GC Els NAessens: strafuitvoering en internering

Strafuitvoeringskamers

-          SURB (veroordeelden)

-          KBM (geïnterneerden) => kamer bescherming maatschappij

1888: wet Lejeune

o   Invoering voorwaardelijke straf en voorwaardelijke invrijheidsstelling  op 1/3 – 2/3 van de straf

• Periode waarin gedetineerden geen enkele rechtszekerheid hadden over enige vrijlating, wel de datum van toelaatbaarheid gekend

• Dossiers werden per post verstuurd, sommige gedetineerden kregen pas na 5/6 maanden een antwoord

• Invrijheidsstelling soms afgewezen zonder enige motivatie, dit is moeilijk voor de gedetineerden want kunnen dan niet zorgen voor een woning, werk,…

o   Voorwaardelijke straf

→ Straf werd gedifferentieerd en geïndividualiseerd

→ Beslissingen genomen door MvJ obv schriftelijke procedure (geen rechtszekerheid)

1998: Commissies VI (werkzaam van 1/02/1999 tot 01/02/2007

o   Werkzaamheden gestart op 01/02/1999

o   Beslissing overgedragen aan rechterlijke macht

• Niet meer door uitvoerende macht

o   Enorme vooruitgang op vlak van rechtszekerheid

17 mei 2006: WER

o   (Wet op de externe rechtspositie van veroordeelden en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsrechtbanken)

• Meer transparantie en rechtszekerheid

  • Bv strikte termijnen voor behandelen van verzoeken, Binnen bepaald termijn (max 14 dagen) een beslissing nemen

  • DUS: strikte termijnen, tegensprekelijke debatten, beslissing op wettelijke gronden, gemotiveerde vonnissen (vroeger motiveerde de minister niet, nu moet SURB dit wel doen), cassatieberoep mogelijk,…

o   Een voorzitter en twee assossoren: (één gespecialiseerd in penitentiaire zaken; één in sociale re-integratie) = multidisciplinaire samenstelling: verbreding en verdieping

• Mensen uit het werkveld elk met un eigen specialisatie, waardoor zij het dossier vanuit een eigen invalshoek gaan bekijken

• 3 personen met elk een gelijkwaardige stem in het beslissingsproces

Strafuitvoeringsmodaliteiten

• Uitgaansvergunning

• Penitentiair verlof

• Beperkte Detentie

• Elektronisch Toezicht

• Voorlopige invrijheidstelling moo verwijdering grondgebied

• Voorwaardelijke invrijheidstelling

Uitgaansvergunning

(max. 16 uren – voor sociale, morele, juridische, familiale, medische, opleidings- of professionele doelen – vanaf 2 j vóór datum toelaatb. VI)

o   Straf blijft doorlopen, gewoon anders dan in de gevangenis

o   Uitgang voor max 16u op een dag, voorbereiding op reclassering is hier bv een doel van

o   Wanneer kan je dit krijgen? => ten vroegste 2j voor de toelaatbaarheidsdatum

Penitentiair verlof

(3 x 36u per trimester – voor familiale, affectieve en sociale contacten en voor de sociale re-integratie – vanaf 1 j vóór datum toelaatb. VI)

o   1 nacht, ’s morgens vertrekken en de volgende dag ’s avonds terugkomen

o   Max 3x per semester

o   Veroordeelde vraagt hiernaar (krijgt dit niet sws)

o   Er wordt op verlofadres enquête gehouden, gaan zij akkoord dat die persoon daar blijft overnachten?

o   Justitisassistente maakt ook verslag van de omgeving, zijn er drugs etc

Beperkte Detentie

(max. 16 u per dag – voor professionele, opleidings- of familiale doelen – vanaf 6 m vóór datum toelaatb. VI)

o   ‘halve vrijeid’ in vroegere vorm

o   Tijdens straf opleiding bij vdab, komt ’s avonds weer overnachten in de gevangenis

o   => je vraagt aan mensen om elke dag terug te gaan naar de gevangenis, iet iedereen kan dit zomaar aan

Elektronisch Toezicht

(= enkelband – vanaf 6 m. vóór datum toelaatb. VI)

Voorlopige invrijheidstelling moo verwijdering grondgebied

( VIV – voor personen zonder recht op verblijf – straf wordt ondergaan in ander land)

o   Kunnen zich niet replaceren want hadden geen recht op verblijf

Voorwaardelijke invrijheidstelling

(VI – uitvoering van de straf buiten de gevangenis)

Bevoegdheden strafuitvoering

• minister justitie

• strafuitvoeringsrechter (alleen zetelend)

• strafuitvoeringsrechtbank

• op basis waarvan wordt beslist?

• tijdsvoorwaarden (= datum toelaatbaarheid)

• proeftermijn

minister justitie

-          UV – PV

o   Uitgaansvergunning en penitentiair verlof

-          Onderbreking strafuitvoering (om ernstige familiale redenen; max 3 maanden)

o   Bv palliatieve zorg

o   Voor mensen die iet vluchtgevaarlijk zijn

o   Bepaalde misdrijven zijn hiervan uitgesloten (bv zedenfeiten minderjarigen,…)

-          Plaatsing transitiehuis (vanaf 18m voor toelaatbaarheidsdatum. VI)

o   Men moet gemeenschapsregime aankunnen, niet vluchtgevaarlijk zijn

strafuitvoeringsrechter (alleen zetelend):

-          BD – ET -VI – VIV voor straffen tot 3jaar

-          Voorlopige invrijheidstelling om medische redenen

o   Meestal uitzonderingen

o   Bv personen die zware kankerbehandeling moeten ondergaan, sommige gezondheidstoestanden zijn niet in combinatie te stellen met een detentie maar deze straf verjaart niet, wanneer de persoon genezen is wordt die weer opgesloten

-          Erkenning van SO

strafuitvoeringsrechtbank

-          BD  -  ET  -  VI  -  VIV  voor straffen > 3 jaar

o   Beperkte detentie, elekteonisch toezicht,… voor straffen boven de 3 jaar

-          Soms ook UV  -  PV (= Art. 59)

-          TBS (Terbeschikkingstelling van de SURB)

o   = bijkomende straf opgelegd door de strafrechter ter bescherming van de maatschappij tegen personen die bepaalde ernstige strafbare feiten plegen die de integriteit van personen aantasten.

o   Moet die uitgevoerd worden? Zal persoon beoordelen

o   Van 5 tot 15 jaar

op basis waarvan wordt beslist?

-          Steeds op wettelijke gronden!

1.       Tijdsvoorwaarden moeten vervuld zijn

2.       Tegenindicaties: omschreven in de wet, afhank. van de SU-modaliteiten, vooral:

• afwezigheid van reclasseringsvooruitzichten

• risico op recidive

• risico voor de fysieke integriteit van derden

• risico op het lastigvallen van de slachtoffers

• risico op onttrekking aan de strafuitvoering (=vluchten)

  • rechtbank moet dus een inschatting maken met adviezen van derden

-          Beslissing: afwijzing of toekenning – steeds gemotiveerd (schriftelijk) conform de wet

o   bij toekenning: opleggen algemene en geïndividualiseerde voorwaarden

• bijzondere voorwaarden: zedenfeiten op minderjarigen => mag zich niet reclasseren in de huurt van een school, mag daar ook niet in de buurt werken

• drugs: er moet drughulpverlening aanwezig zijn

o   bij afwijzing: rechtbank bepaalt wanneer nieuw verzoek mogelijk is

tijdsvoorwaarden (= datum toelaatbaarheid)

-          VI (idem VIV moo verw.): hoofdlijnen (ingewikkeld art. 25)

o   na 1/3 van uitgevoerde straffen kan men in principe voorwaardelijk vrijgelaten kunnen

o    na 2/3 in geval van wettelijke herhaling, met max. van 14 jaar

o    na 15 jaar indien straf min. 30 jaar of levenslang

o    na 19 jaar indien min. 30 jaar of levenslang + minder dan 10 j. voordien correct. straf van min. 3 j. wegens bepaalde feiten

o    na 23 jaar indien 30j. of levenslang + vroegere criminele straf

-          Wet 21/12/2017: invoering beveiligingsperiode: in sommige gevallen van straffen tussen 3j en 30j is er verlenging mogelijk tot 2/3 van de straf; bij straffen van 30j of langer kan er verlenging komen tot max. 25 jaar (feiten gepleegd op politieambtenaren)

-          Straffen t.e.m. 3 jaar: toel. VI na 1/3, ongeacht primaire veroordeling of wettelijke

proeftermijn

-          Straffen t.e.m. 5 jaar: PT = duur van de nog te ondergane straf, maar niet korter dan 1 jaar

-          Correctionele straffen > 5 jaar: PT = ten minste 5  jaar en hoogstens 10 jaar

-           Tijdelijke criminele straf < 30 jaar: idem

-          Criminele straf tot 30 jaar of levenslang: PT = 10 jaar

wie doet wat? (opvolging)

-          Justitieassistent

o   rapporteren/begeleiden

o    coördineren van het traject van veroordeelde

• Tussenkomen wanneer het slecht gaat en een oplossing zoeken

• Verslag uitbrengen

o    JA is een cruciale figuur

-          Hulpverlening

o   Beroepsgeheim / wél rapporteren over bepaalde items

-          Politie en parket

o   controle op de voorwaarden: bv urinecontroles

o   voorlopige aanhouding

wat als het fout loopt (opvolging)

-          Er kan ingegrepen worden bij o.a.

o   niet naleven van de bijzondere voorwaarden;

o   definitieve veroordeling wegens nieuwe feiten gepleegd tijdens de proeftermijn;

o   ernstig gevaar voor de fysieke of psychische integriteit van derden;

o   geen gevolg geven aan de oproepingen van de sur, surb, OM of de JA;

o   niet doorgeven van adreswijziging aan OM of aan JA

-          ingrijpen is mogelijk door:

o   Schorsing VI: veroordeelde wordt opnieuw opgesloten voor maximum 1 maand; meestal na voorlopige aanhouding door parket

o   Herziening: verstrenging van de voorwaarden, bijkomende voorwaarden opleggen of een andere strafuitvoeringsmodaliteit toekennen

o   Herroeping: heropsluiting in gevangenis

zijn we wel goed bezig? en wat kan beter?

-          Rechtszekerheid is zeer belangrijke troef van de WER

o   Mensen weten waar ze aan toe zijn

-          Responsabilisering van de veroordeelde via reclasseringsplan

o   Verantwoordelijkheid bij de gedetineerde

o   Voordeel? Niet alle veroordeelden hebben dezelfde kansen in de samenleving, sommigen worden goed gesteund en geraken gemakkelijker aan een woonst en werk

-          Slachtoffers: slachtoffer wordt effectief betrokken bij de strafuitvoering via slachtofferfiche, opleggen van slachtoffergerichte voorwaarden, horen van het SO op de zitting

o   Slachtoffers worden op voorhand bevraagd door slachtofferonthaal, stellen een slachtofferfiche in

o   Kunnen voorwaarden suggereren aan de rechtbank

• Bv contactverbod, ook niet onrechtstreeks (niet  via derden, email sociale media)

• Regioverbod: bv straatverbod of verbod voor bepaalde gemeente/wijk/provincie

-          Betere controle en opvolging: regelmatige rapportering door de justitieassistent, controles door politie, tijdig ingrijpen mogelijk door het parket

-          Drempelverlaging naar hulp- en dienstverlening

Multidisciplinaire benadering

zijn we wel goed bezig? en wat kan beter? nadelen

-          Lat ligt hoog: reclasseringsplan op punt stellen vanuit detentie is voor sommigen (zonder netwerk) niet altijd evident

o   Mensen die geen connecties hebben kunnen geen reclasseringsplan voorleggen of een advocaat inzetten

-          Opgelegde voorwaarden zijn soms vergaand

o   Voorwaarde bijna altijd werk hebben of volgen van een opleiding => vaak mensen die een grote maatschappelijke kwetsbaarheid, dan is die voorwaarde soms boven hun draagkracht

-          Detentiehuizen: differentiëring v/d strafuitvoering (↔ grote gevangenissen)

-          Bij mislukking dreigt heropsluiting

o   Kan veel stress geven aan de gedetineerden, sommigen kiezen dan gewoon hun straf uitzitten zodat ze niet moeten leven met die dreiging

-          Geen vervroegde vrijheid voor wie niet wil meespelen; velen opteren voor strafeinde

-          Overbevolking  --  uitvoering korte straffen

-          Maatschappelijke re-integratie veronderstelt voorafgaandelijke maatschappelijke integratie

o   Personen die in de criminaliteit belanden, de context waarop zij zijn opgegroeid is niet altijd hun keuze

o   Maatschappelijk re-integreren gaat moeilijk in een samenleving die hun eigenlijk altijd vreemd geweest is, zijn hebben die regels nooit gekend

Internering (Historiek)

-          Tot 01/10/2016: CBM - Commissie Bescherming Maatschappij

o   Internering was mogelijk voor alle soorten misdrijven

-          Sinds 01/10/2016: KBM - Kamer voor de Bescherming van de Maatschappij

o   KBM = bijzondere kamer van de Strafuitvoeringsrechtbank

o   Volwaardige rechtbank

o   Internering enkel nog mogelijk voor misdrijven die een ernstige aantasting of bedreiging vormen voor de fysieke of psychische integriteit van derden

• Je zou dus denken dat de interneringen zouden dalen, maar dat is niet het geval

KBM – wet betreffende de internering

-          5 mei 2014: Wet betreffende internering (in uitvoering in 2016)

-          KBM: samengesteld uit een voorzitter en twee assessoren (één gespecialiseerd in sociale re-integratie; één in de klinische psychologie)

o   gaat over mensen met een psychische problematiek, we moeten deze persoon dus zo goed mogelijk benaderen

-          Multidisciplinaire samenstelling:

o   verbreding en verdieping

o   meerdere invalshoeken; dossier benaderen vanuit diverse referentiekaders

o   vertrouwdheid met psychiatrische ziektebeelden en met sociale kaart

o   bepaalde houdingen en gedragingen plaatsen binnen het psychisch en gedragsmatig functioneren (ontkenning, mutisme, paranoïde gedachten, enz)

-          Internering = veiligheidsmaatregel (geen straf) voor personen met een geestesstoornis die ertoe strekt de maatschappij te beschermen en ervoor te zorgen dat aan de geïnterneerde persoon de zorg verstrekt wordt die zijn toestand vereist moo zijn re-integratie in de maatschappij

-          Welke feiten?

o   misdaad/wanbedrijf met aantasting of bedreiging van fysieke of psychische integriteit van derden

-          Wie?

o   Personen met een geestesstoornis wiens oordeelsvermogen of controle over hun daden teniet gedaan of ernstig aangetast is.

-          Wanneer?

o   Indien het gevaar bestaat dat de persoon als gevolg van zijn geestesstoornis, eventueel in samenhang andere risicofactoren, opnieuw feiten zal plegen.

-          Artikel 2:

o   De internering van personen met een geestesstoornis, bedoeld in artikel 9 van deze wet, is een veiligheidsmaatregel die er tegelijkertijd toe strekt de maatschappij te beschermen en ervoor te zorgen dat aan de geïnterneerde persoon de zorg wordt verstrekt die zijn toestand vereist met het oog op zijn re-integratie in de maatschappij.

o   Rekening houdend met het veiligheidsrisico en de gezondheid van de geïnterneerde persoon zal hem de nodige zorg aangeboden worden om een menswaardig leven te leiden. Die zorg is gericht op een maximaal haalbare vorm van maatschappelijke re-integratie en verloopt waar aangewezen en mogelijk via een zorgtraject waarin aan de geïnterneerde persoon telkens zorg op maat aangeboden wordt.

o   Door art. 2 wordt het recht op zorg wettelijk verankerd!

Uitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunning tot invrijheidsstelling op proef

-          Plaatsing en overplaatsing (in ABM (=penitentiair milieu), FPC of erkende plaatsingsinrichting)

-          Uitgaansvergunning (max. 16 uren – voor sociale, morele, juridische, familiale, medische, opleidings- of professionele doelen en ter voorbereiding van de sociale re-integratie)

-          Verlof (min. 1 dag en max. 14 dagen per maand)

-          Beperkte Detentie (max. 16 u per dag – voor professionele, opleidings- of familiale doelen)

-          Elektronisch Toezicht (= enkelband)

-          Vervroegde invrijheidstelling met oog op verwijdering grondgebied (VIV)

o   Problematische groep omdat er niets voor gedaan wordt, contacten met familie verloopt niet evident, vaak taalbarrière

-          Invrijheidstelling op proef (IOP)

invrijheidsstelling op proef

-          Residentieel (verschillende types voorzieningen, variërend qua beveiligingsgraad, gespecialiseerde hulpverlening, …)

o   Regulier of forensisch - Low of medium security

-          Ambulant (verschillende omkaderingen mogelijk: zelfstandige woonst, beschut wonen, …)

o   Intensiteit van de zorgomkadering varieert naargelang de behoeften: forensische of reguliere thuisbegeleiding, psychiatrische opvolging, dagtherapie, huisarts, thuisverpleging, drughulpverlening, arbeidstrajectbegeleiding, budgetbegeleiding,…

Interneringstraject: geen tijdsvoorwaarden; wel soms lange opsluiting

-          Uitvoeringsmodaliteiten kunnen op elk moment toegekend worden

o   Bijv.: IOP mogelijk van bij de Eerste Zitting

-          Hoogdringende procedures: art. 53 en 54 (tijdens plaatsing)

o   Schriftelijke procedure; zonder tegenspraak; àlle modaliteiten kunnen toegekend worden

o   Beslissingen worden genomen binnen de 5 of 7 werkdagen

o   Bijv.: begrafenis bijwonen; intakegesprekken; opname,…

-          Vlotte mogelijkheid tot beslissingen door KBM ↔ lange wachtlijsten en dus langer verblijf in penitentiair milieu

Opvolging: wie doet wat? (internering)

wie doet wat?

-          Justitieassistent:                                

o   rapporteren/begeleiden

coördineren van het traject van veroordeelde

o   JA is een cruciale figuur

-          Hulpverlening:

o   beroepsgeheim / wél rapporteren over bepaalde items

-          Politie en parket:               

o   controle op de voorwaarden

o   voorlopige aanhouding

Opvolging: en wat als het fout loopt? (internering)

-          Er kan ingegrepen worden bij o.a.:

o   niet naleven van de bijzondere voorwaarden;

o   definitieve veroordeling wegens feiten gepleegd tijdens de proeftermijn;

o   ernstig gevaar voor de fysieke of psychische integriteit van derden;

o   geen gevolg geven aan de oproepingen van de sur, surb, OM of de JA;

o   niet doorgeven van adreswijziging aan OM of aan JA;

o   achteruitgang van de geestestoestand waardoor de modaliteit niet meer haalbaar is

-          Ingrijpen is mogelijk door:

o   Schorsing: geïnterneerde wordt opnieuw opgesloten voor maximum 1 maand; meestal na voorlopige aanhouding door parket; termijn kan verlengd worden op verzoek van de geïnterneerde en zijn advocaat

o   Herziening: verstrenging van de voorwaarden of bijkomende voorwaarden opleggen

o   Herroeping: heropsluiting

hoe komt aan de internering een einde?

Definitieve invrijheidsstelling:

De KBM kan de Definitieve Invrijheidstelling toekennen bij:

1. bij verstrijken proeftermijn (initieel 3 jaar vanaf de IOP; verlengbaar met telkens max. twee jaar)

                                                én

2. indien geestesstoornis voldoende gestabiliseerd is zodat niet te vrezen valt dat geïnterneerde, al dan niet tgv zijn geestesstoornis, ev. in samenhang met andere risicofactoren, opnieuw misdrijven zal plegen die de fysieke/psychische integriteit van derden aantasten of bedreigen

zijn we wel goed bezig? en wat kan beter? internering

-          Wet biedt meer rechtszekerheid en heeft de drempel voor internering verhoogd

-          Laagdrempelige rechtstoegankelijkheid en soepele rechtstoepassing

-          Slachtoffers: so wordt effectief betrokken via slachtofferfiche, opleggen van slachtoffergerichte voorwaarden, horen van het SO op de zitting - betrekken van SO’s is belangrijke stap ikv herstelgedachte

-          Strikte controle en opvolging: regelmatige rapportering door de justitieassistent, controles door politie, tijdig ingrijpen mogelijk door het parket

-          Drempelverlaging naar hulp- en dienstverlening (zorg zit vervat in zorgtraject)

-          Multidisciplinaire benadering

-          Aantal interneringen stijgt (ondanks drempelverhoging in de wet)

-          Dichtslibbing van de zorg in alle fasen van de internering: wachtlijsten domineren het interneringstraject

-          Aantal geïnterneerden in de gevangenissen stijgt enorm (ondanks herhaaldelijke veroordelingen door het EHRM)

-          Opsluiting van mensen met een mentale beperking

-          Zorgequipes binnen een penitentiaire context

-          Groot tekort aan zorginitiatieven, zowel ambulant als residentieel

-          Residentieel: vlottere doorstroom nodig van hoger naar lager beveiligde zorgsetting

-          Ambulant: hoge nood aan thuisbegeleiding, mobiele equipes, dagcentra, initiatieven voor tewerkstelling op maat, ontmoetingscentra, …

-          Personen zonder recht op verblijf: schrijnende situatie

-          Familiaal/sociaal netwerk kan meer betrokken worden

-          Buddywerking

-          Art. 2 mag geen dode letter blijven!