JĘZYK POLSKI EGZAMIN

Młoda Polska - ramy czasowe

Od schyłku pozytywizmu 1890 do odzyskania niepodległości 1918

Co oznacza Młoda Polska?

Nazwa pochodzi od artykułu Artura Górskiego który użył jej jako odpowiednik europejskich ruchów modernistycznych np. młode Niemcy

podkreślała zerwanie z pozytywizmem i dążyła do nowoczesnej sztuki i indywidualizmu

Ważne postacie i wydarzenia w moderniźmie

W europie:

Arthur schopenhauer - pesymizm

w Polsce:

Stanisław Wyspiański - „wesele”

Kazimierz Przerwa - tetmajer - erotyzm w poezji, dekadentyzm

Co to dekadentyzm

Prąd kulturowy, charakteryzujący się poczuciem zaniku sił życiowych

Podstawowe cechy impresjonizmu i symbolizmu

Impresjonizm

Subiektywne odczucia, światło, barwa, poezja opisująca chwilowe doznania, ulubionym tematem impresjonistów było życie codzienne mieszczan oraz natura

symbolizm

Ucieczka od realizmu, wieloznaczność, motywy snu tajemniczy, śmierci

nietzscheanizm

Kierunek filozoficzny młodej Polski, siła woli, odrzucenie chrześcijańskiej moralności

Schopenhauerowski pesymizm

Kierunek filozoficzny młodej Polski, Życie jako cierpienie, sztuka jako ucieczka

Bergsonizm

Kierunek filozoficzny młodej Polski, intuicja ważniejsza niż rozum

Różnice między pozytywizmem a młodą Polską

Pozytywizm:

Pozytywizm

Kult nauki i rozumu, praca organiczna, realizm w literaturze, społeczne zaangażowanie

Młoda Polska

Emocje, intuicja, sztuka, pesymizm, dekadetyzm, symbolizm, impresjonizm, indywidualizm, ekapizm - ucieczka od problemów

„Sztuka dla sztuki”

Sztuka nie musi służyć Moralizowaniu czy polityce,powinna być tworzona dla siebie - dla piękna, wrażeń, emocji

Kazimierz przerwa-tetmajer

jego poezja nie miała uczuć, ale zachwycała formą i oddawała emocje. Był indywidualistą pesymistą, dekodentem, ucieka od rzeczywistości w sztukę i marzenia, sprzeciwiał się społecznym obowiązkom, żył poza normami społecznymi.

Oniryzm u Tetmajera - „melodia mgieł nocnych” przypomina wizję senną

jego poezja to malarskie zmysłowe obrazy rzeczywistości

Ucieczka w erotyzm i zmysłowość jako lekarstwo na ból istnienia

Oniryzm w literaturze młodej Polski

Motyw snu i marzenia sennego w młodej Polsce oznaczał zacieranie granicy między jawą a snem, ukazywanie światła jako nierealnego,

Synestezja

Łączenie wrażeń różnych zmysłów „dźwięki barw”

Leopold Staff

Zamiast pesymizmu, charakterystycznego dla epoki, jego wiersze często miały optymistyczny i afirmujący życie charakter. Na początku jego poezja czerpała z modernizmu i dekadentyzmu, ale później ewoluowała w kierunku klasycyzmu i postaw harmonii.

W młodości inspirował się filozofią nietzschego(kult siły, indywidualizmu), ale później zmierzał ku klasycyzmowi i stoicyzmowi. Jego poezja była odpowiedzią na przesyt dekadentyzmu zamiast ucieczki od świata zachęcał do jego akceptacji.

Leopold staff wprowadził do poezji młodej Polski nowa jakość, przechodząc od modernistycznego indywidualizmu do klasycznego spokoju i harmonii

Idee w poezji Leopolda Staffa

Siła człowieka i jego twórcza rola - „Kowal” człowiek jako artysta swojego życia

Akceptacja życia, nawet jego trudów - stoicyzm (żyć w zgodzie z naturą) w późniejszej twórczości

Motywy natury jako źródła spokoju i harmonii - np „jesień”

Chłopomania

Przesadne interesowanie się chłopstwem, fascynacja ludem, jego siłą, prostotą, barwnością obyczajowością.

Podobieństwa modernizmu (młodej Polski) z romantyzmem

W obu epokach twórcy czerpali z kultury ludowej, wierzeń i tradycji chłopskich.

w obu epokach poeta był postrzegany jako jednostka wyjątkowa, obdarzona szczególną wrażliwością i zdolnością do głębszego postrzegania rzeczywistości, tak zwany kult indywidualizmu

w obu epokach jest bunt przeciwko klasycyzmowi i racjonalizmowi. Lodopolanie odrzucali pozytywistyczne ideały pracy

Utwór naturalistyczny

Fotograficzne opisy rzeczywistości

Dwudziestolecie międzywojenne

Okres w historii 1918-1939. Wydarzenia, które ukształtowały tę epokę, to przede wszystkim zakończenie pierwszej wojny światowej, traktat wersalski, powstawanie nowych państw, wzrost napięć politycznych i gospodarczych

Okres ten charakteryzował się dynamicznymi zmianą,i społecznymi i politycznymi - demokratyzacja, urbanizacja i industrializacja, emancypacja kobiet i napięcie polityczne

Co to „człowiek masowy”?

Termin ten odnosi się do jednostki w społeczeństwie masowych, która podporządkowuje się normom i wartościom narzuconym przez większość, skupianie na materialnych aspektach życia, konsumpcji dóbr i rozrywki. Unika aktywnego udziału w życiu politycznym i społecznym, pozostawiając decyzje elitom lub liderom.

Najważniejsze nurty myśli filozoficznej epoki dwudziestolecia między wojennego

Egzystencjalizm - indywidualne doświadczenie, wolności, skupia się na ludzkiej egzystencji, rolach życiowych.

Fenomenologia - analizowała struktury świadomości i doświadczenie. Skupia się na ty, co znaczy być istotą ludzką.

Marksizm - koncentrował się na analizie struktur społecznych i ekonomicznych. Społeczeństwo komunistyczne miało być idealnym społeczeństwem przyszłości pozbawionym klasowych podziałów.

charakterystyczne konwencje dla sztuki dwudziestolecia międzywojennego

Awangarda - odrzucenie tradycyjnych form, i poszukiwanie nowych środków wyrazu

Surrealizm - eksploracja podświadomość i marzeń sennych

konstruktywizm - skupienie na abstrakcyjnych formach i funkcjonaliźmie

Ekspresjonizm - wyrażenie intensywnych emocji i subiektywnych odczuć

Stosunek twórców dwudziestolecia międzywojennego do literatury romantycznej

Twórcy tego okresu odnosili się krytycznie do romantyzmu, unikali nadmiernej emocjonalności i idealizacji, skupiali się na rzeczywistości społecznej i politycznej, promując postawy aktywne i zaangażowanie, eksperymentowali z językiem i strukturą utworów, odchodząc od romantycznych schematów.

Jaki stosunek mieli skamandryci do historii?

Skamandryci w tym Julian Tuwim, dystansowali się od tradycyjnego, romantycznego postrzegania historii Polski jako pasma cierpień i misji narodowej. Skupiali się na teraźniejszości, codziennym życiu i problemach zwykłych ludzi, odchodząc od patosu i martyrologii na rzecz bardziej przyziemnych tematów

Martyrologia

Cierpienie, męczeństwo narodu, grupy społecznej lub wyznawców religii

Julian tuwim

Podobnie jak skamandryci unikał w swojej twórczości bezpośredniego odnoszenia się do wielkich wydarzeń historycznych. Skupiał się na codzienności, często z humorem i ironią przestawiając realia życia w odrodzonej Polsce. Jego poezja była bliska zwykłemu człowiekowi, a język którym się posługiwał był prosty i rozumiały. Jako miłośnik języka często eksperymentował z formą i brzmieniem słów, tworzył neologizmy, bawił się rytmem i melodią.

Maria Pawlikowska - Jasnorzewska

Była związana towarzysko z grupą Skamander, jej poezja podobnie jak twórczość skamandrytów charakteryzowała się nowoczesnym podejściem do tematyki codzienności, unikała patosu i często wykorzystywała język potoczny. Jednakże w przeciwieństwie do wielu skamandrytów, jej poezja często skupiała się na tematach związanych z kobiecością i intymnymi przeżyciami.

Jakie grupy literackie powstały w dwudziestoleciu międzywojennym

Skamander - grupa poetów eksperymentalnych założona w 1918 przez Juliana Tuwima

Awangarda Krakowska - poeci tej grupy głosili kult nowoczesnej cywilizacji, fascynowali się miastem, masą i maszyną, zrywając z tradycją i postulując ekonomiczność języka oraz przesycenie wierszy treścią.

Futuryści - negowali tradycje i przeszłość, promując nowoczesność i przyszłość w literaturze

Żagary - członkowie poruszali w swojej twórczości tematy egzystencjalne i metafizyczne

Kradryga - grupa poetów, łączyli elementy tradycji z nowoczesnością poruszając tematy społeczne i egzystencjalne

jakie cechy poezji kobiecej można wskazać w wierszach ze zbioru „dancing” Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej?

Maria eksploruje tematy związane z kobiecością, miłością i relacjami damsko męskimi. Jej wiersze cechują emocjonalność oraz introspekcja co odzwierciedla kobiecą perspektywę i doświadczenia.

Różnice i podobieństwa „bal w operze” Juliana Tuwima i cykl „dancing” Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej

Oba dzieła przedstawiają motywy zabawy i tańca. „Bal w operze” Tuwima ma charakter satyryczny i krytyczny wobec elit społecznych. Podczas gdy „dancing” skupia się na indywidualnych przeżyciach i emocjach związanych z miłością i relacjami

Kazimiera Iłłakowiczówna

W swojej poezji poruszała różnorodne tematy w tym kwestie metafizyczne, społeczne oraz związane z ludzką egzystencją. Jej twórczość często odzwierciedla głęboką refleksje nad sensem życia i duchowością.

Eksperymentowała z formą i stylem, łącząc tradycyjne Elementy poezji z nowatorskimi rozwiązaniami. Jej twórczość charakteryzowała się oryginalnym podejściem do języka i struktury wiersza, co stanowiło formę zabawy konwencjami literackimi.

Często unikała bezpośredniego wyrażania emocji, skupiając się na intelektualnej analizie rzeczywistości.

Józef Czechowicz

Czechowicz łączył nowoczesne techniki poetyckie z melancholijna, katastroficzną wizją świata. Jego poezja była pełna niepokoju i przeczucia nadciągającej zagłady.

Wiersze Czechowicza często dotyczą motywów przemijania, snu, katastrofy i wojny. Rezygnacja z interpunkcji i wielkich liter sprawia że wkersze stają się bardziej płynne i otwarte na różne interpretacje. Zmusza to czytelnika do natywnego uczestnictwa w odczytywaniu ich sensu

jego poezja jest pełna wizji końca świata zagłady i zniszczenia, co można interpretować jako przeczucie drugiej wojny światowej. Motywy burzy ognia i śmierci tworzą atmosferę nieuchronnej katastrofy.

Bolesław Leśmian

Jego wiersze często zawierają głębokie symbole odnosząc się do egzystencji, tworzył własne słowa, tworzył światy pełne fantastycznych postaci i zdarzeń - łączył realizm z fantastyką. Używaj onomatopeje oraz personifikację - ożywiał elementy natury.

Pojawiają się u niego motywy miłości, śmierci - jako naturalny element istnienia i natury. Jego wątki filozoficzne - granica między życiem a śmiercią, poszukiwanie sensu istnienia i miejsca człowieka we wszechświecie ora świadomość ulotności życia i nieuchronności śmierci.

Kontekst interpretacyjny i jego funkcje i jego rodzaje

Kontekst interpretacyjny - zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia lub pogłębienia analizy dzieła literackiego.

Funkcję: pomoc w interpretacji, poszerzenie problematyki

Rodzaje: literacki, teoretycznoliteracki, historycznoliteracki, biograficzny

cechy techniki poetyckiej Juliana przybosia

Julian Przyboś to czołowy przedstawiciel awangardy krakowskiej.

Zwięzłość i precyzja języka, eliminacja zbędnych słów. Śmiałe metafory i oryginalne skojarzenia. Łamanie tradycyjnych norm gramatycznych dla uzyskania efektu ekspresji. Unikanie rymów i regularnej rytmiki na rzecz swobodnej konstrukcji wiersza

Symbolika gęby pupy i lyski w Ferdydurke

Gęba - symbol narzuconej człowiekowi for,t maski społecznej którą musi przyjac często wbrew swojej woli

Pupa - symbol sprowadzania dorosłego człowieka do roli dziecka pozbawionego autonomii

Łydka - symbol cielesności, biologicznych aspektów ludzkiej natury, które są nieodłączną częścią egzystencji, często trywializowanych lub ignorowanych przez kulturę.

Krzysztof Kamil Baczyński

Zginął podczas powstania warszawskiego. Czołowy przedstawiciel pokolenia Kolumbów - określenie młodych Polaków urodzonych około 1920 roku których młodość przypadła na okres drugiej wojny światowej,nazwę te spopularyzował Roman bratny w powieści „Kolumbowie rocznik 20”. Kamil Babczyński w swojej twórczości ukazywał tragizm młodych ludzi których młodość przypadła na okres drugiej wojny światowej. Postrzegał historię jako nieustanny cykl przemocy i zniszczenia. nawiązywał do romantycznych motywów, takich jak bunt przeciwko niesprawiedliwości, idea walki o wolność czy fascynacja naturą. Poeci tego pokolenia musieli wybierać między twórczością artystyczna a czynnym udziałem w walce z okupantem. Poezja Baczyńskiego charakteryzuje się liryzmem, bogatą symboliką i metaforyką. Łączyła w sobie wrażliwość na piękno z brutalnością wojennej rzeczywistości. Często pojawiają się w niej motywy śmierci, przemijania oraz refleksje nad losem pokolenia.

Tadeusz Borowski „opowiadania obozowe”

Polski pisarz, poeta i publicysta, zaliczany do pokolenia Kolumbów. Podczas drugiej wojny światowej w 1943 został aresztowany przez gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym Auschwitz birkenau. Po wojnie powrócił do Polski, gdzie zaangażował się w działalność publicystyczną. W 1951 popełnił samobojstwo.

Opowiadania Borowskiego wywołują silne e,odmę nad kondycją ludzką. Autor przedstawia brutalną rzeczywistość obozową. W Opowiadaniach Borowskiego życie codzienne więźniów obozu Auschwitz birkenau przedstawione jest jako ciągła walka o przetrwanie, relacje międzyludzkie są naznaczone nieufnością, a moralność ulega wypaczeniu w obliczu skrajnych warunków.

Gustaw Herling-Grudziński „inny świat”

Gustaw Herling Grudziński został aresztowany przez NKWD w marcu 1940 podczas próby przekroczenia granicy sowiecko litewskiej aby dołączy do armii generała Władysława Andersa. Oskarżono go o szpiegostwo na rzecz niemieckiego wywiadu, w rezultacie skazano go na pięć lat pobytu w obozach pracy w osadzono w łagrze w Jercewie pod archangielskim.

„Inny świat” porusza problematykę moralną, ukazując dehumanizację jednostki w ekstremalnych warunkach obozowych. pojawia się motyw „odwróconego dekalogu”, gdzie wartości moralne ulegają wypaczeniu a przetrwanie staje się nadrzędnym celem.

Bohaterowie „innego świata” przyjmowali różne postawy wobec rzeczywistości łagrowej. Niektórzy starali się zachować resztki człowieczeństwa, inni zaś, aby przetrwać, adoptowali się do brutalnych realiów obozu, często kosztem własnych zasad moralnych.

Marek Edelman „Zdążyć przed Panem Bogiem”

„Zdążyć przed Panem Bogiem” to reportaż oparty na autentycznych rozmowach Hanny Krall z Markiem Edelmanem, ostatnim żyjącym przywódcą powstania w getcie warszawskim. Tekst przedstawia rzeczywiste wydarzenia i postaci, jednak zawiera również refleksje i interpretacje Edelmana, co nadaje mu osobisty charakter. Jako świadek powstania przestawia je w sposób pozbawiony patosu i heroizacji. Skupia się na codziennych realiach walki, dylematach moralnych oraz ludzkich emocjach.

Po wojnie osiedlił się w Łodzi gdzie pracował jako kardiolog.

Obrazowanie apokaliptyczne w twórczości Tadeusza Gajcego

Jest poetą apokalipsy spełnionej, w swojej twórczości często posługiwał się obrazowaniem apokaliptycznym, aby wyrazić grozę wojny oraz przeczucie nadchodzącej śmierci. Jego poezja jest pełna wizji zagłady, destrukcji i końca świata. Wplecenie tych wizji w szerszy kontekst mistyczne-religijny, odwołując się nie tylko do apokalipsy św Jana ale także do innych tradycji i symboli religijnych.

Cechy języka opowiadań Tadeusza BOROWSKIEGO

Prostota i dosadność, rozmowy i wypowiedzi innych więźniów, oddając autentyczność obozowej rzeczywistości.

Hiobowa wieść

Bardzo zła tragiczna wiadomość

Homonimia i polisemia

Homonimia - znaczenia są niepowiązane ze sobą

Polisemia - znaczenia są powiązane

Podstawową terminologię chrześcijańską język Polski przejął z języka

Włoskiego

1. W jaki sposób ukazane są w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera nastroje charakterystyczne dla epoki Młodej Polski? Nazwij i scharakteryzuj te nastroje, odwołując się do wiersza “Koniec wieku XIX” lub/i do innych utworów poety.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer w swojej poezji oddaje charakterystyczne dla epoki Młodej Polski nastroje dekadentyzmu, pesymizmu i nihilizmu. W wierszu “Koniec wieku XIX” poeta przedstawia poczucie beznadziejności i zwątpienia w tradycyjne wartości. Podmiot liryczny wyraża przekonanie o niemocy jednostki wobec rzeczywistości, co odzwierciedla typowe dla modernizmu poczucie kryzysu i schyłkowości.

2. Jaki stosunek wobec dekadentyzmu wyraża Leopold Staff w wierszu “Deszcz jesienny”, a jaki w wierszu “Kowal”?

Leopold Staff w wierszu “Deszcz jesienny” oddaje nastrój melancholii i smutku, co wpisuje się w dekadenckie tendencje epoki. Jednak w wierszu “Kowal” poeta prezentuje postawę aktywnego kształtowania własnego losu, przeciwstawiając się dekadenckiej bierności. “Kowal” jest manifestem siły woli i dążenia do doskonałości, co kontrastuje z pesymizmem “Deszczu jesiennego”.

3. W jaki sposób Julian Tuwim wprowadza do swoich utworów motywy codzienności i tłumu? Odwołaj się do wierszy “Do krytyków” oraz “Bal w operze” (fragmenty).

W wierszu „Do krytyków” Tuwim przedstawia zachwyt nad prostymi aspektami życia miejskiego. Podmiot liryczny opisuje radość płynącą z przejażdżki tramwajem, czerpiąc przyjemność z obserwacji miasta i jego mieszkańców. Ta codzienna scena staje się dla poety źródłem inspiracji i afirmacji życia. W ten sposób Tuwim przeciwstawia się tradycyjnym oczekiwaniom krytyków literackich, którzy poszukiwali w poezji tematów wzniosłych i patetycznych. Zamiast tego, poeta podkreśla wartość zwykłych doświadczeń i emocji, ukazując, że codzienność może być równie inspirująca.

Z kolei w „Balu w operze” Tuwim wykorzystuje motyw tłumu, aby skrytykować elity społeczne i polityczne dwudziestolecia międzywojennego. Poemat przedstawia groteskowy obraz wystawnego balu, w którym uczestniczą przedstawiciele arystokracji, wojskowi i burżuazja. Poprzez opisy ich zachowań – takich jak rozpusta, obżarstwo czy materializm – poeta demaskuje moralny upadek wyższych sfer. Tłum obecny na balu symbolizuje zepsucie i dekadencję elit, a kontrast między nimi a zwykłymi obywatelami podkreśla społeczne nierówności. Tuwim ukazuje, jak elity oddają się hedonistycznym przyjemnościom, ignorując problemy reszty społeczeństwa.

W obu utworach Tuwim wykorzystuje motywy codzienności i tłumu, aby ukazać różne aspekty życia społecznego. W „Do krytyków” celebruje proste, codzienne doświadczenia, podkreślając ich wartość i piękno. Natomiast w „Balu w operze” posługuje się obrazem tłumu, by skrytykować moralne zepsucie i hipokryzję elit. Dzięki temu poeta ukazuje zarówno jasne, jak i ciemne strony życia społecznego, zachęcając do refleksji nad kondycją współczesnego mu społeczeństwa.

4. Czemu służą neologizmy poetyckie w wierszach Bolesława Leśmiana? Wyjaśnij pojęcie i odwołaj się do wiersza “Topielec” lub/i wiersza “Dusiołek”.

Neologizmy poetyckie u Bolesława Leśmiana służą kreowaniu oryginalnych, baśniowych światów oraz oddaniu nieuchwytności ludzkich przeżyć. W wierszu “Dusiołek” poeta tworzy postać tytułowego stwora, nadając mu nazwę oddającą jego duszącą naturę. Neologizmy pozwalają Leśmianowi na wyrażenie treści niedostępnych w tradycyjnym języku.

5. Obraz Pokolenia Kolumbów w wierszach Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Odwołaj się do wiersza “Pokolenie” (“Wiatr drzewa…”) lub/i innych utworów.

Krzysztof Kamil Baczyński w wierszu “Pokolenie” (“Wiatr drzewa spienia”) przedstawia dramatyczne losy swojego pokolenia, naznaczonego doświadczeniem II wojny światowej. Poeta ukazuje młodych ludzi zmuszonych do szybkiego dojrzewania w obliczu okrucieństw wojny, co prowadzi do utraty złudzeń i konfrontacji z brutalną rzeczywistością. Wiersz oddaje poczucie zagubienia i tragizmu generacji Kolumbów.

6. Artysta jako bohater literacki. Omów zagadnienie na podstawie “Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Artysta w literaturze najczęściej pojawia się jako ponadprzeciętna jednostka, która odegra ważną rolę w dziejach ludzkości. Motyw artysty znalazł się także w polskich dziełach między innymi w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.

- Przedstawicielem sztuki w dramacie był Poeta.
- Jako artysta odnosił się z dystansem i wyższością do innych gości, ale jednocześnie jako człowiek inteligentny potrafił prowadzić interesujące rozmowy.
- Największym marzeniem Poety było zyskanie dzięki swojej twórczości nieograniczonej potęgi.
- Ze względu na okoliczności nie widział jednak nadziei na spełnienie swoich pragnień i przyjął postawę dekadencką typową dla końca XIX wieku.
- Poecie ukazał się duch Rycerza, który zarzucił mu pesymizm i bierność.
- Jego pojawienie się miało zachęcić Poetę do zostania wieszczem narodowym, jednak ostatecznie zabrakło mu odwagi.
- Poeta jedynie pragnął wielkich czynów, ale w realnym życiu zajmował się głównie rozrywkami.
- Postać Poety jest symbolem polskiego narodu, który nie potrafił odnaleźć w sobie motywacji do działania.
- Wyspiański zarzucał polskim poetom, że tworzą „sztukę dla sztuki”, zarzucili patriotyczne ideały i przyjęli dekadencką postawę.

7. Jak realizowany jest w literaturze motyw tańca? Omów zagadnienie na podstawie “Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Weselu” taniec pełni rolę symboliczną, odzwierciedlającą stan społeczeństwa. Początkowo jest wyrazem radości i wspólnoty, jednak kulminacyjny chocholi taniec symbolizuje marazm i niemoc narodu. W kontekście literatury taniec często bywa metaforą ludzkiego losu lub kondycji społecznej, jak np. w “Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, gdzie polonez symbolizuje jedność narodową.

8. Refleksja nad narodem jako temat utworów literackich. Omów zagadnienie na podstawie “Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Wesele” to dramat, który stanowi gorzką refleksję nad kondycją polskiego narodu. Wyspiański przedstawia podziały społeczne między inteligencją a chłopstwem oraz ich wzajemne niezrozumienie. Inteligencja, reprezentowana przez Poetę i Pana Młodego, traktuje chłopów z pewną fascynacją, ale jednocześnie dystansem, podczas gdy chłopi, choć dumni, są nadal zakorzenieni w tradycji i niezdolni do samodzielnej walki o wolność.

Ważnym momentem jest scena z Wernyhorą, który przekazuje Gospodarzowi złoty róg – symbol powołania narodu do działania. Jednak róg zostaje zgubiony, co podkreśla niezdolność Polaków do skutecznej walki o niepodległość. Kluczowym elementem refleksji nad narodem jest chocholi taniec, który ukazuje społeczną niemoc i marazm.

W kontekście historycznym dramat wpisuje się w rozczarowanie po nieudanych powstaniach narodowych i pytanie o dalsze losy Polski pod zaborami. Podobne refleksje na temat kondycji narodu pojawiają się w “Dziadach” Mickiewicza czy “Lalce” Prusa, gdzie również dostrzegamy krytyczne spojrzenie na polskie społeczeństwo.

9. Relacja świata realistycznego i fantastycznego. Omów zagadnienie na podstawie “Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Weselu” Stanisława Wyspiańskiego świat realistyczny przenika się z fantastycznym, co pozwala na głębsze ukazanie problemów społecznych i narodowych. Akcja dramatu osadzona jest w autentycznym środowisku wesela chłopsko-inteligenckiego, jednak pojawienie się postaci fantastycznych, takich jak Chochoł czy Wernyhora, nadaje utworowi wymiar symboliczny. Te zjawy odzwierciedlają wewnętrzne konflikty bohaterów oraz narodowe mity, co pozwala na krytyczne spojrzenie na ówczesne społeczeństwo.

10. Rozprawa z narodowymi mitami. Omów zagadnienie na podstawie “Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Stanisław Wyspiański w “Weselu” dokonuje krytycznej analizy narodowych mitów, obnażając ich nieaktualność i iluzoryczność. Jednym z głównych mitów, z którym się rozprawia, jest mit solidaryzmu społecznego, zakładający jedność między szlachtą a chłopstwem w dążeniu do niepodległości. Wyspiański ukazuje, że porozumienie między tymi warstwami jest pozorne, a różnice kulturowe i historyczne konflikty, takie jak rabacja galicyjska, wciąż dzielą społeczeństwo.   

Kolejnym mitem jest przekonanie o wyjątkowej roli szlachty jako przewodnika narodu. Dramat pokazuje jednak, że inteligencja jest pogrążona w marazmie i niezdolna do podjęcia realnych działań na rzecz ojczyzny. Postać Gospodarza, który otrzymuje złoty róg od Wernyhory i nie wykorzystuje tej szansy, symbolizuje zmarnowane możliwości i brak odpowiedzialności elit.   

Wyspiański demaskuje również mit chłopa-patrioty, gotowego do walki o wolność. Postać Czepca, choć pełna energii, jest przedstawiona jako awanturnik, co podważa romantyczny obraz chłopstwa jako siły napędowej powstań narodowych.

W kontekście innych dzieł literackich, podobną krytykę narodowych mitów odnajdujemy w “Rozdzióbią nas kruki, wrony” Stefana Żeromskiego, gdzie ukazana jest brutalna rzeczywistość powstania styczniowego, odbiegająca od romantycznych wyobrażeń o walce narodowowyzwoleńczej.

11. Konflikt pokoleń. Omów zagadnienie na podstawie “Chłopów” (tom I – Jesień) Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W pierwszym tomie “Chłopów” Władysława Stanisława Reymonta ukazany jest wyraźny konflikt pokoleń, szczególnie widoczny w relacjach między Maciejem Boryną a jego synem Antkiem. Maciej, jako zamożny gospodarz, reprezentuje tradycyjne wartości i autorytet ojca, podczas gdy Antek, młodszy i pełen ambicji, pragnie niezależności i kwestionuje decyzje ojca. Ich konflikt zaostrza się, gdy Maciej poślubia młodą Jagusię, co budzi zazdrość Antka i prowadzi do rodzinnych napięć.

Podobny motyw konfliktu pokoleń odnajdujemy w “Lalce” Bolesława Prusa, gdzie młode pokolenie, reprezentowane przez Wokulskiego, zmaga się z konserwatyzmem starszych, co utrudnia wprowadzenie zmian społecznych i gospodarczych.

12. Obyczaj i tradycja w życiu społeczeństwa. Omów zagadnienie na podstawie “Chłopów” (tom I – Jesień) Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Chłopi” Reymonta to bogaty obraz życia wiejskiego, w którym obyczaj i tradycja odgrywają kluczową rolę. W tomie “Jesień” szczegółowo przedstawione są zwyczaje związane z pracami polowymi, takimi jak wykopki czy siewy, a także obrzędy religijne i rodzinne, np. wesele Boryny z Jagusią. Te tradycje kształtują rytm życia społeczności i podkreślają jej przywiązanie do ziemi oraz cyklu przyrody.

W kontekście literatury, podobne znaczenie obyczajów i tradycji ukazane jest w “Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, gdzie życie szlachty opiera się na dawnych zwyczajach i ceremoniałach, podkreślających tożsamość narodową.

13. Motyw kobiety fatalnej. Omów zagadnienie na podstawie “Chłopów” (tom I – Jesień) Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Chłopach” postać Jagny Paczesiówny uosabia motyw kobiety fatalnej, której uroda i zachowanie prowadzą do konfliktów i nieszczęść. Jagna, młoda i atrakcyjna, uwodzi zarówno młodszych, jak i starszych mężczyzn we wsi, co wywołuje zazdrość i napięcia społeczne. Jej romans z Antkiem Boryną, synem jej męża, prowadzi do eskalacji rodzinnych sporów i dramatycznych wydarzeń.

Podobny motyw femme fatale pojawia się w “Lalce” Bolesława Prusa w postaci Izabeli Łęckiej, której uroda i kokieteria wpływają na decyzje i losy Stanisława Wokulskiego, prowadząc go do osobistych tragedii.

14. Problem dorastania i społecznej inicjacji bohatera. Omów zagadnienie na podstawie “Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego to powieść ukazująca proces dojrzewania Cezarego Baryki na tle burzliwych wydarzeń historycznych. Dorastanie bohatera jest naznaczone dramatycznymi doświadczeniami, które kształtują jego osobowość i poglądy.

Cezary dorasta w Baku, gdzie pod nieobecność ojca, Seweryna Baryki, ulega wpływom rewolucyjnych idei. Początkowo fascynuje go rewolucja, widząc w niej szansę na sprawiedliwość społeczną. Jednak z czasem dostrzega jej brutalność i destrukcyjny charakter, zwłaszcza gdy doświadcza osobistych tragedii, takich jak śmierć matki, Jadwigi.

Po przyjeździe do Polski Cezary konfrontuje swoje wyobrażenia z rzeczywistością odrodzonego kraju. Pobyt w Nawłoci pozwala mu poznać życie polskiej szlachty, co prowadzi do refleksji nad nierównościami społecznymi. Z kolei doświadczenia w Chłodku ukazują mu trudną sytuację chłopów, co pogłębia jego wewnętrzne rozterki.   

Kulminacją procesu dojrzewania Cezarego jest jego udział w robotniczej manifestacji, symbolizujący zaangażowanie w sprawy społeczne i poszukiwanie własnej tożsamości. Jednak jego działania są impulsywne, co świadczy o niepełnej jeszcze dojrzałości.

W kontekście literatury, podobny motyw dojrzewania w trudnych warunkach historycznych odnajdujemy w “Syzyfowych pracach” Żeromskiego, gdzie Marcin Borowicz przechodzi ewolucję od lojalności wobec zaborców do patriotycznej świadomości.

15. Literacki wizerunek matki. Omów zagadnienie na podstawie “Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Przedwiośniu” postać Jadwigi Barykowej, matki Cezarego, ukazuje obraz matki oddanej, cierpliwej i pełnej poświęcenia. Jadwiga, wychowana w tradycyjnej polskiej rodzinie szlacheckiej, stara się przekazać synowi wartości patriotyczne i moralne. Mimo trudnych warunków rewolucji bolszewickiej, chroni Cezarego i dąży do zapewnienia mu jak najlepszej przyszłości.

Jej śmierć jest dla Cezarego momentem przełomowym, skłaniającym go do refleksji nad własnym życiem i wyborami. W kontekście literatury polskiej, podobny wizerunek matki odnajdujemy w “Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, gdzie pani Andrzejowa Korczyńska również symbolizuje poświęcenie i troskę o dobro rodziny.

16. Wojna i rewolucja jako źródło skrajnych doświadczeń człowieka. Omów zagadnienie na podstawie “Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Przedwiośnie” ukazuje wojnę i rewolucję jako siły destrukcyjne, które głęboko wpływają na jednostki i społeczeństwo. Cezary Baryka doświadcza okrucieństw rewolucji w Baku, gdzie początkowo zafascynowany ideami równości, staje się świadkiem przemocy, chaosu i cierpienia niewinnych ludzi. Te doświadczenia kształtują jego sceptycyzm wobec radykalnych ideologii.

17. Utopijny i realny obraz rzeczywistości. Omów zagadnienie na podstawie “Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Przedwiośniu” Żeromski konfrontuje utopijne wizje z realiami odrodzonej Polski. Seweryn Baryka opowiada synowi o “szklanych domach” – symbolu nowoczesności, dobrobytu i sprawiedliwości społecznej. Jednak po przybyciu do Polski Cezary odkrywa, że rzeczywistość odbiega od tych wyobrażeń: kraj zmaga się z biedą, nierównościami i problemami społecznymi.

Podobny motyw zderzenia marzeń z rzeczywistością pojawia się w “Lalce” Bolesława Prusa, gdzie Stanisław Wokulski, mimo starań o rozwój kraju, napotyka na opór i konserwatyzm społeczeństwa.

18. Groteskowy obraz świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów “Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Ferdydurke” Witold Gombrowicz przedstawia świat jako absurdalny i groteskowy, co jest środkiem krytyki społecznej i obnażenia konwenansów. Groteska przejawia się w przerysowanych scenach i postaciach, np. w epizodzie lekcji języka polskiego, gdzie profesor Pimko infantylizuje uczniów, narzucając im formę „niewinnych chłopiąt”.

Innym groteskowym elementem jest scena pojedynku na miny między Miętusem a Syfonem, która karykaturalnie ukazuje konflikt między młodością a konformizmem. Gombrowicz pokazuje, że ludzie są wtłaczani w sztuczne role i schematy, tracąc autentyczność.

Podobną groteskę można znaleźć w “Szewcach” Witkacego, gdzie absurdem przedstawiono mechanizmy władzy i rewolucji.

19. Człowiek wtłoczony w „Formę”. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów “Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W “Ferdydurke” Gombrowicz ukazuje człowieka jako istotę podlegającą presji społecznej, która narzuca mu „Formę” – schematy zachowań, normy i role społeczne. Bohater powieści, Józio, zostaje cofnięty do szkoły mimo swoich trzydziestu lat, co symbolizuje narzucenie mu roli ucznia i odebranie indywidualności.

Motyw Formy widać także w scenie w dworku, gdzie mieszkańcy odgrywają szlacheckie konwenanse, nie potrafiąc wyjść poza narzucone im maski społeczne.

20. Sytuacje tragicznych wyborów. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania “Proszę państwa do gazu” Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

W obozach koncentracyjnych przedstawionych w opowiadaniu Borowskiego ludzie byli zmuszeni do podejmowania tragicznych decyzji. Narrator, będąc więźniem funkcyjnym, uczestniczy w procesie selekcji nowo przybyłych, wiedząc, że wielu z nich zostanie wysłanych na śmierć.

Dylemat moralny polega na konieczności współpracy z oprawcami, by samemu przetrwać. Borowski ukazuje, jak obozowa rzeczywistość znieczula ludzi, odbierając im moralność i empatię.

Podobne motywy pojawiają się w “Medalionach” Nałkowskiej, gdzie ofiary i oprawcy często znajdują się w niejednoznacznych moralnie sytuacjach.

21. „Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania “Proszę państwa do gazu” Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Borowski w swoim opowiadaniu ukazuje “człowieka zlagrowanego” – osobę, która dostosowała się do brutalnych realiów obozu, tracąc dawną moralność. Narrator bez emocji obserwuje śmierć innych, co pokazuje, jak warunki obozowe wypaczają ludzką psychikę.

22. Refleksje na temat wartości ludzkiego życia. Omów zagadnienie na podstawie “Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Inny świat” ukazuje, jak w systemie totalitarnym życie ludzkie zostaje zredukowane do biologicznego przetrwania. W łagrach radzieckich więźniowie są traktowani jak narzędzia pracy, a śmierć jest czymś powszednim.

Refleksje o wartości życia pojawiają się w historii Kostylewa, który woli umrzeć niż zdradzić swoje ideały.

23. Jakie znaczenie ma tytuł dla zrozumienia sensu utworu? Omów zagadnienie na podstawie “Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Tytuł “Inny świat” odnosi się do rzeczywistości sowieckich łagrów, która jest diametralnie różna od normalnego życia. Herling-Grudziński ukazuje obóz jako przestrzeń, w której panują odwrócone wartości – człowiek musi porzucić moralność, by przeżyć.

Tytuł sugeruje też, że dla więźniów powrót do „normalnego” świata jest niemal niemożliwy, gdyż traumy nie pozwalają im odnaleźć się w społeczeństwie.

Podobną symbolikę ma “Medaliony” Nałkowskiej – ich tytuł podkreśla, że ofiary wojny są jak odciśnięte w pamięci portrety, których losu nie można zapomnieć.

24. Literatura faktu jako źródło wiedzy o przeszłości. Omów zagadnienie na podstawie książki “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

“Zdążyć przed Panem Bogiem” to reportaż oparty na rozmowie z Markiem Edelmanem, jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim. Jako literatura faktu, książka ukazuje realia Holokaustu z perspektywy świadka.

Edelman nie idealizuje powstańców, podkreślając, że walka była aktem desperacji. Jego relacja pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy działania getta oraz emocje ludzi skazanych na zagładę.

25. Świadectwo heroizmu – obraz egzystencji i walki Żydów w getcie warszawskim. Omów zagadnienie na podstawie książki “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Krall w rozmowie z Edelmanem przedstawia walkę Żydów w getcie jako akt heroizmu, ale też dramatycznego wyboru między śmiercią a buntem. Edelman podkreśla, że powstanie nie miało szans na sukces, ale było wyrazem godności.

Jednocześnie reportaż ukazuje codzienność w getcie: głód, strach i beznadzieję, co czyni świadectwo bardziej autentycznym.

Wymień trzy osoby dramatu ukazujące się w Akcie II „Wesela” Wyspiańskiego oraz podaj, którym osobom się one ukazały.

W Akcie II „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego pojawiają się następujące osoby dramatu:

• Stańczyk – ukazuje się Dziennikarzowi.

• Wernyhora – ukazuje się Gospodarzowi.

• Chochoł – ukazuje się Panu Młodemu.

Osoby dramatu to postacie fantastyczne, które pojawiają się w psychice bohaterów, ujawniając ich wewnętrzne konflikty, marzenia i lęki.

Jaki stosunek wobec rewolucji miała matka Cezarego Baryki?

Co to jest symbolizm? W jakim dziele z epoki Młodej Polski została ta technika zastosowana?

Symbolizm to kierunek w literaturze i sztuce przełomu XIX i XX wieku, który posługiwał się symbolami i sugestywnymi obrazami, aby wyrazić idee, emocje i stany duchowe. W epice Młodej Polski technika ta została zastosowana m.in. w powieści „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego.

Czy doświadczenia życiowe wpływają na poglądy młodego człowieka? Rozważ temat odwołując się do „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego oraz wybranego kontekstu.

Doświadczenia życiowe mają istotny wpływ na kształtowanie poglądów młodego człowieka. W „Przedwiośniu” Stefan Żeromski ukazuje, jak doświadczenia Cezarego Baryki, takie jak dorastanie w Baku, zetknięcie z brutalnością rewolucji czy opowieści ojca o „szklanych domach”, kształtują jego światopogląd i postawy. Początkowa fascynacja rewolucją ustępuje miejsca refleksji nad jej konsekwencjami, co prowadzi do dojrzewania bohatera i zmiany jego spojrzenia na świat.

Neoromantyzm

Nurt literacki i artystyczny nawiązujący do romantyzmu, pojawiający się w drugiej połowie XIX wieku, charakteryzujący się m.in. indywidualizmem, mistycyzmem i fascynacją naturą.

Modernizm

Ruch artystyczny i literacki z przełomu XIX i XX wieku, dążący do oderwania się od tradycji i poszukiwania nowych form wyrazu, często poprzez eksperymenty stylistyczne i tematyczne.

Fin de siècle

Termin oznaczający schyłek wieku, odnoszący się do końca XIX wieku, okresu charakteryzującego się pesymizmem, dekadentyzmem i kryzysem wartości.

Impresjonizm

Kierunek w sztuce i literaturze, który stawia na subiektywne wrażenia i impresje, często przedstawiając ulotne momenty i zmienne światło.

Symbolizm

Kierunek literacki i artystyczny, który posługiwał się symbolami i sugestywnymi obrazami, aby wyrazić idee, emocje i stany duchowe.

Ekspresjonizm

Ruch artystyczny i literacki, który kładł nacisk na wyrażanie subiektywnych emocji i przeżyć, często poprzez zniekształcone formy i jaskrawe kolory.

Katastrofizm

Postawa literacka i filozoficzna, skupiająca się na przewidywaniu i opisywaniu nadchodzącej katastrofy lub końca cywilizacji.

Schopenhaueryzm

Filozofia oparta na naukach Arthura Schopenhauera, podkreślająca rolę woli jako podstawowej siły napędowej ludzkiego działania oraz pesymistyczne spojrzenie na świat.

Dekadentyzm

Postawa literacka i artystyczna schyłku XIX wieku, charakteryzująca się pesymizmem, poczuciem kryzysu wartości i zainteresowaniem tematyką śmierci oraz upadku.

Dramat młodopolski

Dramat powstały w okresie Młodej Polski (1890–1918), charakteryzujący się m.in. psychologiczną głębią postaci, symbolizmem i eksperymentalną formą. Przykładem jest „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.

Demitologizacja

Proces odczarowywania i pozbawiania mitów ich sacrum, ukazywanie ich w nowym, często krytycznym świetle. Termin wprowadził filozof Hans Blumenberg.

Psychizacja krajobrazu

Technika literacka polegająca na utożsamianiu stanu psychicznego bohatera z opisanym krajobrazem, co ma na celu wyrażenie jego emocji i przeżyć.

Groteska

Styl literacki i artystyczny, w którym elementy realistyczne są zestawiane z fantastycznymi, tworząc obraz pełen absurdu i niepokoju.

Pokolenie Kolumbów

Grupa młodych polskich poetów i pisarzy, którzy debiutowali w czasie II wojny światowej, często poruszając tematykę wojenną i okupacyjną. Nazwa nawiązuje do odkrywców nowych światów, podobnie jak oni odkrywali nowe formy wyrazu literackiego.

Behawioryzm

Kierunek w psychologii, który koncentruje się na badaniu zachowań obserwowalnych, odrzucając subiektywne doświadczenia i procesy psychiczne jako przedmiot badań.

Człowiek zlagrowany

Termin odnoszący się do osoby, która przeszła doświadczenie obozu koncentracyjnego, niosąc ze sobą traumy i wspomnienia z tego okresu.

Odwrócony dekalog

Koncepcja literacka lub filozoficzna polegająca na przedstawieniu przykazań moralnych w sposób odwrotny, aby ukazać ich relatywizm lub krytykować tradycyjne wartości.

Łagier

Oboz pracy, szczególnie w kontekście ZSRR, gdzie więźniowie byli wykorzystywani do prac przymusowych.