LKT Nederlands eigen begrippen

Aanvankelijk lezen

De fase in het leesonderwijs waarin de kinderen de letters aanleren en eenvoudige woorden hardop kunnen lezen.

achtervoegsel

Een gebonden morfeem dat achteraan in een woord voorkomt, bijvoorbeeld -ig of -en.

Actieve woordenschat/

Productieve woordenschat

de woorden die je gebruikt om met anderen te communiceren

afleiden

strategie voor het begrijpend lezen waarbij de lezer impliciete informatie uit de tekst aanvult

afleiding

een woord waarvan niet alle delen als zelfstandig woord kunnen voorkomen.

bij een afleiding wordt een gebonden morfeem (voor- of achtervoegsel) toegevoegd aan een woord, zodat een nieuw woord ontstaat.

akoestische identiteit

de klank van een woord, zoals opgeslagen in het woordgeheugen

alfabetisch schriftsysteem

schriftsysteem waarbij taal wordt weergegeven door de afzonderlijke spraakklanken van een woord te noteren

amuseren

spreekdoel/tekstdoel waarbij de spreker/schrijver het doel heeft om de toehoorders te vermaken, te boeien of te ontroeren.

analogiestrategie

spellingstrategie waarbij een woord geschreven wordt door het te vergelijken met een ander woord

analyseren

taalbeschouwingsstrategie waarbij een woord, zin of tekst uit elkaar gehaald wordt in onderdelen/losse elementen

analyseren van een woord

woordleerstrategie waarbij je achter de betekenis van een woord komt door het te analyseren in bekende woorden of door te letten op bekende voor- en achtervoegsels

antoniemen

woorden met tegengestelde betekenis

argumentatieve tekst

tekstsoort waarin de schrijver de lezer probeert te overtuigen van zijn standpunt

articulatorische identiteit

de uitspraak van een woord, zoals opgeslagen in het woordgeheugen

auditieve analyse

vaardigheid om in een woord afzonderlijke fonemen te onderscheiden. 

ook het herkennen van afzonderlijke woorden in een zin en klankstukken in een woord rekenen we tot de auditieve analyse

auditieve discriminatie

vaardigheid om overeenkomsten en verschillen tussen klanken of woorden te kunnen vaststellen

auditieve objectivatie

vaardigheid om te reflecteren op de klankvorm van een woord en niet op de betekenis

auditieve synthese

vaardigheid om losse klanken samen te voegen tot een woord

auditieve vaardigheden

vaardigheden die betrekking hebben op het horen. Spelen een rol bij het aanvankelijk lezen en spellen:

• auditieve objectivatie

• auditieve discriminatie

• auditieve analyse

• auditieve synthese

• temporeel ordenen

• klankpositie bepalen

automatiseren/automatisering

vaardigheid van een lezer om het decoderen van woorden sneller te laten verlopen en efficiëntere leesstrategieën te gebruiken.

BAVI

indeling van teksten in AVI-niveaus waar de leesbeleving voorop staat. bij het indelen van teksten wordt er rekening gehouden met:

• interesse van de kinderen

• thema van de tekst

• leeservaring

• complexiteit van de verhaalopbouw

beginrijm

alliteratie. rijmvorm waarbij (bijna) alle woorden van een dichtregel met dezelfde klank beginnen.

beginnende geletterdheid

ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 t/m 3 van de basisschool

begrijpend lezen

domein van het taalonderwijs waarbij het gaat om het begrijpen van de tekst en het achterhalen van de bedoeling. 

begrijpend luisteren

globaal luisteren. luisterstrategie waarbij je globaal de spreker probeert te volgen. je volgt de lijn van een betoog en let minder op details

beoordelingscriteria jeugdliteratuur

criteria op grond waarvan boeken voor kinderen worden beoordeeld:

• literaire criteria

• pedagogische criteria

• ideologische criteria

bepalen doel, publiek en tekstsoort

stelvaardigheid waarbij een schrijver van tevoren nagaat:

• wat hij met zijn tekst wil bereiken

• voor wie de tekst bestemd is 

• welke tekstsoort hierbij passend is

beschouwende tekst

tekstsoort die gaat over wat iemand vindt van iets uit de werkelijkheid. de mening van de schrijver is van belang.

betoogstructuur

tekststructuur waarin een mening of standpunt wordt ondersteund met argumenten

bottom-up-model

theorie over het verloop van het leesproces die ervan uitgaat dat een lezer begint met het waarnemen op het meest elementaire niveau (letters) en vervolgens hogere niveaus waarneemt (woorden, zinnen)

brabbelen

fase in de prelinguale periode waarin de baby klankgroepen produceert (dadada, bababa, mamama) en waarbij de klanken worden aangepast aan de moedertaal

categoriseren

principe voor woordenschatverwerving dat kinderen gebruiken voor het leren van woorden. je combineert betekenissen met elkaar en brengt woorden onder bij overkoepelende begrippen

classificeren

taalbeschouwingsstrategie waarbij taalverschijnselen worden ingedeeld in een bepaalde (grammaticale) klasse

coderen

aspect van de stelvaardigheid formuleren, gaat om het correct toepassen van de taalregels

cognitie

principe van informatieverwerking waarbij het gaat om het verwerken van nieuwe informatie door het denken en koppelen aan bestaande kennis. belangrijk is ook het creëren van nieuwe kennis en het gebruiken van die kennis. speelt een rol bij begrijpend lezen.

cognitieve functie/conceptualiserende functie

de functie van taal waarbij het gaat om het gebruik van de taal als hulpmiddel om gedachten te ordenen en greep te krijgen op de werkelijkheid:

• rapporteren

• redeneren

• projecteren

communicatieve functie / sociale functie

functie van taal waarbij het gat om het gebruik van de taal als communicatiemiddel. Vier functies:

• zelfhandhaving

• zelfsturing

• sturing van anderen 

• structurering van het gesprek

communicatieve competentie

de vaardigheid van een taalgebruiker om in alle communicatieve situaties adequaat te communiceren. Vier deelcompetenties:

• grammaticale competentie

• tekstuele competentie

• strategische competentie

• functionele competentie

concept

betekenis van een woord. de relaties tussen de klankvorm van een woord en de betekenis zijn willekeurig.

copla

Spaanse dichtvorm van vier regels met acht lettergrepen

creatieve constructie theorie / mentalisme

theorie over het ontstaan van taal, waarbij men ervan uitgaat dat kinderen taal niet simpelweg imiteren, maar zelf over een aangeboren taalvermogen beschikken waarmee ze op creatieve manier zinnen kunnen bouwen

denkend schrijven

schrijfstrategie waarbij de schrijver de opdracht analyseert en vertaalt in één of meer problemen. Hij denkt na over de doelstelling en het publiek en gaat na wat hij al weet van het onderwerp. Tijdens het schrijven brengt hij steeds veranderingen, wijzigingen, aanvullingen en verbeteringen aan in de tekst. De verbeteringen hebben betrekking op alle aspecten van een tekst: 

• inhoud

• structuur

• taalgebruik

• spelling

dialect

variant van de taal die in een bepaalde regio gesproken wordt

differentiatiefase

de periode in de taalontwikkeling die loopt van 2,5 tot 5 jaar waarbij de taalontwikkeling op alle niveaus van de taal veel gedifferentieerder wordt. Kinderen leren veel nieuwe woordsoorten en de woordenschat breidt zich sterk uit

directe spellingstrategie

spellingstrategie waarbij het schrijven van woorden geautomatiseerd verloopt, zonder dat er regels of vergelijkingen hoeven worden toegepast

directe woordherkenning / lezen met behulp van visuele woordvorm

strategie voor technisch lezen, waarbij de lezer een woord herkent aan bepaalde specifieke kenmerken, zoals de volgorde van bepaalde letters

directieve tekst

tekstsoort waarin een bepaalde handeling of procedure wordt weergegeven

dyslexie

de automatisering van de woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spelling) zich niet, dan wel zeer onvolledig of moeizaam ontwikkelt.

éénwoordzin

de fase in de vroeglinguale periode waarin een kind ontdekt dat woorden verwijzen naar de werkelijkheid. Een kind spreekt in zinnen van één woord

elementaire leeshandeling

strategie voor technisch lezen, waarbij de lezer de afzonderlijke grafemen verklankt en vervolgens samenvoegt tot een woord. De elementaire leeshandeling bestaat uit drie stappen:

1. het van links naar rechts koppelen van fonemen aan grafemen

2. auditieve synthese

3. betekenis geven

elementaire spellinghandeling

Spellingstrategie waarbij een woord wordt opgesplitst in fonemen en voor elke foneem het juiste grafeem wordt geschreven.

 

Bestaat uit de volgende stappen:

-        Auditieve analyse

-        Onthouden van de volgorde van fonemen

Koppeling van foneem en grafeem.

eindrijm

klankovereenkomst aan het eind van een dichtregel

elfje

gedicht van 11 woorden, die als volgt zijn verdeeld over vijf versregels (1,2,3,4,1)

etymologisch prinicpe

principe van de Nederlandse spelling.

De herkomst is bepalend voor de schrijfwijze van een woord of spraakklank. het geldt voor veel leenwoorden en bij woorden met ei/ij en au/ou.

evalueren van de spreektaak

spreekstrategie waarbij de spreker zich na afloop van een presentatie afvraagt of het goed ging en wat er een volgende keer anders zou kunnen.

foneem

een klank die betekenisverschil tussen woorden veroorzaakt. de klank /b/ veroorzaakt in de woorden bak en dak betekenisverschil en is dus een foneem.