College 2 - Huis, erf en nederzetting

- 79 dia's aan GRIND

kenmerken prehistorisch boerenbedrijf

• kleine familiebedrijven

• gemengde bedrijven

• grotendeels zelfvoorzienend (arbeid en opbrengst)

• beperkte surplus

waar is de productie van een prehistorisch boerenbedrijf voor bedoeld?

eigen behoeften

waar is de productie van een modern boerenbedrijf voor bedoeld?

markt / het behalen van winst

kenmerken modern boerenbedrijf

• grote bedrijven

• gespecialiseerd op een type landbouw

• gericht op de markt

• gemechaniseerd

• surplus als eindproduct

kernpunten life in a turkish village

• gemengd bedrijf (graan en caprines)

• familiebedrijf

• zelfvoorzienend ohgv akerbouw en veeteelt

• suiker, zout, kruiden en ijzeren gereedschappen als enige import

kernpunten zelfvoorzienend agrarisch bedrijf

• duurzaamheid en energiezuinige wijzen van omgaan met producten

• zelfvoorziening; taken verdeeld tussen familieleden

hoe worden werkzaamheden in het boerenbedrijf verdeeld (obv etnografische gegevens)?

• ploegen werd gedaan door mannen

• oogsten werd gedaan door vrouwen

• weiden en verwerken veeproducten werd gedaan door zonen

op welke manier werden producten verduurzaamd en bezuinigd?

• drogen en fermenteren om langer te bewaren

• werken met minimale hoeveelheden brandstof

waarom werden producten zo goed bewaard?

op deze manier kon de familie hun boerenbedrijf voortzetten door de barre en koude maanden heen

waarom vinden we weinig afval van prehistorische boerenbedrijven terug?

alles werd zo veel mogelijk hergebruikt

waarom worden etnografische waarnemingen gebruikt in de archeologie?

• veel aspecten van het dagelijks leven laten geen archeologische sporen na

• etnografische gegevens zijn belangrijk als referentiekader en voorkomt bias

wat zijn archeologische bewijzen voor een gemengd boerenbedrijf?

• (verwerkt) dierlijk bot van huisdieren

• (verbrande) zaden van akkerbouwgewassen

wat weten we van in de prehistorie verbouwde gewassen?

• sprake van chronologische en regionale variantie

• graansoorten, peulvruchten, vezelplanten, smaakmakers en fruit/noten

welke soorten werden juist minder gegeten?

vis en gevogelte, ook aan de kustgebieden werd dit minder gegeten

Waarom werden in het rivierengebied tijdens de romeinse tijd juist veel paarden gefokt?

Er werd ingespeeld op de hoge vraag naar paarden voor de romeinse legers

wat vertelt Norre Tranders ons over het prehistorische boerenbedrijf?

• alleen een select aantal dieren verbleef in de stal

• ook outsiders waren betrokken in het boerenbedrijf

• koeien, schapen, paarden, varkens en honden

kernpunten prehistorische akkerbouw en veeteelt

• standaard gemengd bedrijf

• chronologische en regionale variatie

• divers dieet

• geen inzicht in verhouding akkerbouw-veeteelt ivm geen inzicht in volumes en surplus

waarom is de stalinhoud geen correcte afspiegeling van de veestapel?

het grootste deel van de veestapel bevond zich buiten de stal

wat is een huis?

• onderkomen van een huishouden en het vee

• sociaal en cultureel hart van een nederzetting

wat is het erf?

• alle hoofd- en bijgebouwen omgrensd binnen een bepaald gebied

• centrale expressie van identiteit

wat is een nederzetting?

een of meer woonerven die door een gezamenlijke omheining kunnen zijn omgeven

waar moet men rekening houden bij het definieren van een nederzetting?

een einzelhof (enkel woonerf) telt ook als een nederzetting

wat vinden archeologen ondergronds terug van gebouwen en hekken?

paalsporen

wat moeten archeologen reconstrueren van gebouwen en hekken?

de bovengrondse constructie van wanden, daken en hekstructuren

wat zijn gedateerde opvattingen betreffende constructie in de prehistorie?

• alles is met recht hout gebouwd

• er werd specifiek hout geproduceerd om huizen van te bouwen

hoe weten we dat recht hout waarschijnlijk niet is gebruikt in prehistorische constructie?

experimentele archeologie; een huis gebouwd met recht hout stortte vrij snel in door de druk

hoe werden prehistorische huizen gebouwd?

met kromgebinten, gebogen constructies ipv recht hout

wat is een kenmerk van noord-west europa betreffene prehistorische leefwijzen?

men leefde met vee onder een dak in een woonstalhuis

functionele aspecten van het woonstalhuis

• woon- en slaapgedeelte (ongeveer) duidelijk

• soms sprake van een middenhuis

• deuren/hallen als veronderstelde scheiding tussen gedeelten

hernieuwde sociale aspecten van het woonstalhuis

• niet alleen de extended family woonde hier

• men sliep ook in “stalgedeelte”

wat zijn vaste elementen in de inrichting van een nederzetting?

• woonstalhuis

• schuur / spieker

• waterput

• erfgreppels / sloten

waar moet rekening mee gehouden worden bij het reconstrueren van een nederzetting?

• aan- en heropbouw van huizen

• onderscheid tussen hoofd- en bijgebouwen soms lastig te maken

• moeilijk te bepalen welk gebouw bij welke fase past

• begrenzingen nederzetting / erf zijn onbekend

• VEEL ARCHEOLOGISCHE SPOREN ZIJN NIET ZICHTBAAR

Welke inzichten heeft de casus zambia gegeven in het interpreteren van sociale relaties obv de inrichting van een nederzetting?

• verder van de rest gelegen huizen impliceert een soort buitensluiting van de individu

• afval werd strategisch gedeponeerd - uit de wind en uit het zicht

Welke 4 fasen kent de biografie van een huis?

1. constructiefase

2. bewoningsfase

3. verlatingsfase

4. post-verlatingsfase

hoe is fase 1 van de bewoningscyclus gekoppeld aan de levenscyslus van de bewoners?

constructie gaat gepast met de formatieve fase van een nieuw huishouden; een pasgetrouwd stel verlaat het ouderlijk huis en gaat samenwonen

hoe is fase 2 van de bewoningscyclus gekoppeld aan de levenscyslus van de bewoners?

bewoning gaat gepast met de verandering in samenstelling van een nieuw huishouden; kinderen worden geboren of familie komt inwonen

hoe is fase 3 van de bewoningscyclus gekoppeld aan de levenscyslus van de bewoners?

verlating gaat gepast met het overlijden van de ouders

hoe is fase 4 van de bewoningscyclus gekoppeld aan de levenscyslus van de bewoners?

post-verlating wordt het huis geassocieerd met de voorouders

wat gebeurt er eigenlijk tussen fase 2 en 3 van de biografie van een huis?

het huishouden valt langzaam uiteen; kinderen gaan uit huis en inwonende ouderen overlijden

wat is de geschatte levensduur van een huis (en een gezin) volgens het model van Gerritsen?

20 tot 25 jaar

wat weten we van de constructiefase van een huis?

• huis werd gebouwd voor of door het toekomstige huishouden

• bouwplan obv tradities en principes van eerdere generatie(s)

• gebouwd als complete constructie (in een keer)

• gebouwd over een korte tijdsperiode met familie en nederzettingsleden

• werd al rekening gehouden met toekomstige gezinssamenstelling

hoe was de constructie van een woonstalhuis in noord-west europa anders dan in de rest van de wereld?

het huis wordt hier geleidelijk volwassen (veroudert) synchroon aan de levenscyclus van het gezin

wat weten we van de bewoningsfase van een huis?

• aanwijzingen voor reparatie en verbouwing bij sommige huizen

• periodiek onderhoud is onzichtbaar

• chronologie aan- en afbouw is onduidelijk

wat weten we zekerder van het (bovengrondse) uiterlijk van het woonstalhuis?

staanders en ingangen werden in toenemende mate versierd, ingekerfd, etc

wat weten we van de (post-)verlatingsfase van een huis?

• vaak gepaard met ritueel; verbranding of onderhoud

• meerdere mogelijke momenten van verlating

waarom werden verlaten huizen verbrand?

om de levenskracht van de bewoners te doden

waarom werden verlaten huizen onderhouden?

als eerbetoon aan de voorouders die hier hebben gewoond

waarom kan een huis verlaten zijn?

• hoofd van het huishouden is overleden

• kinderen zijn een nieuw huishouden begonnen en de ouderen gaan mee

• laatste lid kerngezin is overleden

welke 3 patronen van verlating zijn archeologisch zichtbaar?

1. Het huis is intact gelaten (alleen bij goede conservatie zichtbaar)

2. Het huis is uitgegraven; soms is het hout hergebruikt

3. Het huis is in brand gestoken (veelvoorkomend bij halls)

Wat zijn drie mogelijke stappen NA het verlaten van een huis?

1. Het erf wordt verlaten en er wordt een nieuw erf gesticht

2. Er wordt op hetzelfde ERF een nieuw huis gebouwd

3. Er wordt op dezelfde PLEK een nieuw huis gebouwd

wat zien we na de late ijzertijd steeds meer gebeuren ohgv de stichting van nieuwe huizen en erven?

de bewoonde plek blijft bewoond; er is een toegenomen belang voor een gedeelde familiegeschiedenis

wat zijn twee kritiekpunten betreffende het model van Gerritsen?

1. De levensduur van het kerngezin is lang niet altijd gelijk aan de cyclus van het huis

2. Zwervende erven blijven algemeen voorkomen tot in de middeleeuwen

op welke 3 manieren hoeft een gezinscyclus niet gelijk te zijn aan de levenscyclus van een huis?

1. de lengte van de levenscyclus van een gezin is cultureel bepaald

2. huizen kunnen veel langer mee dan 20-25 jaar

3. een relatie met voorouders kan juist een onderbouwing zijn voor het behoud van het ouderlijk huis

wat vertelt de experimentele archeologie ons over het bewonen van een woonstalhuis?

• het was enorm koud

• “koe-kachel hypothese” onjuist

• hoogste temperaturen werden vlak onder het dak behaald

• vloer en wanden hielden extreem slecht warmte vast

wat is de “koe-kachel hypothese”?

hypothese die stelt dat binnen woonstalhuizen vee werd gebruikt om de totale warmte van het huis te verhogen