havo maatschapijleer hoofdstuk 3

Politiek

Alles wat te maken heeft met het besturen van een land of gemeente.

Algemeen belang

Wat goed is voor de hele samenleving.

Democratie

Bestuursvorm waarbij het volk invloed heeft op politieke besluiten.

Directe democratie

Burgers stemmen zelf over wetten en besluiten.

Referendum

Volksstemming over een bepaald onderwerp of wet.

Indirecte democratie

Burgers kiezen vertegenwoordigers die namens hen besluiten nemen.

Parlementaire democratie

Democratie waarin het gekozen parlement de regering controleert.

Persvrijheid

Recht om zonder censuur informatie te verspreiden.

Autoritair regime

Regering waarin weinig vrijheid is en de macht bij één persoon of groep ligt.

Dictatuur

Land waar één persoon of partij alle macht heeft.

Machtenscheiding

Verdeling van de macht over wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

Oppositiepartij

Partij die niet in de regering zit.

Censuur

Overheid bepaalt wat media wel of niet mogen publiceren.

One-issuepartij

Politieke partij die zich richt op één onderwerp.

Niet-democratische partij

Partij die democratische waarden niet respecteert.

Representatief

Iemand vertegenwoordigt de mening van een grotere groep.

Ideologie

Geheel van ideeën over hoe de samenleving ingericht moet worden.

Politiek links

Wil ongelijkheid verminderen en zorgtaken voor de overheid.

Politiek rechts

Wil minder overheidsbemoeienis en meer eigen verantwoordelijkheid.

Politiek midden

Combinatie van linkse en rechtse standpunten.

Liberalisme

Vrijheid van het individu staat centraal.

Socialisme

Gelijkheid en solidariteit zijn belangrijk.

Sociaaldemocratie

Streeft naar meer gelijkheid via democratische weg.

Christendemocratie

Gaat uit van christelijke waarden en samenwerking.

Confessionalisme

Politieke stroming gebaseerd op geloof.

Maatschappelijk middenveld

Organisaties tussen burger en overheid, zoals vakbonden.

Ecologisme

Bescherming van natuur en milieu staat centraal.

Populisme

Richt zich op "de stem van het volk" tegenover de elite.

Nationalisme

Belang van het eigen volk en land staat voorop.

Progressief

Gericht op vernieuwing en vooruitgang.

Conservatief

Gericht op het behouden van bestaande tradities.

Actiegroep

Groep die actie voert om één doel te bereiken.

Belangengroep

Groep die opkomt voor een bepaald belang.

Politieke partij

Organisatie die probeert invloed te krijgen op het bestuur via verkiezingen.

Actief kiesrecht

Recht om te stemmen.

Passief kiesrecht

Recht om je verkiesbaar te stellen.

Lijsttrekker

Leider van een partij bij verkiezingen.

Spindoctor

Adviseur die de boodschap van een partij positief probeert te beïnvloeden.

Zwevende kiezer

Kiezer die niet trouw is aan één partij.

Opiniepeiling

Onderzoek naar de stemvoorkeur van mensen.

Evenredige vertegenwoordiging

Aantal zetels hangt af van het percentage stemmen.

Districtenstelsel

Land verdeeld in gebieden; per district één vertegenwoordiger.

Regering

Koning + ministers.

Kabinet

Ministers + staatssecretarissen.

Minister

Lid van de regering met eigen beleidsterrein.

Staatssecretaris

Ondersteunt een minister.

Premier

Minister-president, leider van het kabinet.

Troonrede

Jaarlijkse toespraak van de koning over het regeringsbeleid.

Miljoenennota

Samenvatting van alle plannen en begrotingen voor het komende jaar.

Coalitie

Samenwerkende regeringspartijen.

Regeerakkoord

Afspraken tussen coalitiepartijen.

Rijksbegroting

Overzicht van alle inkomsten en uitgaven van de overheid.

Kabinetsformatie

Proces van het vormen van een nieuw kabinet.

Formateur

Politicus die een kabinet samenstelt.

Constitutionele monarchie

Koning(in) gebonden aan de grondwet.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Ministers zijn verantwoordelijk voor wat de koning zegt en doet.

Onschendbaar

De koning is niet verantwoordelijk voor zijn daden.

Demissionair kabinet

Kabinet dat na val van regering blijft regeren tot nieuwe verkiezingen.

Parlement

Eerste en Tweede Kamer samen.

Staten-Generaal

Officiële naam van het parlement.

Tweede Kamer

Volksvertegenwoordiging; controleert en maakt wetten.

Eerste Kamer / Senaat

Keurt wetsvoorstellen goed of af.

Fractie

Groep Kamerleden van dezelfde partij.

Regeringspartij

Partij die deel uitmaakt van de regering.

Oppositiepartij

Partij buiten de regering.

Trias politica

Scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

Stemrecht

Recht om te stemmen.

Budgetrecht

Recht om de begroting goed of af te keuren.

Recht van initiatief

Recht om wetsvoorstellen te doen.

Recht van amendement

Recht om wetsvoorstellen te wijzigen.

Recht om vragen te stellen

Kamerleden mogen ministers vragen stellen.

Recht van motie

Kamer mag een wens of oordeel uitspreken.

Recht van interpellatie

Kamer mag een minister ter verantwoording roepen.

Recht van onderzoek en enquête

Kamer mag onderzoek doen.

Politieke cultuur

Gewoonten en omgangsvormen in de politiek.

Poldermodel

Samenwerken en compromissen sluiten.

Decentralisatie

Taken van de rijksoverheid worden naar lagere overheden verplaatst.

Gemeenteraad

Volksvertegenwoordiging in de gemeente.

College van burgemeester en wethouders (B&W)

Dagelijks bestuur van de gemeente.

Ruimtelijke ordening

Inrichting van ruimte in Nederland.

Provinciale Staten

Volksvertegenwoordiging van de provincie.

Gedeputeerde Staten

Dagelijks bestuur van de provincie.

Commissaris van de Koning

Vertegenwoordiger van het rijk in de provincie.

Waterschap

Organisatie die zorgt voor waterbeheer.

Politieke agenda

Onderwerpen waarover politici praten en besluiten nemen.

Politieke actor

Persoon of organisatie die invloed uitoefent op politiek beleid.

Lobbyen

Persoonlijk invloed proberen uit te oefenen op politici.

Vierde macht

Ambtenarenapparaat dat beleid uitvoert en beïnvloedt.

Informatieve functie

Media informeren burgers.

Onderzoekende of agendafunctie

Media brengen problemen aan het licht.

Commentaarfunctie

Media geven meningen over politiek.

Platformfunctie

Media geven ruimte aan debat.

Controlerende functie

Media controleren politici.

Soevereiniteit

Zelfbeschikking van een land.

Europese Unie (EU)

Samenwerkingsverband van Europese landen.

Euro

Gemeenschappelijke munt van de EU.

Europese integratie

Proces van steeds nauwere samenwerking tussen EU-landen.

Interne markt

Vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen.

Europese Commissie

Dagelijks bestuur van de EU.

Raad van Ministers

Ministers van EU-landen nemen besluiten.