na polski baza pojęć do baroku łącznie

Klasyczny

wzorcowy, doskonały

Antyk

dawny (Grecja i Rzym)

Cnota

dobro, piękno, prawda (według Platona)

Epikureizm

czerpanie z życia, radość, ale życie cnotliwe

Sceptycyzm

zwątpienie w możliwość poznania prawdy

Stoicyzm

szukanie złotego środka, unikanie skrajnych emocji

Hedonizm

dążenie do przyjemności

Sofiści

prawda obiektywna nie istnieje

Cynicy

normy społeczne nie są ważne

Katharsis

wewnętrzne oczyszczenie (w dramatach)

Mimesis (mimetyzm)

naśladowanie rzeczywistości (w dramatach)

Fatum

los

Decorum

podniosły język bohaterów, brak ukazywania scen drastycznych

Motyw horacjański

(Exegi monumentum) dzieła artysty stanowią jego pomnik, zapewniają mu wieczną pamięć

Ważne gatunki biblijne

psalm, pieśń, przypowieść, hymn, apokalipsa, list

Monoteizm

wiara w jednego boga

Politeizm

wiara w wielu bogów

Hiobowa wieść

zła wiadomość

Parabola

utwór, którego świat przedstawiony jest podporządkowany ukrytemu, przenośnemu sensowi

Biblizmy

wyrazy lub związki frazeologiczne wywodzące się z Biblii

Vanitas

przemijanie (Księga Koheleta)

Wieki średnie

nazwa wymyślona przez włoskich humanistów renesansowych, uważali oni, że był to czas ciemnoty

Sacrum

sfera święta

Profanum

sfera ludzka

Ars moriendi

sztuka umierania (Pieśń o Rolandzie)

Memento mori

pamiętaj o śmierci

Ubi sunt

gdzie są ci, których już z nami nie ma

Alegoryczność

poza znaczeniem dosłownym, tekst posiada też znaczenie przenośne

Dydaktyczność

służące nauczaniu ludzi

Parenetyczność

wykazujące wzorce osobowe (duchownego, rycerza, władcy)

Stabat mater dolorosa

matka cierpiąca

Danse macabre

taniec śmierci

Deesis

przedstawienie Matki Boskiej, Jezusa i Jana Chrzciciela na obrazie lub w dziele literackim

Archaizm

wyraz, który wyszedł z użycia

Teocentryzm

Bóg w centrum

Renesans

odrodzenie (kultury antycznej)

Reformacja

ruch dążący do odnowy życia religijnego, chcący zmian w kościele katolickim (Luter)

Antropocentryzm

człowiek w centrum (jest najważniejszy)

Mecenat

patronat finansowy nad artystami

Humanista (poeta doctus)

zna wiele języków, w tym starożytne, interesuje się sprawami państwowymi, jest podróżnikiem, zna literaturę i nauki ścisłe

Theatrum mundi

motyw teatru świata, życie człowieka jest jak rola do odegrania na scenie (Makbet)

Tren

gatunek literacki należący do liryki funeralnej. Utwór pochwalny na cześć zmarłej osoby

Vanitas

przemijanie (Księga Koheleta)

Kontrreformacja

ruch Kościoła katolickiego skierowany przeciwko reformacji, mający na celu nawrócenie osób, które odeszły od Kościoła

Sarmatyzm

postawa charakterystyczna dla polskiej szlachty, cechująca się nacjonalizmem i przywiązaniem do tradycji. Często ksenofobiczna (niechęć do obcych) i powierzchowna pod względem poglądów.