Nederlandse taalkunde: taalgebruik II

verticale stratificatie

diglossie

sprekers switchen tussen twee afgescheiden systemen (geen sprake van tussentaal)

diaglossie

de ruimte tussen ST en DIA is ingevuld door het continuüm van TT, waardoor je als spreker voorzichtiger kan bewegen

synchronie

bestudeert de taal op 1 bepaald moment

diachronie

bestudeert de ontwikkeling van een taal door de tijd heen

sociolinguïstiek

de empirische studie van hoe taal gebruikt wordt in een maatschappij

structuralistische linguïstiek

ze bestuderen de taal als een op zichzelf staand systeem

generatieve linguïstiek

universele grammatica, aangeboren; hoe verwerven wij als mens de taal?

competence

de mentale kennis (onbewuste regels en structuren van de grammatica) die een spreker van zijn taal heeft

performance

daadwerkelijk gebruik van een taal in een concrete situatie

drag chain

gat in het systeem dat wordt opgevuld voor efficiënt

push chain

de ene klank wordt weggeduwd door een andere klank

NORM

non-mobile old rural men

macrolinguïstiek

vertrekpunt: de maatschappij. Wat is de link/ impact van taal op sociale problemen?

microlinguïstiek

vertrekpunt: taal. Bestudeert de correlatie tussen de afhankelijke linguïstische variabele en de onafhankelijke sociale variabele

afhankelijke variabele

datgene waarin je primair geïnteresseerd bent

onafhankelijke variabele

welke factoren zijn van invloed/ manipuleren de primaire interesse?

William Labov

de vader van de sociolinguïstiek

eind jaren 60

ontwikkeling van de sociolinguïstiek (decennia)

variabele

iets wat varieert

variant

de realisatievorm van een variabele

variatie

de algemene term voor taalvariatie

variëteit

een verzameling van varianten

proxy

vervanger voor een indicator (vb: wat is je hoogst behaalde opleiding)

meritocratie

je wordt beloond naar je verdiensten

economische elite

de elite die een groot kapitaal bezit

culturele elite

de elite gevormd door bv journalisten, academici, …

attention to speech

je moet het taalgebruik van personen als ze niet gefocust zijn en emotioneel getuigen

danger of death question

"wanneer heb je je het laatst in levensgevaar gevoeld” (in vroeger onderzoek ging dit vaak over de oorlog)

klasse

een groep mensen met eenzelfde verhouding tot de productiemiddelen (beheerder vs. geen middelen) → Marx, K.

sociale netwerken

Milroy en Milroy; hechte banden (iedereen kent iedereen, afgesproken regels dus minder makkelijk taalverandering) en zwakke banden (losse contacten, snelle taalverandering)

macrolinguïstiek

bestudeert de interactie tussen taal en maatschappelijke factoren, zoals onderwijs, technologie, ideologie, politiek, …

Basil Bernstein

Britse socioloog die onderzoek deed naar de onderwijssociologie

elaborated code

direct, gedetailleerd, geen externe context nodig, complexe syntaxis

restricted code

je hebt veel externe context nodig of een gedeelde voorcontext, deiktisch, meer spreektalig

deficiethypothese

gebrek! De code van de arbeidskinderen is te beperkt en ongeschikt voor het abstracte denken

differentiehypothese

de code van de arbeidskinderen is niet beperkt maar is gewoon een andere code

kerkradeproject

voorbeeld van een differentiehypothese in Nederland, waarbij de benadeling van leerlingen die dialect spreken wordt aangepakt

theoretical deficit

de sociolinguïstiek draagt weinig bij tot de algemene theorievorming in de taalkunde + er is geen één sociolinguïstische theorie die een antwoord geeft op het hoe en het waarom van de taal

apparent time hypothese

je kan taalverandering onderzoeken door het taalgebruik van verschillende leeftijdsgroepen te onderzoeken op één bepaald moment (synchronie)

Vlaams

• Zeeland

• 2/3 Westen Oost-Vlaanderen

• West-Vlaanderen

• Frans-Vlaanderen

lenitie

medeklinkerverzachting (plosieven → fricatieven, stemloos)

isoglosse

grens tussen twee dialectfenomenen

lexicale diffusie

de taalverandering heeft zich in het ene woord voorgedaan maar in het andere niet

terraslandschap

een bepaald taalkundig fenomeen neemt toe naarmate je geografisch in een bepaalde richting beweegt

neogrammatische verandering

onbewust, uitzonderingsloos

lautersatz

bewust, lexicale diffusie

dialectgeografie

brengt de verschillende dialecten in kaart, comparatief

palatalisering

een klank wordt richting het palatum/harde gehemelte uitgesproken

polygenese

een taalverandering realiseert zich los van elkaar op hetzelfde moment op twee verschillende plaatsen

observer’s paradox

je probeert het spontaan taalgebruik van personen te onderzoeken, maar zodra de ondervraagde ontdekt dat hij ondervraagd wordt, gaat hij niet meer spontaan spreken en letten op zijn taalgebruik

dialectometrie

ze gaan de afstand tussen de verschillende dialecten meten op basis van een groot aantal kwantitatieve gegevens

levenshtein afstand

hoeveel operaties heb je nodig? doel: de afstand tussen dialecten en talen meten

primaire umlaut

korte klinker

secundaire umlaut

lange klinker, de assimilatie kan op een grote afstand gerealiseerd worden

ingveoons

een taalverschijnsel dat het Engels, het Fries en de Nederlandse kustdialecten gemeenschappelijk hebben

Brabantse expansie

de verspreiding van de Brabantse kenmerken over de andere Vlaamse dialecten

MAND

morfologische atlas van de Nederlandse dialecten

FAND

fonologische atlas van de Nederlandse dialecten

SAND

syntactische atlas van de Nederlandse dialecten

Leonard de Bo

auteur van het West-Vlaamse “idioticon”, het eerste uitgebreide dialectwoordenboek

Ferdinand de Wrede

auteur van de “Deutsche Sprache Atlas”

Jules Gilliéron

auteur van de “atlas linguistique de la France”

l’alphabet Rousselot-Gilliéron

het alfabet dat Jules ontwikkelde om de resultaten van zijn dialectonderzoek neer te schrijven

Pieter Willems

de auteur van de “dialectenquête” wat de oudste enquête is die Vlaanderen meenam. De enquête kwam tot stand door boekjes van 56blz. met woordenlijsten en constructies

kloekecode

in de plaats van een postcode → Berlare: I257P

DSDD

samenkomst van WBD, WVD en WLB; Dictionary of Soutern Dutch Dialects

Reeks Nederlandse dialectatlassen

• Blancquart

• in Gent tot stand gekomen

• mondelinge enquêtes

structureel dialectverlies

nivellering; er gaan dialectkenmerken verloren op het vlak van uitspraak, grammatica en woordenschat

functioneel dialectverlies

de dialecten worden in minder contexten gebruikt door minder sprekers

horizontale dialectnivellering

je laat een kenmerk uit je eigen dialect achterwege en vervangt het door een kenmerk van een aangrenzend dialectgebied

verticale dialectnivellering

je laat dialectkenmerken achterwege en vervangt ze door standaardtalige kenmerken

interlanguage

een tussenstadium voor de volledige beheersing van een taal

integrationisme

we moeten de taalnorm volgen van het Noorden/ Nederland

particularisme

we moeten een eigen Vlaamse taal ontwikkelen

1585

Val van Antwerpen (jaartal)

mengpaneelmetafoor

je kiest of je de tussentaalkenmerken realiseert of niet afhankelijk van de situatie, persoon, …

gelexicaliseerd kenmerk

het kenmerken komt maar in een vast aantal woorden voor waardoor het moeilijk te bewaren is, vb: “zeun” en “zoon” maar niet “greut” en “groot”

implicationele schalen

kenmerk X impliceert kenmerk Y maar niet andersom

sociolectometrie

bestudeert de afstand tussen verschillende variëteiten, vb: is de afstand tussen de TT en de ST even groot als de afstand tussen het Antwerps dialect en de ST?

sociolect

een taalvariëteit gebonden aan een sociale groep

CGN

corpus gesproken Nederlands (= gestructureerde verzameling taal)

absolute frequenties

hoeveel aantallen tel ik er?

relatieve frequentie

de absolute getallen omgerekend in gemiddeldes en percentages

convergentie

naar elkaar toe groeien (vb: woordenschat België en Nederland)

divergentie

uit elkaar groeien (vb: uitspraak België en Nederland)

attitude

de neiging om op een bepaalde manier op een specifiek fenomeen te reageren

matched guise

experiment waarbij je personen vraagt om op basis van een spraakopname de persoonlijkheid van de personen te beschrijven, maar de ondervraagden weten niet dat ze steeds dezelfde personen horen steeds met een andere taalvariëteit

principale componenten-analyse

de correlatie tussen de verschillende ondervraagde componenten zoeken:

• persoonlijke integriteit (vertrouwen, DIA)

• sociale attractiviteit (grappig, TT)

• status (intelligentie, ST)

ecologische validiteit

een experiment is ecologisch valide als de conclusies toepasbaar zijn op de echte ecologie en de echte maatschappij

intralinguale ondertiteling

de ondertiteling van de eigen taal, vb: een West-Vlaamse serie

interlinguale ondertiteling

de ondertiteling van een andere taal, vb: een Engelse serie

open ondertiteling

je kan niet van de ondertiteling van onderuit, het staat er vast onder geprogrammeerd

gesloten ondertiteling

je kan zelf kiezen of je de ondertiteling aanzet, meestal voor slechthorenden (teletekst)

civilisatieproces

Norbert Elias; sinds de middeleeuwen hebben wij onszelf steeds meer regeltjes opgelegd en in de postmoderne tijd zitten we in een omgekeerde spiraal

Geertje Slangen

taaladviseur van de VRT

Verkavelingsvlaams

synoniem voor tussentaal gegeven door Van Istendael

demotisering

demos > van het volk; van een elitetaal naar een omgangstaal waardoor uitspraaknorm door de bredere lagen van de bevolking doordringt

gecodificeerd

de regels van de taal zijn vastgelegd in prescriptieve werken (vb: groene boekje)

overt prestige

de taalgemeenschap aanschouwt de taal zelf als de taalvariëteit met het meeste prestige