Ontwikkelingspsychologie 1

abstract modeling

proces waarbij kinderen algemene regels en principes ontwikkelen die ten grondslag liggen aan het gedrag dat ze observeren

acceleratie

het aanbieden van speciale lesprogrammas waarmee hoogbegaafde kinderen in hun eigen tempo verder leren. dat kan betekenen dat ze zich met het lesmateriaal van hogere groepen gaan bezighouden.

accomodatie

het proces waarbij bestaande manieren van denken of doen veranderen in reactie op nieuwe stimuli of gebeurtenissen

acquired immune deficiency theory AIDS

seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door het humaan immunodeficientievirus hiv

actief genotype-omgevingseffect

situatie waarin een kind zich richt op de aspecten van zijn omgeving die het best aansluiten op zijn genetisch bepaalde capaciteiten.

Adaptatie

de neiging van iemand om zich aan te passen aan zijn omgeving

adolescentie

het ontwikkelingsstadium tussen de kindertijd en de volwassenheid

afasie

taalstoornis waarbij je taalvermogens aangetast zijn of verdwenen als gevolg van hersenletstel. anders dan dementie, worden de geestelijke vermogens van de patienten in de regels niet aangetast

affordances

de actiemogelijkheden die een bepaalde situatie of stimulus verschaft

afgewezen adolescentie

adolescent die niet aardig gevonden wordt en op wie leeftijdgenoten duidelijk negatief reageren

afhankelijke variabele

De variabele die de onderzoeker gaat meten en waarvan hij verwacht dat deze beïnvloed wordt door de onafhankelijke variabele.

Age-crime curve

het fenomeen dat er zich onder jongeren en jongvolwassenen naar verhouding meer verdachten en strafrechtelijke daders bevinden dan in jongere en oudere leeftijdsgroepen.

agressie

grensoverschrijdend gedrag dat iemand inzet om - bewust of onbewust - iets kapot te maken, een ander schade te berokkenen, en/of duidelijk te maken wat hij wel of niet wil

alcoholist

iemand die langzaam maar zeker geestelijk en lichamelijk afhankelijk is geworden van alcohol en niet in staat is om zijn drankgebruik te beperken

Androgenen

mannelijke geslachtshormonen, de voornaamste is testosteron

Angstig-ambivalent hechtingspatroon

hechtingsstijl waarbij kinderen een combinatie van positieve en negatieve reacties op hun moeder vertonen nadat ze terugkeert van afwezigheid

Angstig-vermijdend hechtingspatroon

hechtingsstijl waarbij kinderen niet de nabijheid van hun moeder opzoeken en haar lijken te mijden als ze terugkeert van afwezigheid

anorexia nervosa

ernstige en mogelijke levensbedreigende eetstoornis waarbij mensen weigeren voldoende te eten, terwijl ze ontkennen dat hun gedrag of hun skeletachtige uiterlijk abnormaal is

anoxia

gebrek aan zuurstof naar de hersenen

apgar-score

een standaard meetsysteem waarmee de gezondheid van een pasgeboren baby kan worden bepaald aan de hand van verschillende factoren

Articulatiestoornissen

Stoornissen in het spreken, waarbij klanken worden vervormd, vervangen of geheel weggelaten, zoals lispelen, slissen en neusspraak

assimilatie

Het proces waarbij mensen een ervaring interpreteren binnen hun huidige cognitieve ontwikkelingsstadium en denkwijze.

Assimilatiemodel

de opvatting dat alle nieuwkomers in een land zich volledig moeten aanpassen aan de cultuur van het gastland

Associatief spel

spelvorm waarbij twee of meer kinderen daadwerkelijk de interactie aangaan doordat ze speelgoed of materiaal uitwisselen of lenen, hoewel ze niet hetzelfde doen

astma

chronische aandoening die wordt gekenmerkt door periodieke aanvallen van piepend ademhalen, hoesten en kortademigheid

Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD)

een gedragsstoornis, gekenmerkt door gebrek aan aandacht, impulsiviteit en een lage tolerantiedrempel voor frustratie en overbeweeglijkheid

auditieve beperking

probleem met het gehoor, zoals slechthorendheid of doofheid

Autobiografisch geheugen

De herinnering aan specifieke gebeurtenissen uit ons eigen leven

automatisering

verwijst naar de mate waarin een activiteit aandacht vereist

autonome cooperatiestadium

het stadium van morele ontwikkeling waarin kinderen zich ervan bewust worden dat formele spelregels gewijzigd kunnen worden als de mensen die het spel willen spelen het daarmee eens zijn

autonomie

onafhankelijkheid en controle over het eigen leven

Autoritaire opvoedingsstijl

manier van opvoeden die zich kenmerkt door controlerend, streng, star en koud gedrag, vaak straffen en het eisen van strikte gehoorzaamheid van kinderen

Autoratieve opvoedingsstijl

een liefdevolle en emotioneel ondersteunde manier van opvoeden, die zich enerzijds kenmerkt door het hanteren van duidelijke en consistente regels en anderzijds door het uitleggen aan kinderen waarom zij zich op een bepaalde manier moeten gedragen

Baby met een laag geboortegewicht

baby die bij de geboorte minder dan 2500 gram weegt

Baby met een zeer laag geboortegewicht

Baby die minder dan 1250 gram weegt of, ongeacht zijn gewicht, minder dan dertig weken in de baarmoeder heeft doorgebracht

babytaal

een manier van praten tegen baby's die bestaat uit korte, eenvoudige zinnetjes, een hoge toonsoort en een zangerige intonatie

Bayley Scales of Infant Development (BSID-III-NL)

instrument om de ontwikkeling van kinderen vanaf 16 dagen tot en met 42 maanden en 15 dagen in kaart te brengen

Beginnende coöperatiestadium

het stadium van morele ontwikkeling waarin kinderen gedeelde regels leren tijdens sociale spelletjes en deze regels nog steeds als grotendeels onveranderlijk beschouwen

Behavioristisch perspectief

benadering binnen de psychologie die ervan uitgaat dat je moet kijken naar waarneembaar gedrag en externe stimuli in de omgeving om de ontwikkeling van het individu te begrijpen

Bevruchting

Het proces waarbij een zaadcel en een eicel (de mannelijke en vrouwelijke gameten) samenkomen om één nieuwe cel te creëren

biculturele identiteit

integratie in de dominante cultuur met behoud van de oorspronkelijke culturele identiteit

binaire denken over seksuele oriëntatie

het indelen van mensen in heteroseksueel of homoseksueel

Binaire identiteit

het indelen van sekse en gender in mannelijk of vrouwelijk

Bio-ecologisch model (Bronfenbrenner)

model dat uitgaat van vijf omgevingsniveaus waardoor elk biologisch organisme gelijktijdig beïnvloed wordt

Body Mass Index

de meest gebruikte maat om overgewicht te definieren, gebaseerd op de verhouding tussen lengte en gewicht kg/m2; het gewicht in kilogram gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters

Boulimi

eetstoornis die zich kenmerkt door eetbuien, gevolgd door overgeven of het gebruik van van laxeermiddelen om het voedsel weer kwijt te raken [compensatiegedrag]

brabbelen

het maken van op spraak lijkende maar betekenisloze geluiden

Casestudy

studie waarbij de toestand waarin één individu of een groep individuen verkeert diepgaand en uitvoerig wordt onderzocht.

Cefalocaudaal principe

het principe dat groei een patroon volgt dat begint met het hoofd en de bovenste lichaamsdelen en zich vervolgens uitstrekt naar de rest van het lichaam

Centratie

het onvermogen van jonge kinderen om zich op meer dan één aspect van een stimulus te concentreren

CHC-model van intelligentie

een van de meest actuele modellen van de structuur van intelligentie

chlamydia

bacteriële infectie en de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening

chromosoom

Staafvormige stukjes DNA, die georganiseerd zijn in 23 paren.

chronische ziekte

een aandoening die lange tijd aanhoudt en waarbij er geen uitzicht is op volledige genezing

circulaire reactie

een activiteit die de ontwikkeling van cognitieve schema's mogelijk maakt dankzij de herhaling van een willekeurige motorische handeling

clusterzelfdoding

een situatie waarbij één geval van zelfdoding leidt tot pogingen van anderen om zichzelf ook om het leven te brengen

Cochleair implantaat (CI)

een hoorapparaat dat de functie van het slakkenhuis overneemt en geluiden niet harder maakt, zoals een gewoon hoorapparaat, maar het geluid omzet in signalen, die naar de gehoorzenuw worden gestuurd.

Cognitief perspectief

benadering binnen de psychologie die zich richt op de processen die mensen in staat stellen de wereld te leren kennen, begrijpen en overdenken

Cognitieve neurowetenschap

benadering van cognitieve ontwikkeling die zich richt op de manier waarop hersenprocessen gerelateerd zijn aan cognitieve activiteit

Cognitieve ontwikkeling

Ontwikkeling die betrekking heeft op intellectuele vermogens, zoals denken, leren, geheugen en probleemoplossing

Cohort

een groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek zijn geboren

Collectivistische oriëntatie

denk- en leefwijze waarin de nadruk ligt op onderlinge en wederzijdse afhankelijkheid

concept

categorisering van objecten, gebeurtenissen of mensen die bepaalde eigenschappen gemeenschappelijk hebben

Concreet-operationeel stadium

De periode van cognitieve ontwikkeling tussen het zevende en het twaalfde levensjaar die wordt gekenmerkt door het actieve en juiste gebruik van logica.

conservatie

Het inzicht dat kwantiteit niet gerelateerd is aan fysieke verschijning

constructief spel

spelvorm waarbij kinderen objecten manipuleren om iets te produceren of te bouwen

Continue verandering

geleidelijke kwantitatieve ontwikkeling, waarbij prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige niveaus

controlegroep

de groep die in een experiment niet wordt blootgesteld aan de experimentele conditie

controversiele adolescent

adolescent die door sommige leeftijdgenoten aardig gevonden wordt en door andere niet

conventioneel niveau

Kohlbergs tweede niveau van morele ontwikkeling, waarin de persoon gericht is op wat men van hem of haar verwacht en op wat de groep of meerderheid goed vindt

coöperatief spel

Spelvorm waarbij kinderen echt met elkaar spelen: ze wisselen elkaar af, doen spelletjes of bedenken wedstrijdjes

coping

poging om de bedreigingen en uitdagingen die tot stress leiden te beheersen, te verminderen of te aanvaarden

coregulering

periode waarin ouders en kind gezamenlijk het gedrag van het kind bepalen

Correlationeel onderzoek

onderzoek dat bedoeld is om vast te stellen of er tussen twee (of meer) factoren een verband of correlatie bestaat

Crossmodale perceptie

het vermogen om een stimulus die op een eerder tijdstip slechts via één zintuig is ervaren later door middel van een ander zintuig te identificeren

Cross-sequentieel onderzoek

Onderzoek waarin een aantal verschillende leeftijdsgroepen op verschillende tijdstippen worden bestudeerd.

DALY'S disability-adjusted life years

een cijfer voor het verlies in kwaliteitsvolle levensjaren/-dagen door vroegtijdig overlijden [years of live lost, YLL] en het aantal levensjaren/-dagen met beperkte lvenskwaliteit [years lost due to disability, YLD] te wijten aan een ziekte of aandoening [de formule is dan DALY= YLL plus YLD

Decentreren

het vermogen om rekening te houden met verschillende aspecten van een situatie

Denkoperaties

georganiseerde, formele, logische mentale processen

eenoudergezin

een gezin waarbij minimaal één minderjarig kind bij een ouder woont

Eetbuistoornis

een eetstoornis waarbij personen grote hoeveelheden voedsel naar binnen werken, vaak heel snel en tot het moment dat ze misselijk worden, en vervolgens controleverlies en schaamte ervaren

ego

het rationale en redelijke deel van de persoonlijkheid, dat opereert vanuit vanuit het realiteitsbeginsel

Egocentrisch taalgebruik (Piaget) of private taal (Vygotsky)

gesproken taal die niet bedoeld is voor anderen

Egocentrisme

het onvermogen om zich te verplaatsen in anderen

eigenwaarde

de waardering voor het eigen ik, met alle positieve en negatieve kenmerken en competenties die we daarmee associëren

elektracomplex

psychoanalytisch concept waarbij meisjes een bezittelijke genegenheid voor hun vader vertonen, waarbij rivaliteit en afstand ten opzichte van de moeder ontstaat

embryonaal stadium

de periode van twee tot acht weken na de bevruchting, waarin de belangrijkste organen en de fundamentele anatomie zich ontwikkelen

Emotionele intelligentie

de capaciteiten en vaardigheden die ten grondslag liggen aan het op de juiste manier inschatten, evalueren, uitdrukken en reguleren van emoties

emotionele zelfregulatie

het vermogen om de aard en intensiteit van emoties aan te passen tot een gewenst niveau

Empathie

een emotionele respons die correspondeert met de gevoelens van een andere persoon

emperisch-wetenschappelijke methoden

procedures om ideeën en vragen te toetsen met behulp van zorgvuldige, gecontroleerde technieken en systematische dataverzameling gebaseerd op eigen, objectieve waarnemingen

epigenetica

studie naar de invloed van omgevingsfactoren op de uiting van genen en de ontwikkeling van een organisme over generaties heen

Episiotemie

een knip om de openeing van de vagina te vergroten en de baby te laten passeren

Eriksons theorie van psychosociale ontwikkeling

theorie die een verklaring biedt voor de manier waarop individuen zichzelf, en de betekenis van het gedrag van anderen en zichzelf, leren begrijpen

Evocatief genotype-omgevingseffect

situatie waarin de genen van een kind een specifiek type omgeving oproept

Evolutionair perspectief

benadering binnen de psychologie die gedrag probeert te identificeren dat het resultaat is van de genetische erfenis van onze voorouders

experiment

een onderzoeksmethode om een oorzaak-gevolgrelatie vast te stellen, waarbij de onderzoeker verschillende ervaringen voor verschillende groepen participanten of proefpersonen creëert

Experimenteel onderzoek

Onderzoek dat bedoeld is om causale relaties tussen verschillende factoren te ontdekken

experimenteel conditie

de procedure, zoals een behandeling, die de onderzoeker bestudeert en de omstandigheden waaraan de experimentele groep wordt blootgesteld

experimentele groep

De groep die in een experiment wordt blootgesteld aan de experimentele conditie.