Psychologia społeczna DiKS SUM

Definicja psychologii społecznej według Gordona Allporta

Psychologia społeczna to naukowe badanie sposobu, w jakim **rzeczywista lub wyobrażona obecność** innych ludzi wywiera **wpływ** na ludzkie **myślenie, odczuwanie i zachowanie**

Charakter dyscypliny PS

**nauka empiryczna**, bada mechanizmy myślenia, odczuwania i zachowania jednostki podczas interakcji z innymi ludźmi (badanie jednostki w otoczeniu społecznym)

Psychologia ogólna

poznawanie **ogólnych procesów i zjawisk psychicznych**, ich charakterystyki, przebiegu, uwarunkowań z nimi związanych

Socjologia

badanie w systematyczny sposób **funkcjonowania i zmian w społeczeństwie**; reguł, procesów i struktur, które **łącza i dzielą ludzi**, tworzą lub przejawiają między nimi **więzy**

Różnica między psychologią społeczną a socjologią

psychologię społeczną interesuje **jednostka, jej otoczenie społeczne i interakcje;**

socjologię interesuje **funkcjonowanie grup**

Różnica między psychologią ogólną a społeczną

psychologia ogólna zajmuje się **procesami w ramach jednostki**;

psychologia społeczna bada je **w odniesieniu do innych**

metody badawcze w psychologii społecznej

metoda obserwacyjna

metoda korelacyjna

metoda eksperymentalna

metoda **obserwacyjna**

**OPISAĆ**; badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary i ich zachowania

warianty metody **obserwacyjnej**

**obserwacja systematyczna** (sędziowie kompetentni),

**obserwacja uczestnicząca** (badacz obserwuje od wewnątrz);

**analiza archiwalna** (badanie dokumentów, zbieranie danych),

**studium przypadku**

obserwacja systematyczna

sędziowie kompetentni - powinno ich być conajmniej 3; osoby, które zapisują wyniki i rozstrzygają obserwacje

wyręczają badacza, który mógłby być stronniczy

obserwacja uczestnicząca

badacz wchodzi do grupy, a osoby obserwowane nie wiedzą o tym, przez co są bardziej spontaniczne

__(ryzyko: nieobiektywność przez zżycie się z grupą)__

analiza archiwalna

analiza dokumentów, materiałów, zbieranie danych

duże ryzyko błędu przez stronniczość wobec danych

Do czego Bogdan Wojciszke wykorzystał metodę archiwalną?

Badanie anonsów w prasie dla stworzenia teorii doboru partnera wg kobiet i mężczyzn oraz strategii zdobywania partnera

studium przypadku

intensywne badanie jakiegoś zjawiska grupy społecznej bądź osoby

konieczne użycie sędziów kompetentnych

problem z generalizacją wyników - nie wszyscy mogą posiadać cechy analizowanej jednostki

zgodność sędziów kompetentnych

zgodność między 2+ osobami

jeśli 2+ badaczy ma te same obserwacje, upewniają się, że nie są to subiektywne wrażenia jednostki

wady metody **obserwacyjnej**

* niektóre zachowania są trudne do zaobserwowania, rzadkie lub pojawiają się w samotności
* metoda ograniczona do konkretnej grupy w konkretnej sytuacji

metoda **korelacyjna**

**PRZEWIDZIEĆ**; systematyczny pomiar 2 lub więcej zmiennych i oszacowanie relacji między nimi

* kwestionariusze
* sondaże

KORELACJA TO NIE PRZYCZYNOWOŚĆ!!!

Co jest istotne w metodach **korelacyjnych?**

dobór losowy

trafność i rzetelność (powtarzalność wyników przy ponownym badaniu)

stopień powiązania między poszczególnymi czynnikami

Współczynnik korelacji

**zawiera się w przedziale 0-1**. Wynik najbliżej 1 - silniejsza korelacja. WAŻNE: korelacja dodatnia czy ujemna?

Korelacja dodatnia

gdy wzrostowi jednej wartości towarzyszy wzrost drugiej

korelacja ujemna

gdy wzrostowi jednej wartości towarzyszy spadek drugiej

Dobór losowy

zbieramy grupę ludzi (ale nie “z ulicy”) i przydzielamy je losowo do konkretnych grup

inaczej: reprezentatywnośc danej populacji w taki sposób, że każda osoba wchodząca w skład populacji ma szansę na pojawienie się w próbie

metoda **eksperymentalna**

ustala zależności przyczynowo-skutkowe;

badacze przydzielają uczestników do sytuacji, które różnią się tylko zmienną niezależną (ten jeden warunek ma być przyczyną ludzkich zachowań)

zmienna niezależna

“przyczyna”; badacz różnicuje/zmienia ją, by badać, czy wywołuje zmiany w innej zmiennej

zmienna zależna

“skutek przyczyny”; badacz sprawdza, czy wpływa na nią niezależna i stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu niezależnej

Grupa eksperymentalna a grupa kontrolna

W eksperymentalnej występuje zmienna niezależna, w kontrolnej - nie.

Trafność wewnętrzna

Pewność, że zmienna niezalezna wpływa na zależną

Metody podwyższania trafności **wewnętrznej**

**zadbanie o kontrolę zmiennych zakłócających**

**pretest** - badanie przed wprowadzeniem zmiennej niezależnej

**odpowiedni dobór osób do badań**

**randomizacja** - losowy przydział osób

Trafność zewnętrzna

możliwość generalizowania wyników badania;

\

Metody podwyższania trafności **zewnętrznej**

zadbanie o reprezentatywność i zróżnicowanie próby

możliwość replikacji

realizm sytuacyjny

realizm psychologiczny

realizm **sytuacyjny**

podobieństwo eksperymentu do sytuacji życia codziennego (decyduje o realizmie psychologicznym)

realizm **psychologiczny**

procesy psychologiczne w eksperymencie są podobne do tych w prawdziwym życiu

→ może być wysoki nawet, kiedy r. sytuacyjny jest niewielki

rodzaje eksperymentów

eksperyment laboratoryjny

eksperyment naturalny

eksperyment **laboratoryjny**

* w warunkach sztucznych
* większa kontrola nad zmiennymi
* większa trafność wewnętrzna

eksperyment **naturalny**

* w warunkach naturalnych
* mniejsza kontrola nad zmiennymi zakłócającymi
* większa trafność zewnętrzna

etyka badań psychologicznych

* najważniejszy jest **człowiek/zwierzę** i podlega największej **ochronie**
* **nie można krzywdzić** fizycznie ani psychicznie
* **wolność** na każdym etapie do **wycofania się**
* **zmiany** wywołane eksperymentem **muszą być odwracalne**
* w przypadku **fałszywego celu** badania należy **wyjawić prawdę** i wyjaśnić powód ukrycia
* **zasięgać opinii innych** (np. Komisji ds. Recenzji)
* **informacje** uzyskane w trakcie badań są objęte **tajemnicą**

przyzwolenie (etyka badań)

wyjaśnienie uczestnikom natury badań przed rozpoczęciem eksperymentu i uzyskaniu ich zgody na udział

sesja wyjaśniająca (etyka badań)

wyjawienie celu uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu i wyjaśnienie, co się wydarzyło

eksperyment Ascha

**konformizm normatywny;**

* 7 aktorów + badany
* porównywanie długości odcinków
* aktorzy w 3 próbie podają błędną odpowiedź
* uczestnicy udzielali prawidłowej odpowiedzi w tylko 63% prób

eksperyment Milgrama

**kapitanoza/reguła autorytetu;**

* zbadanie ślepego posłuszeństwa wobec radyklanych rozkazów
* Badacz - aktor, badany - Nauczyciel, aktor - Uczeń
* Nauczyciel na polecenie badacza “zadaje” impulsy elektryczne Uczniowi
* 65% zaaplikowało najsilniejszy wstrząs pomimo krzyków ucznia i własnemu silnemu dyskomfortowi
* interpretacja: objaw skłonności ludzi do podporządkowania się autorytetom

\

eksperyment Zimbardo

* Stanfordzki eksperyment więzienny
* skłonność ludzi do okrucieństwa, kiedy są anonimowi i posiadają władzę nad innymi
* 24 młodych mężczyzn, podział więzień/strażnik przy rzucie monetą
* odgrywanie ról społecznych może wpływać na kształtowanie się osobowości jednostki

konformizm

zmiana zachowania spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony osoby lub grupy;

uległość, podporządkowanie dla osobistych korzyści, przy rezygnacji z wartości pozaosobistych

konformizm (Aronson)

dostosowanie zachowania i sposobu myślenia człowieka do grupy, niezależnie od tego, czy to dostosowanie ma charakter pozytywny czy negatywny

rodzaje konformizmu

konformizm informacyjny

konformizm normatywny

konformizm automatyczny

konformizm **informacyjny**

chęć posiadania racji;

brak obiektywnych informacji → człowiek obserwuje zachowania innych jako wskazówki do zachowania → ujednolicenie zachowań w grupie;

występuje w sytuacjach kryzysowych

konformizm **normatywny**

lęk przed odrzuceniem przez grupę/pragnienie bycia akceptowanym

konformizm **automatyczny**

podporządkowanie się normom społecznym bez refleksji nad ich źródłem i sensem

czynniki wpływające na poziom konformizmu - cechy **grupy**

* **wielkość grupy** - rośnie do 4-6 osób, potem spada
* **jednomyślność**
* **skład grupy** - obecność autorytetu
* **spójność** - siła więzów między członkami
* **atrakcyjność** - chęć przynależności
* **kultura -** kultury kolektywistyczne

czynniki wpływające na poziom konformizmu - cechy **zadania**

* trudność
* jasność
* rodzaj informacji - kwestia spójności informacji
* nowość sytuacji
* sytuacja kryzysowa

czynniki wpływające na poziom konformizmu - cechy **osób**

* płeć (u kobiet wyższy afiliacyjny)
* poziom kompetencji
* samoocena i jej stabilność
* relatywne kompetencje
* pozycja w grupie (najbardziej konformistyczne są środkowe)
* motywy

nonkonformista

* nie ulega wpływom
* niezależność społeczna
* działa w zgodzie z **własnymi** przekonaniami

antykonformista

* nie zgadza się z grupą dla zasady
* zależny społecznie
* zachowanie łatwe do przewidzenia

6 reguł wpływu społecznego (Cialdini)

* wzajemności
* konsekwencji i zaangażowania
* społeczny dowód słuszności
* lubienie i sympatia
* autorytet
* niedostępności

reguła wzajemności

tendencja człowieka do odwzajemnienia zachowań drugiej osoby';

*jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie*

reguła konsekwencji i zaangażowania

bycie konsekwentnym jest pożądane społecznie, bo daje uczucie bezpieczeństwa

*jak powiedziałeś A, musisz powiedzieć B*

społeczny dowód słuszności

tendencja do naśladowania innych i podążania za autorytetem;

*najczęściej wybierany przez…*

negatywne efekty społecznego dowodu słuszności

* **efekt widza** - rozproszenie odpowiedzialności
* **efekt Wertera** - naśladownicze samobójstwo
* **efekt koro** - plotka powodem mało racjonalnych decyzji

reguła lubienia i sympatii

większa uległość wobec osób, które lubimy/wywołują naszą sympatię

reguła autorytetu

eksperyment Milgrama; skłonność ludzi do podporządkowania się autorytetom

reguła niedostępności

przypisywanie większej wartości temu, co ograniczone (zakazany owoc)

* reguła Brehma/oporu psychologicznego - dążenie do odzyskania wolności lub zapobieganiu jej straty

Co nasila niedostępność?

* rywalizacja - np. o ograniczone rzeczy na promocji
* świeżość niedostępności

technika “stopa w drzwi”

Freedman i Fraser; zaczynamy od małej prośby i przechodzimy do większych

* proszą różne osoby
* prośby dzielą nawet 2 tygodnie

technika “drzwiami w twarz”

duża prośba = wycofanie osoby → mniejsza prośba

* prosi ta sama osoba
* prośby bezpośrednio po sobie

reguła kontrastu

jeśli druga z pokazywanych nam rzeczy znacznie różni się od pierwszej, to widzimy ją jako bardziej różną dlatego, że porównujemy ją do tej pierwszej

* technika “drzwiami w twarz”
* wkładanie rąk do ciepłej/gorącej/zimnej wody

mechanizm *klik-wrrr*

wyuczone/utrwalone, automatyczne wzorce reakcji, czyli zachowań

* przyczyna - *wyzwalacz (klik),* czyli określona cecha w otoczeniu
* *wrrr* - zachowania pojawiają się w niezmienionej postaci i kolejności

\
naraża na błędy w reagowaniu i podatność na manipulację

wpływ społeczny

* działanie innych osób, które zmienia zachowania, postawy lub emocje odczuwane przez jednostkę
* otwarcie jawne

manipulacja społeczna

* rodzaj wpływu społecznego
* planowe i celowe działanie z użyciem wiedzy o mechanizmach społecznego zachowania się człowieka w taki sposób, żeby ktoś nie zdawał sobie sprawy, że podlega jego oddziaływaniu

cechy manipulacji

1. **planowość** → manipulator zna swój pożądany cel; działanie intencjonalne
2. **skrytość** (lub zafałszowanie celu) i wykorzystanie przewagi, uprzedmiotowień i brak oporu

perswazja

* rodzaj wpływu społecznego
* dążenie do zmiany zachowań za pomocą racjonalnej lub emocjonalnej argumentacji
* przekonanie do racji osoby stosującej perswazję

różnica między perswazją a manipulacją

* perswazja → działanie świadome w przypadku nadawcy, jak i odbiorcy
* manipulacja → nadawca nie informuje o celu, ukrywa go lub wskazuje inny

behawioryzm a manipulacja

* człowiek jest zewnątrzsterowany (bodźce z otoczenia)
* podatny na inżynierię behawioralną
* główne zadanie → wypracowanie odpowiedniego systemu wzmocnień
* stałe vs zmienne odstępy czasowe (bardziej efektywne są zmienne)

psychoanaliza a manipulacja

* zachowaniem kierują ukryte potrzeby (Freud)
* Eros i Tanatos - życie i śmierć
* najważniejsze jest to, co pozostaje poza naszą kontrolą (podświadomość)
* ważne są ukryte potrzeby i motywy
* id, ego, superego

psychologia humanistyczna a manipulacja

* upodmiotowienie człowieka

konsekwencje:
* poczucie zobowiązania
* wzbudzenie poczucia winy
* ograniczenie wolności (reguła Brehma)

\

psychologia poznawcza a manipulacja

* jednostka samodzielnie poszukuje informacji i porządkuje je wg zasady równowagi → unikanie dysonansu poznawczego
* stopa w drzwi

czynniki wpływające na manipulację

* bliskość czasoprzestrzenna i dotyk
* nastrój i pobudzenie emocjonalne
* huśtawka emocjonalna
* uruchomienie wyobraźni
* odpowiednie słowa
* *proszę*
* *liczy się każdy grosz*
* *etykietowanie (na pewno jest pan osobą, która…)*
* reguła 17 centów - nietypowa prośba zwiększa szansę na spełnienie jej
* dialog
* pytanie o samopoczucie

sposoby ograniczania efektu Wertera

* nie podawać **imienia osoby**
* nie podawać **sposobu samobójstwa**
* **nie pisać o falach samobójstw**
* nie podawać **powodu**
* nie używać sformułowań ***zabił się***

**psychoza tłumu** jako negatywne przejawy społecznego dowodu słuszności

chwilowe podporządkowanie niestabilnych osób zbiorowym zachowaniom, które też ulegają zmianom

* wzajemnie napędzające się procesy

zauważalne na

* masowych imprezach
* politycznych/religijnych manifestacjach
* zbrojnych konfliktach
* klęskach żywiołowych/katastrofach

stereotyp - komponent **poznawczy**

__uogólnienie dotyczące grupy ludzi__ → przypisywanie cech niemal wszystkim jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi

* zazwyczaj prowadzą do narastania uprzedzeń
* uproszczenie, schemat poznawczy

wymiary stereotypu

* kompetencje, osiągnięcia, prestiż VS niekompetencja, niższość, słabość
* dobroczynność, serdeczność, moralność VS niegodziwość, złośliwość, niemoralność

funkcje stereotypu

* **przystosowawcza** - daje poczucie kontroli poznawczej nad sytuacją
* **porządkująca** - pomaga radzić sobie ze złożonością informacyjną świata społecznego
* **komunikacyjna** - ułatwia komunikację we właściwej grupie
* **manipulacyjna** - wykorzystywana w propagandzie/reklamie

dwustopniowe przetwarzanie rzeczywistości

1. **automatyczne** - mózg podpowiada informację (dzieje się poza naszą kontrolą)
2. **kontrolowane** - możemy tę myśl odrzucić

uprzedzenie - komponent **emocjonalny**

* __negatywna, wroga postawa__ wobec innych przez ich przynależność
* indywidualne cechy lub zachowania jednostki pozostają pominięte
* przez komponent emocjonalny do osoby uprzedzonej nie docierają logiczne argumenty

przykłady i wymiary uprzedzeń

przykłady:

* ksenofobia
* rasizm
* antysemityzm

wymiary:

* lubienie - nielubienie
* szacunek- brak szacunku

dyskryminacja - komponent **behawioralny**

__szkodliwe działanie__ wobec przedstawicieli danej grupy jedynie ze względu na ich przynależność

np. płacenie gorszej pensji przez płeć/rasę

wymiary dyskryminacji

* dystans społeczny
* dyskryminacja
* przemoc

źródła stereotypów

* kategoryzacja społeczna - *my i oni*
* błędy atrybucji - krańcowy błąd atrybucji
* iluzoryczna koleracja
* teoria rzeczywistego konfliktu
* teoria kozła ofiarnego
* konformizm
* teoria społecznego uczenia się
* osobowość autorytarna

kategoryzacja społeczna - *my i oni*

posiadanie pozytywnych uczuć wobec własnej grupy → __uprzywilejowanie__

negatywne uczucia wobec grupy obcej → __gorsze traktowanie, bo nie należą do nas__

krańcowy błąd atrybucji

przesunięcie oceny własnej grupy na bardziej pozytywną, a obcej - na bardziej negatywną

iluzoryczna koleracja

dostrzeganie związku między 2 rzeczami ze swojego otoczenia - bez znaczenia, czy ten związek istnieje na prawdę (np. osoby z tatuażami są niebezpieczne)

teoria rzeczywistego konfliktu

wrogość między grupami z rywalizacji o zasoby → dobre relacje przywraca cel nadrzędny, ważniejszy do celów poszczególnych grup

teoria kozła ofiarnego

w momencie kryzysu, dezintegracji czy zagrożenia, grupa obiera sobie ofiarę, która staje się obiektem zbiorowej agresji

* grupa wmawia sobie, że ofiara ponosi winę za to zagrożenie
* ma to przywrócić utraconą równowagę

teoria społecznego uczenia się

Albert Bandura; uczymy się poprzez konsekwencję własnych działań i obserwację zachowań innych

proces kognitywny, zachodzący w kontekście społecznym

teoria **opanowywania trwogi**

podstawowym źródłem ludzkiej motywacji i niektórych przekonań jest **doświadczanie trwogi** → efekt świadomości **nieuniknionej śmierci**

dążenie do przetrwania + świadomość śmierci = **potencjał** **trwogi**

obrona - kulturowy bufor:

* światopogląd
* samoocena zbudowana na światopoglądzie

kolektywny system znaczeń Janusza Reykowskiego

**system wierzeń i przekonań** określonych wspólnot, który nadaje im **sens życia i poczucie nieśmiertelności**

* cenione wartości
* reguły postępowania
* zwyczaje, tradycje, obrzędy
* przekonania polityczne, wierzenia religijne, uprawiane sporty

zbiór ten określa, **co jest normalne, a co nie**

→ stabilny system = mniejszy lęk przed śmiercią

kolektywny system znaczeń a wyrazistość śmierci

1. nasilenie postaw patriotycznych
2. **faworyzacja własnego** światopoglądu i grupy
3. silna **deprecjacja obcych** światopoglądów i grup
4. nasilenie **stereotypizacji** obcych
5. rosnąca **nietolerancja odmienności**
6. **radykalizacja poglądów** politycznych i religijnych

kategoryzacja społeczna

stereotypy są ubocznym produktem funkcjonowania umysłu

→ oszczedzają czas i zasoby umysłu przy poznawaniu osób

→ luki w wiedzy o poznanej osobie możemy wypełnić cechami kategorii, z jaką mieliśmy do czynienia i do której tę osobę przypisaliśmy

paradygmat grupy minimalnej H. Tajfela

kategoryzacja społeczna *my i oni* jest bardzo silna;

nie trzeba wspólnych doświadczeń, wartości, historii

**podział** na grupy na podstawie **mało istotnych cech** (np, kolor oczu) → szybko pojawia się **faworyzacja swoich** i **dyskryminacja obcych**

skutki kategoryzacji społecznej

* faworyzacja swoich i deprecjacja obcych
* **ludzie w jednej kategorii** wydają się **bardziej podobni** niż jako zbiór przypadkowych osób → ludzie w **różnych grupach wydają się bardziej różni** niż jako przypadkowe osoby
* **różnice między grupami ważniejsze** niż różnice między ludźmi w grupie
* **członkom grupy obcej** częściej przypisuje się **stereotyp** grupowy
* swoją grupę pamiętamy pozytywnie, obce - negatywnie (**krańcowy błąd atrybucji**)
* **zakładanie,** że **grupa wyznaje podobne zasady**, rożne od poglądów grup obcych
* Tajfel - silna **faworyzacja** swoich wynika z **poczucia wspólnego losu** grupy

eksperyment **the doll test**

* ujawnienie stereotypów i samooceny dzieci co do ich pochodzenia etnicznego
* przed dziećmi stawiano 2 lalki - białą i czarną
* *Która lalka jest dobra/zła?, Która lalka wygląda jak ty?*
* czarne dzieci wybierały białe lalki, bo *bardziej im się podoba*
* zaniżona samoocena czarnoskórych dzieci → spotkanie się z dyskriminacją w już bardzo młodym wieku

sposoby redukcji uprzedzeń

hipoteza kontaktu

klasa układanka