Havo Parlementaire Democratie

Politiek

Het maken van keuzes waaraan alle burgers in een staat zijn gebonden.

Algemeen belang

Zaken die voor veel mensen belangrijk en nuttig zijn.

Democratie

Een bestuursvorm waarbij de bevolking direct of indirect invloed uitoefent op de politieke besluitvorming.

Directe democratie

Een bestuursvorm waarbij de bevolking direct invloed uitoefent op de politieke besluitvorming.

Referendum

Een volksstemming over een bepaalde politieke kwestie.

Indirecte democratie, parlementaire democratie

Een bestuursvorm waarbij de beslissingen worden genomen door met algemeen kiesrecht gekozen volksvertegenwoordigers.

Persvrijheid

De vrijheid van journalisten om ongehinderd, zonder toestemming van de overheid, berichten te publiceren

Autoritair regime

Een bestuursvorm waarbij alle macht in handen is van één persoon of een kleine groep, waarbij de inwoners nauwelijks of geen invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming en de grondrechten niet of nauwelijks worden gegarandeerd.

Dictatuur

De meest vergaande vorm van een autoritair regime, waarin inwoners vrijwel rechteloos zijn.

Machtenscheiding

Spreiding van de staatsmacht over de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht.

Oppositiepartijen

Politieke partijen die niet in de regering zitten.

Censuur

Overheidscontrole van de media.

Ideologie

Een verzameling ideeën over wat belangrijk is in de samenleving en hoe mensen het beste met elkaar kunnen samenleven.

Politiek links

Politieke stroming die een actieve overheid wil om de ongelijkheid tussen mensen te verminderen.

Politiek rechts

Politieke stroming die de nadruk legt op eigen verantwoordelijkheid en zo min mogelijk bemoeienis van de overheid op sociaaleconomisch gebied wil.

Politieke midden

Een politieke ideologie die zowel linkse als rechtse standpunten heeft.

Liberalisme

Politieke stroming die de vrijheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers centraal stelt en streeft naar een terughoudende overheid die orde en gezag handhaaft.

Socialisme

Politieke stroming stroming die voortkomt uit het socialisme en streeft naar vermindering van sociale ongelijkheid door een actieve rol van de overheid.

Sociaaldemocratie

Politieke stroming voortkomend uit het socialisme die gelijke kansen benadrukt en streeft naar een sterke rol van de overheid om gelijkheid tot stand te brengen.

Confessionalisme, christendemocratie

Politieke stroming die zich baseert op het christelijk geloof en bijpassende waarden als naastenliefde en saamhorigheid.

Maatschappelijk middenveld

Organisaties die tussen de overheid en individuele burgers in staan en die verschillende groepen, meningen en belangen vertegenwoordigen.

Ecologisme

Politieke stroming die de zorg voor de aarde centraal stelt waarbij het bestrijden van de klimaatcrisis en beschermen van het milieu voorop staat.

Populisme

Politieke stijl die de stem van het volk wil laten horen en zich keert tegen de elite.

Nationalisme

Politieke stroming die meer zeggenschap en macht nastreeft van het eigen land (natie).

Progressief

Vooruitstrevend zijn en de maatschappij willen veranderen.

Conservatief

Behoudend zijn en benadrukken wat al is bereikt.

Actiegroep

Een organisatie die is opgericht om één bepaald maatschappelijk doel te bereiken.

Belangengroep

Een organisatie die de belangen van één bepaalde groep verdedigt.

Politieke partij

Een groep mensen met globaal dezelfde ideeën over een goede samenleving, met als doel mee te beslissen over het bestuur van ons land.

One-issuepartij

Een politieke partij die één specifieke doelgroep vertegenwoordigt of zich vooral richt op één aspect van de samenleving.

Niet-democratische partij

Een politieke partij die de democratie wil afschaffen.

Representatief

De mate waarin het parlement een afspiegeling vormt van de samenstelling en behoeften van de gehele bevolking.

Actief kiesrecht

Het recht om bij verkiezingen een stem uit te brengen.

Passief kiesrecht

Het recht om verkiesbaar te zijn.

Lijsttrekker

De persoon die nummer 1 staat op de kandidatenlijst en het gezicht is van de partij.

Spindoctor

Communicatiedeskundige die kandidaten adviseert over een zo positief mogelijk imago.

Zwevende kiezers

Kiezers die niet bij elke verkiezing op dezelfde partij stemmen.

Opiniepeiling

Onderzoek waarin kiezers wordt gevraagd op welke politieke partij ze gaan stemmen.

Evenredige vertegenwoordiging

Kiesstelsel waarbij alle uitgebrachte stemmen worden verdeeld over het totale aantal zetels.

Districten- of meerderheidsstelsel

Kiesstelsel waarbij een land wordt verdeeld in districten en waarbij de afgevaardigde die de meeste stemmen haalt in het district in het parlement komt.

Regering

De koning en de ministers.

Kabinet

Het dagelijks bestuur van het land, bestaande uit ministers en staatssecretarissen.

Minister

Lid van de regering en van het kabinet.

Staatssecretaris

Lid van het kabinet dat verantwoordelijk is voor een deel van het beleidsterrein van de minister.

Premier, minister-president

De leider van de regering.

Troonrede

Jaarlijkse toespraak van de koning op Prinsjesdag waarin hij de plannen van de regering voor het komende jaar presenteert.

Miljoenennota

Plannen van het kabinet voor een jaar.

Coalitie

Een samenwerkingsverband van twee of meer politieke partijen.

Regeerakkoord

De plannen van de regering voor de komende jaren.

Rijksbegroting

Jaarlijks overzicht van alle inkomsten en uitgaven van het kabinet.

Kabinetsformatie

Het proces waarbij na de Tweede Kamerverkiezingen een nieuw kabinet wordt gevormd.

Formateur

De persoon die geschikte ministers en staatssecretarissen zoekt.

Constitutionele monarchie

Een staatsvorm waarin de taken en bevoegdheden van het staatshoofd in de Grondwet zijn vastgelegd.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Ministers zijn verantwoordelijk voor hun eigen beleid en voor alles wat de koning zegt en doet.

Onschendbaar

De koning kan niet ter verantwoording worden geroepen voor politieke daden.

Demissionair kabinet

Na de val van het kabinet blijven de ministers tijdelijk in functie totdat er een nieuwe regering is gevormd.

Parlementaire democratie

Een democratie waarin de bevolking indirect invloed uitoefent op de politieke besluitvorming door vertegenwoordigers te kiezen die samen het parlement vormen.

Staten-Generaal, parlement

De Eerste en Tweede Kamer samen.

Tweede Kamer

Directe volksvertegenwoordiging met 150 leden, die wetten mogen goedkeuren, afwijzen of veranderen.

Eerste Kamer, Senaat

Indirect gekozen vertegenwoordiging met 75 leden die een wetsvoorstel alleen in zijn geheel goed- of afkeuren.

Fractie

De groep vertegenwoordigers van een politieke partij in een gekozen orgaan.

Regeringspartij

Een partij die in de regering zit.

Oppositiepartij

Een partij die niet in de regering zit, maar deel uitmaakt van de volksvertegenwoordiging.

Trias politica

De verdeling van de macht van de overheid in de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

Stemrecht

Het parlementaire recht om wetsvoorstellen te aanvaarden of te verwerpen.

Budgetrecht

Het parlementaire recht om de rijksbegroting wel of niet goed te keuren.

Recht van initiatief

Het parlementaire recht om een wetsvoorstel in te dienen.

Recht van amendement

De mogelijkheid van de Tweede Kamer om een wetsvoorstel te wijzigen.

Recht om vragen te stellen

Het parlementaire recht om zowel schriftelijke als mondelinge vragen te stellen aan de minister.

Recht om een motie in te dienen

Het parlementaire recht tot een verzoek aan de minister om iets te doen of juist niet te doen.

Recht van interpellatie

Het parlementaire recht om een spoeddebat aan te vragen met de minister.

Recht van onderzoek en enquête

Het parlementaire recht om een onderdeel van het regeringsbeleid grondig te onderzoeken.

Politieke cultuur

De manier waarop politici met elkaar omgaan in een land en met elkaar samenwerken.

Poldermodel

Nederlandse democratische cultuur waarbij partijen bereid zijn compromissen te sluiten en met elkaar te overleggen.

Decentralisatie

De rijksoverheid stelt de grote lijnen vast en laat de precieze invulling over aan lagere overheden (gemeenten en provincies).

Gemeenteraad

Direct gekozen volksvertegenwoordiging die de belangrijkste besluiten neemt in een gemeente.

College van burgemeester en wethouders

Het dagelijks bestuur van de gemeente.

Ruimtelijke ordening

Het indelen van een gebied op basis van duidelijke plannen en regels.

Provinciale Staten

De direct gekozen vertegenwoordigers van de provincie.

Gedeputeerde Staten

Het dagelijks bestuur van de provincie.

Commissaris van de Koning

De voorzitter van zowel Gedeputeerde Staten als van Provinciale Staten.

Waterschap

Regionaal overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de waterhuishouding.

Politieke agenda

De onderwerpen waarover politici met elkaar gaan praten.

Politieke actoren

Alle personen en organisaties die betrokken zijn bij het politieke besluitvormingsproces.

Lobbyen

Het persoonlijk contact zoeken met politici en ambtenaren om zo te proberen de regelgeving te beïnvloeden.

Vierde macht

Benaming voor ambtenaren vanwege hun invloed op de politiek.

Informatieve functie

Het geven van informatie door de media over politieke en maatschappelijke kwesties.

Onderzoekende of agendafunctie

Het signaleren en publiceren van problemen door grondig onderzoek door de media.

Commentaarfunctie

Het becommentariëren van allerlei politieke kwesties door de media.

Platformfunctie

Het ruimte geven aan politici, organisaties en burgers om hun mening te geven in de media.

Controlerende of waakhondfunctie

Het kritisch volgen van politici door de media.