HS 4: Vrijheid en determinisme

Als determinisme waar zou zijn, zijn mensen dan verantwoordelijk voor hun eigen daden?

Hangt af van de filosofische visie:

• Hard deterministen zeggen dat mensen niet verantwoordelijk zijn.

• Compatibilisten zeggen dat verantwoordelijkheid kan blijven bestaan, zelfs als determinisme waar is.

• Libertaristen zeggen dat mensen verantwoordelijk zijn omdat vrije wil echt is.

Kan de mens vrije keuzes maken als determinisme bestaat?

Hangt af van de filosofische visie:

• Hard determinisme → Nee, de mens maakt geen vrije keuzes.

• Libertarisme → Ja, de mens maakt vrije keuzes, want determinisme is niet absoluut.

• Compatibilisme → Ja, vrije wil en determinisme kunnen samengaan.

Geef argumenten voor en argumenten tegen deze stelling: als een veroordeelde (in de toekomst) sneller en veiliger kan terugkeren naar de maatschappij, dan heeft de overheid de plicht om een degelijke behandeling aan te bieden.

• Deterministische en compatibilistische perspectieven ondersteunen de stelling: als criminaliteit grotendeels het resultaat is van oorzaken buiten de controle van een individu, moet de overheid verantwoordelijkheid nemen en zorgen voor rehabilitatie.

• Libertaristen en incompatibilisten verwerpen de stelling: als vrije wil echt is, zijn criminelen volledig verantwoordelijk voor hun daden en moeten ze de gevolgen dragen zonder extra hulp van de overheid.

wat is keuzevrijheid?

Het vermogen om rationeel te kiezen tussen verschillende opties.

Wat is het verschil tussen vrije wil en determinisme?

• Vrije wil betekent dat mensen autonoom zijn en zelfbepaling hebben.

• Determinisme stelt dat alle gebeurtenissen, inclusief menselijke beslissingen, worden bepaald door eerdere gebeurtenissen.

Hoe definieert het determinisme de relatie tussen verleden en toekomst?

• Het determinisme stelt dat alles wat nu gebeurt een gevolg is van eerdere gebeurtenissen (causaliteit).

• Dit betekent dat de toekomst vastligt op basis van het verleden.

Hoe verschilt het concept van lot van toeval?

• lot: verwijst naar een geordend en voorbestemd universum waarin gebeurtenissen noodzakelijk plaatsvinden.

• toeval: is wanneer twee gebeurtenissen (a en b) op een opvallende manier samenvallen zonder een oorzakelijk verband.

Welke rol spelen de Moiren in het Griekse concept van het lot?

De Moiren zijn 3 schikgodinnen die het lot bepalen:

• Lachesis bepaalt het lot.

• Klotho spint de levensdraad.

• Atropos knipt de draad door en bepaalt de levensduur.

Wat bedoelde Hesiodus met het idee dat zelfs de goden onderworpen zijn aan het lot?

• Hesiodus geloofde dat het lot een universele macht was waaraan zelfs de goden niet konden ontsnappen.

• Dit betekent dat alles, inclusief goddelijke beslissingen, al vastlag.

Wat is de betekenis van Tychè in de Hellenistische periode?

• Tychè werd gezien als de godin van het gelukkige toeval.

• betekent levenslot

Hoe verschilt de Griekse filosofie over het lot van de theologische visie op determinisme?

• In de Griekse filosofie wordt het lot soms beïnvloed door daimonen (beschermgeesten)

• Bij het theologisch determinisme stelt dat alles bepaald wordt door een goddelijke wil, waardoor vrije wil niet bestaat.

Wat is logisch determinisme, en hoe verschilt het van causale determinisme?

• Logisch determinisme stelt dat toekomstige gebeurtenissen al vastliggen en dat we deze kunnen voorspellen op basis van logica.

• Causaal determinisme zegt dat elke gebeurtenis een oorzaak heeft en bepaald wordt door eerdere omstandigheden.

Waarom betekent determinisme niet automatisch dat de toekomst perfect voorspelbaar is?

• Hoewel alles volgens het determinisme vastligt, hebben mensen geen volledige kennis van alle oorzaken en factoren.

• Dit maakt het onmogelijk om de toekomst volledig te voorspellen.

Hoe interpreteerden de Stoïcijnen het concept van het lot?

• De Stoïcijnen geloofden in causaal determinisme: alles is een logisch gevolg van eerdere gebeurtenissen en natuurwetten.

• Ze leerden dat je je moet neerleggen bij je lot en innerlijke rust (apatheia) moet nastreven.

Wat is het belangrijkste argument van hard deterministen zoals Carter over de vrije wil?

• Hard deterministen zoals Carter stellen dat vrije wil een illusie is.

• Ons brein beslist onbewust en automatisch, en wij ervaren achteraf slechts de illusie van een bewuste keuze.

Hoe verdedigt het libertarisme het bestaan van vrije wil?

• Libertaristen, zoals Kolk, stellen dat bewustzijn invloed kan uitoefenen op beslissingen.

• Vrije wil bestaat omdat mensen in staat zijn om bewust informatie te verwerken en hun gedrag te veranderen.

Wat is compatibilisme en hoe verzoent het vrije wil met determinisme?

• Compatibilisme stelt dat vrije wil en determinisme samen kunnen bestaan.

• Filosofen zoals Dennett stellen dat mensen keuzes kunnen maken, zelfs als ze worden beïnvloed door factoren buiten hun controle.

Wat houdt het Frankfurt-case scenario in, en wat zegt het over morele verantwoordelijkheid?

• In dit scenario maakt een persoon een keuze uit vrije wil, maar een externe controleur had kunnen ingrijpen als hij anders had gekozen.

• Dit toont aan dat morele verantwoordelijkheid mogelijk is, zelfs als keuzevrijheid ontbreekt.

Waarom stelt Strawson dat morele oordelen blijven bestaan, zelfs als vrije wil een illusie is?

• Strawson introduceerde het concept van "morele reactieve attitudes": emotionele reactie op de daden en intenties van anderen, die de basis vormen voor onze morele oordelen.

• Zelfs als vrije wil niet bestaat, blijven we anderen verantwoordelijk houden.

Hoe beïnvloedt het idee van determinisme de juridische verantwoordelijkheid volgens Hamer?

• Hamer stelt dat als vrije wil niet bestaat, het willekeurig is wie een misdaad pleegt of een heldendaad verricht.

• Dit roept vragen op over de rechtvaardigheid van strafrecht en schuldtoekenning.

• Toch houden we vast aan het concept van vrije wil omdat het de samenleving functioneel houdt.

Hoe beïnvloedt causaliteit het idee van menselijke verantwoordelijkheid?

• Als alles een oorzaak heeft, kan men zich afvragen of mensen echt verantwoordelijk zijn voor hun daden.

• Als keuzes het resultaat zijn van eerdere oorzaken, kan dat de idee van persoonlijke verantwoordelijkheid ondermijnen.

Hoe verschilt de opvatting van lot bij Homerus van die bij Hesiodus?

• Bij Homerus bepaalt Moira het leven van mensen, inclusief geboorte en sterfte.

• Bij Hesiodus is het lot een macht waaraan zelfs de goden onderworpen zijn, waardoor het een universeel principe wordt.

Wat is het verschil tussen panlogisme en causaal determinisme?

• Panlogisme stelt dat alles volgens rede en logica verloopt.

• Causaal determinisme stelt dat elke gebeurtenis een gevolg is van een eerdere oorzaak.

Hoe verklaart het tolerantieprincipe waarom mensen soms verbanden leggen die er niet zijn?

Het tolerantieprincipe stelt dat mensen random om gaan met feiten terwijl er meerdere verbanden mogelijk zijn.

Welke 5 factoren zijn er over het ervaren van toeval?

• Grote aantallen: vaak genoeg herhalen vergroot de kans dat het zich voordoet.

• Selectie-effect: we kiezen zelf waar we aandacht en betekenis aan geven.

• Tolerantieprincipe: we gaan random om met feiten en er zijn meerdere verbanden mogelijk.

• Patroonzucht: we leggen te veel verbanden.

• Wensdenken: we geloven in toeval als iets miraculeus.

Waarom kunnen we volgens de Stoïcijnen beter berusten in ons lot?

• De Stoïcijnen geloven dat alles vastligt volgens de natuurwetten en dat verzet tegen het lot zinloos is.

• Door te berusten in ons lot, bereiken we innerlijke rust (apatheia).

Wat is het verschil tussen coïncidentie en een stochastisch proces?

• Coïncidentie: samengaan van 2 gebeurtenissen als toeval omschrijven.

• Stochastisch: willekeurige gebeurtenissen waarvan we de kans kunnen berekenen:

Hoe moet de mens volgens de stoa omgaan met het idee van causaal determinisme?

Ze geloven in het causaal determinisme en moeten het dus gewoon accepteren want ze kunnen het lot niet veranderen.

Leg uit hoe het lot een belangrijke plaats innam in de Griekse mythologie.

• Ze hadden een visie dat de Moiren de lotgevallen hadden vastgelegd en hadden bepaald.

• De Moiren zijn de 3 schikgodinnen.

• zij dachten dat het lot vast lag en dat je daar niet van kan ontkomen, ook de goden niet.

Wat bedoeld Wenmackers met de uitspraak: toeval bestaat net zoals sprookes bestaan.

Hiermee bedoeld ze dat toeval een handig menselijk verhaal is (zoals een sprookje) maar geen ultieme verklaring voor gebeurtenissen in de werkelijkheid.

Als het idee van vrije wil een ilusie is waarom kan die toch nuttig zijn?

Dit zorgt voor de cohesie van de maatschappij.

Leg uit hoe Lieke Asma kritiek geeft op het hard determinisme.

• Ze verdedigd een compatibilistische visie

• ze is het niet eens met het hard determinisme.

• Volgens haar houdt deze theorie te weinig rekening met hoe mensen in het dagelijks leven keuzes maken en zich verantwoordelijk voelen.

• Ze vindt dat het hard determinisme te simpel is en niet goed uitlegt hoe ingewikkeld menselijke beslissingen eigenlijk zijn.

Hoe verklaart Hamer volgens zijn visie de rol van vrije wil in zowel onze verdiensten als onze fouten? 

• Hamer zegt dat we het idee van vrije wil gebruiken om verantwoordelijkheid te nemen voor wat we doen – zowel goed als fout.

• Als iets goed gaat, vinden we dat dat door onze eigen keuzes en inzet komt.

• Gaat er iets fout, dan gebruiken we vrije wil om te zeggen dat het onze eigen of andermans schuld is.

• Dit idee is belangrijk om uit te leggen waarom we mensen mogen straffen in een rechtsstaat.