College 5: speciale H1

kids die het regulieren onderwijs en leven niet kunnen bijbenen heeft een lange geschiedenis. Wat was er aan het einde van de 18e eeuw

aandacht voor kids met gehoor en zichtproblemen. in 1850 een aantal onderwijsinstellingen voor blinde en dove kids. 1855 wordt de eerste school voor ‘idioten’ opgericht.

in 19e eeuw was er geen leerplicht maar veel kinderen volgde onderwijs. daardoor werden kids met mentale problemen sneller opgemerkt. eerste schil speciaal onderwijs in Nederland relatief laat, maar groeit snel.

De achttiende eeuw

kids niet zien als mini volwassenen. Jean Jacques ziet kids ontwikkeling als leidraad voor opvoeders. deels natuurlijk en deels invloed die ouders en onderwijzers hebben. maatschappij ook. natuurlijk proces. dit bleek niet zo te zijn

de 19e eew

belangstelling voor ontwikkeling van kids in het licht van de opvoeding zoals deze daadwerkelijk verliep. Charles Darwin de ontwikkeling als onderdeel van de natuur. 1838 studie naar apengedrag. inspiratie kids te bestuderen. eigen zoon. eerste kennis zelfbewustzijn; tijdsbestek waarin de kinderlijke ontwikkeling plaatsvindt per kind verschillend is.

ontdekte dat de innerlijke ontwikkeling een stapsgewijs proces is. er is meer interesse in de leefwereld van kids buiten de familiekring.
1874 en 1889 arbeidswetten, 1901 leerplichtwet 1905 kinderwetten.

eerst helft 19e eeuw leidt de interesse in de kinderpsyche tot het besef dat ook het kinderlijke innerlijk gestuurd wordt door emoties en driften. innerlijke leefwereld komt meer in beeld als sfeer waarin de ontw plaats vindt en bedreigd en verstoord kan worden.
lange tijd was er angst voor kindersterfte maar toen dit daalde kwam er plaats voor zorgen om een goede ontwikkeling en opvoeding. - van mini volwassene naar individu met eigen leefwereld.

waar werd nog meer rekening mee gehouden bij een verstoorde ontwikkeling?

niet alleen genetische factoren maar ook sociale invloeden. Misbruik, armoede, geweld, alcohol.

kinderen met een afwijking kregen aandacht dat het onderzocht moest worden.
speciale inrichting voor verwaarloosde en misdragende kids.

Wat werd er bedacht voor kinderen die verwaarloosd zijn en misdragen?

speciale inrichting voor verwaarloosde en misdragende kids.

1851 heropvoedingsinstelling voor jongens.

wat ontstond er halverwege de 19e eeuw?

meer belangstelling voor kids met een afwijkende fysiologie; spraak/gehoor.

ruim voor de 19e eeuw waren er instellingen voor blinde en dove.
Amman ontwikkelde een methode voor dove hoe ze konden praten. (1692)

wat gebeurde er in de 2e helft van de 18e eew?

in fr een methode die is gericht op gezichtsvermogen en motoriek van dove kids.

Charles gebarentaal
Hendri eerste Nederlandse doofstomme instelling. leermethode bestaande uit gebaren en spreektaal

in 1808 eerste school voor kids met zichtproblemen

Door de zorg voor slechthorenden en blinden ontstaat er gedurende de negentiende eeuw ook belangstelling voor kinderen die abnormaal zijn op basis van hun mentale ontwikkeling:

‘zwak van geest’
begin 19e eeuw gaan ze naar instellingen in Duitsland, fr, vs en Engeland. Nl pas in de 2e helft vat vd 19e eeuw.

bij een speciaal kind is er stagnatie of verstoring van ontwikkeling en de psyche.

publicatie in 1821 gesproken over problematiek van mentale zwakke kids in het licht van lager onderwijs.

Algemeen lager onderwijs in de 19e eeuw.

• Focus: religieuze, morele & cognitieve ontwikkeling

• Vanaf Onderwijswet 1806: nadruk op nuttige vaardigheden

• Vakken: taal, lezen, rekenen, schrijven (christelijke invalshoek)

• Geen verplichte godsdienstles, wél protestantse invloed

• Inspecteurs (sinds 1814): klassikaal les, lesmateriaal, docentopleiding

• 1816: eerste Rijkskweekschool → aanschouwelijk onderwijs

• Cognitieve vorming als basis voor morele/religieuze ontwikkeling

• Aandacht voor individuele leerprocessen

• Doel: ondersteuning in groei naar volwassenheid

Ontwikkeling speciaal onderwijs (1857–1863)

• Onderwijswet 1857 → discussie over blinden- en dovenonderwijs

• 4 instellingen destijds in NL

• Commissie: speciale aanpak vereist door lichamelijke/mentale beperkingen

• Leraren moeten ook oog hebben voor gebreken, niet alleen kennis overdragen

• Commissie wil aparte wettelijke regeling

• 1863: speciale instellingen vallen onder Wet op Middelbaar Onderwijs

• Tussentijds ontstaan van nieuwe scholen, o.a. Haagse Idiotenschool

• Inspectie positief → snelle groei leerlingenaantal

• Eerst gezien als lager onderwijs, maar 'idioten' volgen moeizamer dan andere kinderen

Aanloop naar Haagse Idiotenschool – rol Van Koetsveld

• Predikant Van Koetsveld begint in 1830 in een Zuid-Hollands dorp

• Predikant = morele en sociale autoriteit (kerk, school, gezin)

• Onderwijzer op dorpsschool: weinig status, slecht opgeleid

• Slechte omstandigheden: armoedig gebouw, overvolle klassen, weinig structuur

• Grote leeftijdsverschillen in klas, oudere kinderen vaak afwezig in zomer

• Basisvaardigheden (lezen, rekenen, schrijven) ontbreken vaak

• Belangrijk probleem: morele opvoeding schiet tekort

• Leraren (net als predikanten) horen bij te dragen aan morele ontwikkeling

Aanleiding oprichting Haagse Idiotenschool – armoede & opvoeding

• In 1e helft 19e eeuw: onderwijs als middel tegen verpaupering

• Oprichting Haagse scholen voor arme stads- en plattelandskinderen

• Rijke kinderen krijgen privéonderwijs of gaan naar kostschool

• Van Koetsveld wordt in 1849 predikant in Den Haag

• Zijn ervaring met arme kinderen inspireert hem tot oprichting Idiotenschool

• Doel: religieuze en morele opvoeding → kinderen vormen tot gelovige, nuttige burgers

Van Koetsveld zoekt idioten – basis voor Idiotenschool

• Bij aankomst in Den Haag zoekt Van Koetsveld actief naar ‘onnozele’ kinderen

• Stuit op ontkenning & gebrek aan statistieken vanuit stadsbestuur

• Start zelf een onderzoek naar ‘idiote’ kinderen (1853–1855)

• Obstakels: gesloten huishoudens, vooral bij katholieken; kinderen vaak verborgen

• Vindt 83 idiote kinderen (tot 20 jaar), merendeel arm & protestants

• Meer dan helft: 'geboren idioot'; 20 enigszins ontwikkeld

• Slechts 27 geschikt voor onderwijs; rest hoort volgens hem thuis in verpleeginstellingen

Ontstaan, groei & sluiting Haagse Idiotenschool (1855–1920)

• 1855: opening ‘Geneeskundig Gesticht voor minderjarige idioten’ in Den Haag

• Oprichters: Van Koetsveld + arts Starck + schoolhoofd Van den Heuvel

• Körnfeld = eerste hoofddocent; later komt juf Bosch erbij

• Lesuren: 9:00–16:00, gratis voor arme gezinnen

• 1856: 24-uursopvang + 9 assistenten zonder ervaring, maar met ‘liefde en geduld’

• School groeit snel: 31 kinderen (1856), 50 (1860), 91 (1898)

• Vraag: leiding door onderwijsdeskundige of geneesheer?

• Van Koetsveld kiest voor getrouwd koppel → Donkersloot en later Moesveld

• Taken kinderen: o.a. hulp in keuken

• Door geldgebrek krimp: 63 leerlingen (1917), sluiting in 1920

Groei en uitdagingen in het 19e-eeuwse lager onderwijs

• Steeds meer kinderen volgen lager onderwijs in de 19e eeuw

• Toenemende verschillen tussen leerlingen vallen op

• Klassikaal onderwijs heeft moeite met ongelijkheid binnen klas

• 1855: onderwijzersvereniging benadrukt noodzaak voor extra aandacht voor achterblijvende kinderen

• Ernstige gevallen kunnen zelfs laagste klas niet bijhouden

• Leraren besteden veel tijd aan deze kinderen, vaak zonder resultaat

• Roep om speciaal onderwijs groeit om gewone leerlingen niet te benadelen

Doel en uitgangspunten Haagse Idiotenschool

• David Hirsch (Rotterdamse doofstommenschool) betrok Van Koetsveld bij speciaal onderwijs-plan

• Haagse Idiotenschool richt zich op opvoeding en onderricht, niet genezing

• Van Koetsveld: pedagogie is de oplossing, genezing door opvoeding

• Schoolregels: focus op zedelijke, verstandelijke en lichamelijke vorming

• Leerlingen: ongeschikt voor regulier onderwijs door verstandelijke beperkingen

• Voorkeur voor jonge kinderen met ontwikkelpotentie

• Doel: basisvaardigheden, religieuze & morele opvoeding

• Kinderen voorbereiden op deelname aan maatschappij en gezin

Groepering en lesaanpak in de Haagse Idiotenschool

• Begin: individueel onderwijs → al snel overstap naar groepsonderwijs

• Groepen gebaseerd op ontwikkelingsniveau: redenering, begrip, waarneming, oordeel

• Klas 1: kinderen in zichzelf gekeerd, focus op waarneming via spel & geduld

• Klas 2: kunnen praten, maar taalbegrip beperkt; stimulatie via zang, spraakoefeningen, spel, handwerk, gymnastiek, mimiek

• Klas 3: richting normaal lager onderwijs; focus op gezond verstand, rekenen, schrijven, lezen, zang, godsdienst, gymnastiek

• Klas 4: hoogste niveau; vakken uit regulier onderwijs, nadruk op redeneren en nadenken

• Doel klas 4: volwaardige burger worden (goed schrijven, lezen, verhalen navertellen, klokkijken, kalenderlezen, geld tellen)

Van Koetsvelds visie op de leerlingen van de Idiotenschool

• Brochure begin jaren 70 over uitgangspunten en praktijk van de school

• 'Idioot' heeft vaak negatieve connotatie, maar leerlingen zijn geen verstandeloze individuen

• Leerlingen worden onterecht met afschuw en desinteresse benaderd

• School is geen opvang voor ‘dierlijke wilden’

• Van Koetsveld: extreme gevallen lijden aan hersenkwaal, niet aan ziekte zoals krankzinnigheid

• Door oefening kunnen veel kinderen vooruitgang boeken

• Sommige kinderen blijven beperkt, maar de meeste hebben mildere hersenkwaal

Van Koetsvelds inzichten over idiotisme en onderwijs

• Ongeveer 1 op de 1000 kinderen heeft verstoorde hersenwerking (aangeboren of later ontstaan)

• Verschilt van ‘gewone domheid’

• Idiotisme gekenmerkt door ‘willoosheid’: geen vaste wil

• Onderwijs en opvoeding noodzakelijk, maar verwacht geen volledige normalisering

• Idiote kinderen worden vooral ‘goed opgevoede idioten’

• Doel: kind opvoeden tot nuttig mens

• Veel geduld en zorg vereist

• Voorkeur voor spelenderwijs leren, niet te veel druk op hersenen

Bewaarschool en speelse leerstrategieën in de Haagse Idiotenschool

• Bewaarschool voor jongste en minst ontwikkelde leerlingen

• Les in spraak, imiteren, zintuiglijk gebruik en delen van gedachten

• Eigen lesmateriaal: kleurbord en vormplank voor spreken, zien, horen

• Spelend leren bevordert abstract denken en getalbegrip

• Sommige leerlingen apart les om afleiding te voorkomen

• Individuele benadering met persoonlijke en klassikale lessen

• Gebruik van pedagogische inzichten zoals doofstommenboekjes en Fröbel-methode

• Fröbel-methode stimuleert ontwikkeling via dans, beweging, zang, spel

• Van Koetsveld benadrukt liedjes, spelletjes en verhalen in les

Normaal lager onderwijs binnen de Haagse Idiotenschool

• Normaal lager onderwijs bestaat uit meerdere klassen, ingedeeld naar ontwikkelingsniveau

• Lesmateriaal voor tellen, lezen en basiskennis natuur met objecten

• Schoolbanken zodat onderwijzers makkelijk tussen leerlingen kunnen lopen

• Materiaal: godsdienstige en historische prenten, schoolbord, schriften, leesboeken

• Sportruimte voor spiertraining, ademhaling en houding

Geslacht en praktische opvoeding in de Haagse Idiotenschool

• Speciaal onderwijs richt zich op voorbereiding op maatschappelijke rol

• Leerlingen leren nuttige werkzaamheden voor eigen bestaan

• Meisjes: teken-, brei- en naaiwerk

• Jongens: leren ambachten, vaak buiten school

• Sigaren maken op school met ingehuurde docent, eigen ruimte, ~3000 sigaren per jaar

• Ook matten maken als praktijkonderwijs, vooral voor plattelandskinderen

De rol van geslacht in de Haagse Idiotenschool

• Geslacht bepaalt pedagogisch motief en toekomstscenario voor leerlingen

• Meer mannelijke leerlingen; in 1859 dubbel zoveel als vrouwelijke

• Moeders houden vooral dochters uit betere families thuis, vooral iets ontwikkelde meisjes

• Schoolbestuur volledig mannelijk, mannen nemen leidende rollen in onderwijs en opvoeding

• Vrouwen vooral actief in bewaarschool, huishouding en verpleging

• Vroege jaren: gelijke verdeling mannen en vrouwen onder personeel (anders dan normaal lager onderwijs)

• Vanaf jaren 60 meer vrouwelijke medewerkers, inzien dat geslacht geen verschil in kunde maakt

• Mannen vaak in hogere klassen vanwege gezag, vrouwen beter in vroege zorg en behandeling

• Onderwijzeres Bosch uitzondering door diploma en lange dienst

• Salarisverschil tussen mannen en vrouwen aanwezig

Internationale bekendheid van de Haagse Idiotenschool

• Haagse Idiotenschool trekt aandacht uit het buitenland, o.a. Londense arts Beach bezoekt in jaren ’70

• Artikel in Journal of Mental Science (1879) prijst school als inspiratie

• Verschil met Engelse instellingen: Haagse school in binnenstad, leerlingen uit arme gezinnen, dagopvang met slapen en eten op locatie

• Ouders betalen verschillende bedragen (ca. 300 vs. 600 gulden) afhankelijk van rijkdom

• Ziekte is zeldzaam, aparte schone slaapruimtes met toezicht 's nachts

• Geslachtsafhankelijk onderwijs bevestigd

• Positieve beoordeling voor individuele aanpak, lesmateriaal, sport- en ambachtsruimtes

• Kinderen zonder ontwikkeling worden ontslagen

• Gemiddeld schoolduur: circa 5 jaar, max tot 28 jaar

Internationale erkenning en steun voor de Haagse Idiotenschool

• Veel buitenlandse bezoekers: wetenschappers, hoge functionarissen, medici

• Van Koetsveld haalt inspiratie uit Engelse en Duitse instellingen

• Bekende bestuursleden gekozen, ook adel en invloedrijke organisaties betrokken

• Koninklijk Huis, vooral Koningin Sophie, speelt belangrijke rol in naamsbekendheid en financiële steun

• Koningin Sophie wordt beschermvrouwe, bezoekt de school vaak met buitenlandse gasten

• Steun en donaties stimuleren snelle fondsenwerving voor gebouw en verbouwing

• Internationale bezoekers komen vanuit diverse continenten, vergroten wereldwijde bekendheid van de school