razvoj neobiheviorizma, uključujući više kognitivnih i socijalnih faktora.

Prošireni model: S → [Kognitivni procesi + Socijalni faktori] → R

Uključuju: očekivanja, vjerovanja,samoefikasnost, ciljeve, socijalno učenje (učenje posmatranjem), samoregulaciju

Teorije socijalnog učenja (učenje po modelu)

Najvažniji načini:

-modeliranje

-imitacija

-učenje posmatranjem

-simboličko učenje

U modeliranju učenik promatra živi model koji najčešće nastoji utjecati na učenika.

Ako se potpuno oponaša model, ali ne razumijevajući čemu služi takvo ponašanje, riječ je o imitaciji.

Učenje promatranjem se odnosi na situacije kada učenik vidi i uzima u obzir i posljedice ponašanja modela.

U Bandurinom Bobo lutka eksperimentu, prikazan je film nasilnog ponašanja, onda je prvoj grupi ponašanje nagrađeno, drugoj kažnjeno, a trećoj su pokazane neutralne posljedice za model. Druga grupa je kasnije bila najmanje agresivna. Dakle: O očekivanom ishosdu nekog ponašanja ovisi ispoljeno ponašanje

Ako neko ponašanje model može samo opisati, riječ je o simboličkom učenju. (npr. objašnjavanje nekog puta).

Socijalno-kognitivna teorija

Najvažnija značajka kognitivnog učenja je da rezultira općim znanjem (zauvijek nešto naučimo i možemo primjeniti na širok raspon situacija).

Kelerovi eksperimenti pokazuju da i kod životinja i kod ljudi postoji učenje uvidom, najčešće se javlja pri rješavanju problema.

Važan je i fenomen latentnog (prikrivenog) učenja, npr. on objašnjava stvaranje kognitivnih mapa.

Bandurin recipročni determinizam i šema

Ljudi su pod utjecajem vlastitih misli, ideja i okoline, ali osim toga, svojim ponašanjem i stavovima utječu na način na koji okruženje funkcionira.

Samoefikasnost

Vjerovanje u sopstvenu sposobnost da izvedeš određeno ponašanje i postigneš cilj:

-Visoka samoefikasnost → više truda, upornosti, uspjeha

-Niska samoefikasnost → brže odustajanje, izbjegavanje

Primjer: Student koji vjeruje da može naučiti statistiku → više uči → ima bolje ocjene → jača samoefikasnost

Lokus kontrole

Teorija socijalnog učenja - kognitivni pristup

Koncept ""lokus kontrole"" u psihologiju uvodi Roter.

Dva tipa:

-Internalni lokus kontrole - aktivniji, osobe sa njim preuzimaju odgovornost za vlastita djela

-Eksternalni lokus kontrole - pasivniji, osjećaj bespomoćnosti (osoba pripisuje uspjehe/neuspjehe vanjskim silama)

Model (formula ponašanja):

Potencijal ponašanja = Očekivanje × Vrijednost potkrepljenja

- Očekivanje - Koliko vjeruješ da će ponašanje dovesti do cilja?

- Vrijednost - Koliko ti je taj cilj važan?

Primjer: Ako vjeruješ da će učenje donijeti prolaznu ocjenu (visoko očekivanje) ALI te ne interesuje taj predmet (niska vrijednost) → mala vjerovatnoća da ćeš učiti"

Sintezom čega su nastale teorije socijalnog učenja?

Sintezom kognitivne psihologije i principa bihevioralne modifikacije nastale su teorije koje objašnjavaju kompleksno ponašanje (teorije socijalnog učenja).

Šta je science of behavior change; i kakav je današnji interes za bihevioralne mehanizme?

Danas se interes za osnovne bihevioralne mehanizme povećava jer se uvidjelo da je uloga svijesti u našem ponašanju često ograničena, i da mnogo toga što svakodnevno radimo uključuje habituaciju.

Science of behavior change (SOBC) je interdisciplinarna oblast koja proučava zašto se ljudi ponašaju onako kako se ponašaju i kako promeniti ponašanje na sistematičan i zasnovan na dokazima način

Šta su izazvana ponašanja?; Izazvana vs emitovana ponašanja?

Svako živo biće reaguje na događaje iz okoline (npr. okretanje glave prema nekom zvuku), takva ponašanja su izazvana situmulusom - izazvana ponašanja (engl. elicted behavior).

Izazvana ponašanja (pod kontrolom antecedentnog događaja (bez)uslovnog stimulusa) vs. emitovana ponašanja (pod kontrolom primarno svojim posljedicama) (Pavlov vs. Skinner)

Najjednostavniji oblik izazvanog ponašanja?

Najjednostavniji oblik stimulusom izazvanog ponašanja je refleksno ponašanje. Uključuje pobuđujući stimulus i korespondenti odgovor.

Kod kičmenjaka, jednostavni refleks provodi se kroz refleksni luk koji formiraju tri neurona: senzorni neuron, interneuron i motorni neuron.

Navedi neke reflekse novorođenčeta?

Određeni refleksi čine dio ponašajnog repertoara novorođenčeta:

-Refleks sisanja i gutanja

-Moroov refleks (refleks obuhvaćanja)

-Refleks hvatanja

-Refleks hodanja

-Refleks puzanja

Neki od njih su vitalni za preživljavanje, a neki su izuzetno jaki samo prvih nekoliko sati nakon poroda

Objasni autonomne, bezuslovne i uslovne reflekse?

Automni ili vegetativni refleksi: pod kontrolom vegetativnog nervnog sistema (refleks zjenice na svjetlost i refleks akomodacije oka).

Bezuslovni refleksi su urođeni (lučenje pljuvačke prilikom uzimanja hrane).

Uslovni refleksi su stečeni.

Modalni akcioni obrasci?; Gdje su identificirani?

Modalni akcioni obrasci - instinktivne ponašajne sekvence.

-Identificirani u mnogim aspektima ponašanja životinja: seksualno ponašanje, odbrana teritorije, agresivnog ponašanja, hvatanje plijena

npr. gradnja mreže kod pauka, ""poziv na igru"" kod psa

Identificirali su ih etolozi (Konrad Lorenc), prvobitno nazvani ""fiksni akcioni obrasci"" (kako bi naglasili da se aktivnost slično odvija kod svih članova jedne vrste), kasnija istraživanja pokazuju da oni nisu fiksni (ne izvode se na isti način u svakoj prilici)."

Utiskivanje?

Utiskivanje (engl. imprinting) - oblik ranog učenja

Najizrazitiji kod prekocijalnih ptica, zatim kod prekocijalnih sisara. Kod altricijalnih životinja teško je uočiti utiskivanje.

npr. kod pataka - reakcija praćenja je urođena reakcija, ali izbor objekta koji će se pratiti je naučen u prvim danima života.

Vezivanje reakcije praćenja za neki pokretni objekt ograničeno je samo na uski vremenski interval - kratak kritični period. Nakon tog perioda utiskivanja nema.

Adaptivni značaj utiskivanja? Šta utiskivanje dokazuje prema Lorencu?

Adaptivni značaj utiskivanja - mehanizam prepoznavanja sopstvene vrste; fizička zaštita i hranjenje.

Prema Lorencu, utiskivanje pokazuje da je privrženost urođena i genetski programirana.

Šta neki etolozi smatraju modalnim akcionim obrascem kod ljudi?

Izloženost traumatskom događaju kod ljudi izaziva snažan odbrambenu reakciju (npr. treptanje oka, reakcija straha), koju ipak rijetki etolozi i psiholozi smatraju modalnim akcionim obrascem.

Šta je neasocijativni oblik učenja i koji su?

Neasocijativni oblik učenja - ne stvara se veza između dva stimulusa ili između stimulusa i odgovora (smanjuju se postojeće tendencije ponašanja)

To su:

-habituacija

-senzitizacija

Habituacija?

Habituacija je "relativno trajno slabljenje odgovora kao rezultat ponavljanja stimulusa koji nisu praćeni potkrepljenjem" (....stimulusa koji ne dovode do značajnih posljedica).

Habituacija dovodi do ponašajnih ali i fizioloških reakcija (smanjenje sinaptičkog potencijala).

Funkcionalna vrijednost habituacije?

Slabljenje odgovora na irelevantan stimulus (jer nema posljedica na organizam) oslobađa kognitivne resurse za druge stimuluse povezane sa biološki važnim događajima.

Senzitizacija? Uzrok?

Senzitizacija je jačanje odgovora nakon ponovljenog izlaganja stimulusa (npr. ponovljeno izlaganje snažnom, bolnom stimulusu može izazvati snažniji odgovor osobe na glasan zvuk).

Stimulus koji u početku nije izazvao određenu reakciju počinje da je izaziva relativno stalno.

Uzrok je u relativno trajnom povećanju osjetljivosti određenih nervnih centara i puteva.

Senzitizacija često uključuje geneneralizaciju na druge stimuluse.

Zašto nekad stimulus rezultira habituacijom, nekad senzitizacijom?

Dva primarna faktora (plus individualne razlike):

-intenzitet stimulusa (npr. u streljani, na prve pucnje reagujemo snažno, ali nakon nekog vremena se naviknemo pa ih jedva primjećujemo)

--stimulusi niskog intenziteta - habituacija

--stimulusi visokog intenziteta - senzitizacija

adaptivni (ili evolucijska) značaj stimulusa (u noćnim satima, habituacija na zvuk tramvaja je lakša nego na zvuk komarca).

individualne razlike

Evolucijska perspektiva habituacije i senzitizacije?

Iz evolucijske perspektive habituacija i senzitizacija pomažu da se informacije iz okoline klasificiraju u dvije bazične kategorije: trenutno relevantni i trenutno irelevantni stimulusi.

-Ako su irelevantni - habitucija

-Ako su relevantni - ne pokreće se habituacija

-Ako su ekstremno relevantni, možda i opasni - senzitizacija.

Međutim, nekad postanemo senzitivirani na stimuluse koji zapravo nisu opasni, a nekad habituirani na stimuluse koje je bolje (pametnije) ignorisati.

Istraživanje 1: Habituacija salivacije i hedonističkog tona

PREPOZNAJ GRAFIK

Istraživanje Epsteina i sar. (1992) 0,03ml tvari (limun i limeta) aplicirano na jezik ispitanika (N=9); deset puta

Svaki put ispitanici su izvještavali o tome koliko im se sviđa ukus (hedonistički ton) i izmjerena je količina izlučene pljuvačke (salivacija).

Od 2. do 10. pokušaja odgovor sistematski slabi

Na 11. pokušaju, kada je apliciran drugi okus, dolazi do snažnog odgovora (oporavak).

Istraživanje 2: Habituacija i senzitizacija kod morskog zekana

Kanel (1976.)

Eric Kandel je pionir u ispitivanju neuroloških osnova senzitizacije.

Slabi stimulusi (npr. dodir) na morskom zekanu rezultiraju odbrambenim refleksom (povlačenje škrga).

Kandel je najprije proveo habituaciju.

Zatim je upario električni stimulus sa dodirivanjem ticala, što je uzrokovalo odbrambeni refleks.

Nakon senzitizacije i blagi dodir uzrokovao je odbrambeni refleks (koji je trajao nekoliko dana)

Istraživanje 3: Habituacija i senzitizacija vizuelne pažnje

Istraživanje vizuelne pažnje kod četveromjesečnih beba (Bashinski, Werner, & Rudy, 1985).

Dvije grupe beba (4 x 4 stimulus i 12 x 12 stimulus) Trajanje stimulusa: 10 sekundi. Stimulusi prezentirani osam puta.

Mjereno je vrijeme tokom kojeg beba usmjeri pažnju na stimulus.

U grupi 4 x 4 vizuelna pažnja progresivno opada (efekt habituacije)

U grupi 12 x 12 dolazi do inicijalne senzitizacije a zatim do habituacije.

Inicijalna senzitizacija kod kompleksnog stimulusa.

Bebe pokazuju manje interesa prema poznatim stimulusima

Pavlovljeva istraživanja digestivnih procesa?

Pavlovljeva istraživanja klasičnog uslovljavanja nastavak su njegovih istraživanja digestivnih procesa.

Razvio je postupak koji je psima omogućio da žive godinama sa umjetnim kanalima (tzv. umjetne fistule) koji omogućavaju sakupljanje različitih digestivnih sokova.

Stomačni sokovi prodavani kao lijek za različite stomačne tegobe.

Šta je klasično uslovljavanje i koja je podjela stimulusa prema efektima na reakcije?

Klasično uslovljavanje je vrsta učenja kojim neutralni stimulusi postaju ekscitatorni ili inhibitorni.

Podjela stimulusa prema efektima na reakcije:

-Ekscitatorni (pobuđuju odgovor)

-Neutralni (nemaju utjecaja na reakcije)

-Inhibitorni (suprotstavljaju se tendenciji odgovaranja)

Formiranje uslovne reakcije?; Kada je učenje najbrže?

Formiranje uslovne reakcije je proces razvijanja i jačanja uslovnog odgovora kroz ponovljena uparivanja neutralnog stimulusa sa bezuslovnim stimulusom.

Učenje je najbrže tokom početnih uparivanja, a zatim postepeno usporava sve do asimptote uslovljavanja (plato učenja).

Od čega zavise brzina učenja i asimptota uslovljavanja?

Brzina učenja i asimptota uslovljavanja zavise od:

-Snage bezuslovnog stimulusa - intenzivniji bezuslovni stimulus (veća količina hrane) dovodi do snažnijeg i bržeg uslovljavanja.

-Snage neutralnog stimulusa - intenzivniji neutralni stimulus (snažniji zvuk) dovodi do snažnijeg i bržeg uslovljavanja.

Koji faktori utječu na uspostavljanje uslovne reakcije?

Na uspostavljanje uslovne rekacije najviše utječu sljedeći faktori:

-uslovni stimulus mora biti prepoznatljiv i dovoljne jačine,

-uslovljavanje je najefikasnije kada se uslovni stimulus zadaje u kratkom roku (1 do 7 sekundi) prije zadavanja bezuslovnog stimulusa,

-što je veći broj uparivanja veća je vjerovatnoća uspostavljanja uslovne reakcije,

-ako se uslovni i bezuslovni stimulus zadaju zajedno, vrlo brzo se javlja uslovna reakcija.

Rasporedi uparivanja?

Rasporedi uparivanja:

1. Kratkoročno odgođeno (US se pojavljuje sa kratkim kašnjenjem nakon CS)

2. Na trag (vremenski interval između završetka CS i početka US)

3. Dugoročno odgođeno (duži period trajanja CS)

4. Istovremeno (simultano trajanje CS i US)

5. Unazad (US prethodi i završava prije pojave CS) (CS - uslovni stimulusi; US - bezuslovni stimulus)

PREPOZNAJ NA ŠEMI SVAKI

Primjer (klasično uslovljavanje) 1: Uslovljenja emocionalna reakcija

„Slučaj malog Alberta" - istraživanje Watsona i Raynerova (1920). Devetomjesečno dijete.

Bezuslovni stimulus: snažan zvuk udarca čekićem po metalnim šipkama kreveta.

Neutralni stimulus: npr. bijeli pacov.

Uparivanje: prikazivanje pacova a zatim udarac po metalnim šipkama.

Nakon sedam uparivanja Albert je pokazivao snažan strah od pacova. Uslovljeni strah generalizirao se na druge predmete (npr. masku Djeda Mraza).

PREPOZNAJ GRAFIK

Primjer (klasično uslovljavanje) 2: Uslovljena reakcija treptanja

Zbog svoje jednostavnosti, uslovljavanje treptanja je intenzivno istraživano.

I danas se koristi u istraživanju razvojnih problema, starenja, neurobiologije učenja.

Istraživanje Ivkovich i sur. (1999) ilustruje tehniku.

Petomjesečne bebe.

Uslovni stimulus: ton (1000 Hz) u trajanju od 750 ms.

Bezuslovni stimulus: blago strujanje vazduha (kroz odgovarajuću pumpicu) prema desnom oku.

U jednoj grupi beba nakon US uvijek je slijedio BS; u drugoj grupi US i BS bili su odvojeni (od 4 do 8 sekundi).

Zavisna varijabla: stopa treptanja tokom izlaganja uslovnom stimulusu.

Dvije sesije treninga (u dvije sedmice).

Tokom prve sesije nema razlike između grupa, ali su one značajne u drugoj sesiji.

PREPOZNAJ GRAFIK

Primjer (klasično uslovljavanje) 3: Preferiranje vs averzija prema hrani

Preferiranje određene hrane ili averzija prema određenoj hrani može se objasniti klasičnim uslovljavanjem.

Uslovljena averzija prema određenoj hrani - ako konzumiranju nove hrane slijedi neka averzivna posljedica (probavne smetnje, trovanje).

Preferiranje hrane - kada se nova hrana upari sa pozitivnim posljedicama (osjećajem sitosti, zadovoljstva).

Primjer (klasično uslovljavanje) 4: Olfaktivno uslovljavanje

Kroz postupak klasičnog uslovljavanja mravi su naučili prepoznavati indikatore tumora - mravi su postali bio-detektori tumora.

Mravi mogu brzo naučiti (3 ponavljanja uparivanja uslovnog i bezuslovnog stimulusa) da povezuju miris ćelija tumora sa nagradom (solucija šećera).

Mravi uspješno diskriminiraju kancerogene i zdrave ćelije.

PREPOZNAJ GRAFIK

Odnos supresije?

Mjera efikasnosti učenja - odnos supresije (OS).

Odnos supresije je kvantitativna mjera supresije pritiskanja poluge.

Broj pritisaka poluge tokom zadavanja uslovnog stimulusa (TUS)

Broj pritisaka poluge prije zadavanja uslovnog stimulusa (PUS)

OS = TUS / (TUS + PUS)

Razlike gašenja uslovne reakcije i habituacije

Gašenje nije isto što i habituacija!

Gašenje se odnosi na uslovni podražaj, a habituacija na bezuslovni podražaj.

Generalizacija stimulusa

Stimulusi slični uslovnom izazivaju uslovnu reakciju sličnog ili identičnog intenziteta. Što je stimulus sličniji uslovnom podražaju, jača je i uslovna reakcija.

Semantička generalizacija - generalizacija uslovljenog odgovora na verbalni stimulus koji je sličan po značenju uslovnom stimulusu.

Diskriminacija stimulusa

Pojava uslovne reakcije na tačno određeni podražaj.

Ako psu nakon tona frekvencije od 1000 Hz dajemo hranu, a nakon tona od 900 Hz ne dajemo hranu, pas će izlučivati pljuvačku samo na ton frekvencije 1000 Hz - pas je naučio razlikovati ova dva tona.

Diskriminacija omogućava učenje razlika između sličnih podražaja.

Eksperimentalna neuroza (Pavlov)

Pavlovljevi eksperimenti (pas najprije nauči razlikovati krug i elipsu; salivacija prilikom prikazivanja kruge - bez salivacije prilikom prikazivanja elipse; zatim se smanjivala razlika između kruga i elipse sve dok pas više nije mogao odrediti razliku; reakcije psa: prestao je jesti, cvilio, urinirao, tresao se).

Eksperimentalna neuroza kod ljudi:

Prema Pavlovu, neuroze kod ljudi razvijaju se na sličan način: situacije ekstremne nesigurnosti mogu biti stresne a prolongirano izlaganje ovakvim situacijama dovodi do razvoja neurotičnih simptoma.

Latentna inhibicija

Ako se uslovni podražaj zadaje nekoliko puta sam, prije prvog uparivanja s bezuslovnim podražajem, onda se uslovna reakcija uspostavlja znatno teže.

npr. Ako dijete nekoliko puta odvedemo kod stomatologa samo na pregled bez bolnog podražaja, manja je vjerovatnost da kasniji bolni zahvati prouzrokuju strah.

Inhibitorno uslovljavanje

Učimo predvidjeti odsustvo bezuslovnog stimulusa - važno u prijetećim, opasnim, nepredvidljivim okruženjima.

Ako se osoba izlaže averzivnim stimulusima, onda je korisno da ti stimulusi budu predvidljivi.

Sposobnost predviđanja loših iskustava veoma važna

Inhibitorno uslovljavanje: Istraživanje napada panike

-Mjerena je opšta anksioznost prije i poslije napada panike.

-Prije napada panike procjena anksioznosti bila je podjednaka u obje situacije (kada su osobe predvidjele napad i kada nisu).

-Anksioznost se značajno smanjila nakon napada koji se predvidio a značajno povećala nakon napada koji se nije predvidio.

-Anksioznost kod paničnih napada dešava se prvenstveno zbog nemogućnosti predviđanja napada.

Uvjetovanje višeg reda

Ljudi i životinje često osnivaju nove uvjetovane reakcije na starijim uvjetovanim reakcijama.

Takvo se učenje zove uvjetovanje višeg reda.

Ako, pošto smo uspostavili uvjetovanu reakciju izlučivanja sline na zvuk zvona, uparujemo zvuk zvona kao neuvjetovani podražaj sa svjetlom žarulje kao novim uvjetovanim podražajem, uskoro će pas lučiti slinu i na pojavu samog svjetlosnog podražaja.

Koristi se često u reklamama.

Gašenje uvjetovane reakcije; osnove za provedbu; objasni svaku.

Skorije fokus istraživača je usmjeren na sprečavanje javljanja neprilagođenih reakcija, tj. gašenje.

Osnova za provedbu različitih postupaka modifikacije ponašanja (npr. u tretmanu fobija): preplavljivanje, protuuslovljavanje (averzivna terapija, sistematska desenzitizacija).

-Implozivna terapija ili preplavljivanje; klijent se dovede u situaciju (uvjetovani podražaj) koja izaziva strah, ali se garantuje da mu se ništa neće dogoditi.

Protuuslovljavanje:

1.averzivna terapija (uspostavljanje neugodnih umjesto ugodnih uslovnih reakcija; npr. alkohol koji izaziva ugodu uparuje se sa tetidisom koji izaziva mučninu i na taj način dolazi do nove uslovne reakcije - mučnina na alkohol)

2. sistematska desenzitizacija (uspostavljanje ugodnih uslovnih reakcija; npr. stanja relaksacije umjesto straha)

Potkrepljenje

Pojam uveo Skiner, ključan je u operantnom uvjetovanju, jer se može precizno primjeniti.

Postoje primarni (njihovu ulogu nije potrebno učiti npr. hrana) i sekundarni potkrepljivači (npr. novac), uparivanjem sa primarnim postaju također djelotvorni.

Kad se neki sekundarni potkrepljivač vezuje uz više primarnih on je generalizirani uvjetovani potkrepljivač.

Potkrepljivači mogu biti još pozitivni (npr. hrana) i negativni (npr. bol).

--Pozitivni potkrepljivač nije isto što i nagrada (nagrade se daju za zasluge i ne mijenjaju nužno ponašanje), npr. verbalna opomena može biti pozitivni potkrepljivač