6. Didactische werkvormen

Wat zijn voorbeelden van vormingsactiviteiten?

• Vertellen, voorlezen, voordoen, iets tonen, laten horen

• Beschrijven, omschrijven, uiteenzetten, uitleggen

• Voorbeelden laten geven, herhalen, laten antwoorden

• Materiaal uitdelen, opdrachten en taken geven

Wat is het doel van vormingsactiviteiten?

overbrengen van kennis en vaardigheden door de leerkracht, met actieve en passieve betrokkenheid van leerlingen.

Wat is het doel van leeractiviteiten?

zijn acties die leerlingen ondernemen om leerinhouden te verwerken en vaardigheden te oefenen.

Wat zijn didactische werkvormen?

Vrij duidelijk omschreven wijzen van omgang tussen leerkracht en leerlingen, gericht op het effectief en efficiënt realiseren van leerdoelen.

Wat zijn de twee kernvragen bij didactische werkvormen?

1. Wat doet de leerkracht?

2. Wat doen de leerlingen?

Wat is het doel van didactische werkvormen?

Het realiseren van specifieke leerdoelen op een effectieve en efficiënte manier.

Door welke factoren wordt de keuze van werkvormen bepaald?

• Doelstellingen

• Beginsituatie

Wat geeft de werkvormenpiramide van Dochy (2000) weer?

De correlatie tussen instructie en % effectief leren:

• Luisteren: 4,5%

• Lezen: 11%

• Kijken en luisteren: 22%

• Kijken en nadoen: 32%

• Erover praten: 56%

• Toepassen/doen: 75%

• Uitleggen aan anderen: 82%

Wat zijn de verschillende categorieën werkvormen?

1. Mededelende (aanbiedende) vormen

2. Gespreksvormen

3. Spelvormen

4. Coöperatieve werkvormen

5. Opdrachtvormen

Wat houd de Mededelende (aanbiedende) Werkvorm in?

• Door leraar gestuurd

• Informatie doorgeven, instructies geven, doceren, voordoen

Wat houd de gesprekvormen Werkvorm in?

• Leerlingen delen kennis of vragen

• Overleggen, luisteren, mening geven

Wat houd de Spelvormen Werkvorm in?

• Nabootsen van werkelijkheid

• Rollenspel, simulatiespel, educatief spel

Wat houd de Coöperatieve Werkvorm in?

• Samenwerkend leren

• Gezamenlijk doel (groepswerk, projectwerk)

Wat houd de Opdrachtvormen Werkvorm in?

• Zelfstandig taken uitvoeren

• Product én proces belangrijk

• Begeleid zelfstandig werk, contractwerk

Wat is het verschil tussen leerkrachtcentrale en leerlingcentrale werkvormen?

• Leerkracht centraal:

  • Mededelende vormen: voorlezen, doceren, instructie geven

  • Demonstreren en vertellen

• Leerling centraal:

  • Gespreksvormen: klasgesprek, kringgesprek

  • Spelvormen: rollenspel, simulatiespel

  • Coöperatieve werkvormen: groepswerk, projectwerk

  • Opdrachtvormen: zelfstandig werk, experimenteren, onderzoek

Wat is het doel van mededelende-aanbiedende vormen?

Begrijpen stimuleren en een actief leerproces opstarten.

Wie staat centraal bij mededelende-aanbiedende vormen?

De leerkracht staat heel centraal.

Wat moet je voorbereiden bij voorlezen?

• Kiezen in functie van leerinhouden

• Affectieve dimensie → Gevoelsgeladen of aangrijpend

• Herkenbaarheid voor leerlingen

• Vertelmoment inoefenen → vloeiend en levendig

• Bronvermelding

Wat is een voordeel van voorlezen?

Leerlingen leren nieuwe woorden kennen door de context.

Wat zijn kenmerken van doceren?

• Kort informatiemoment (max. 20 minuten)

• Schriftelijke voorbereiding

• Illustratief of aanschouwelijk materiaal

• Duidelijke rode draad → delen aangeven en relaties leggen

Wat zijn de voordelen van doceren?

Alle leerlingen krijgen dezelfde informatie aangeboden.

Wat zijn de beperkingen van doceren?

• Aandacht verslapt na een tijdje

• Weinig zicht op wat er bij leerlingen omgaat

• Leerlingen zijn passieve luisteraars

Wat zijn belangrijke aspecten van instructie geven?

• Onderdelen splitsen

• Actief luisteren benadrukken

• Totaalbeeld geven vóór details (stappenplan)

• Leerlingen direct aanspreken (‘doe dit’ ipv ‘dit gebeurt’)

• Gevaren en valkuilen duidelijk maken

Wat zijn de voordelen van instructie geven?

• Langere concentratie van leerlingen

• Kan gecombineerd worden met andere werkvormen

Wat zijn de beperkingen van instructie geven?

• Eenzijdige leeractiviteit

• Weinig zicht op wat er bij leerlingen omgaat

Wat kan je demonstreren?

Feiten, begrippen, relaties, structuren, methoden, attitudes

Wat zijn de twee soorten demonstraties?

• Illustratieve demonstratie: Concrete toelichting, voorbeeldgedrag

• Onderzoekende demonstratie: Leerlingen beschrijven, voorspellen, zoeken verklaringen en trekken conclusies

Wat zijn aandachtspunten bij demonstreren?

• Focus op essentie en structuur

• Verklaren waarom je iets doet

• Leerlingen assisteren

Wat zijn voordelen en beperkingen van demonstreren?

• Voordeel: Kijken is minder vermoeiend dan luisteren

• Beperking: Demonstratiemateriaal kan beperkt zijn, moeilijk iedereen in de gaten te houden

Wat zijn belangrijke aandachtspunten bij vertellen?

• Voldoende voorbereiden → vlot en levendig

• Complexiteit aanpassen aan leeftijdsgroep

Wat is het doel van gespreksvormen?

• Leerlingen treden in interactie met elkaar

• Integratie van leerstof

Wat is een gespreksvorm?

Een gesprek dat geleid wordt door de leerkracht en interactie stimuleert.

Wat zijn de twee soorten gesprekken?

• Gestructureerde gesprekken: onderwijs-, leergesprek

• Vrije gesprekken: klasgesprek, kringgesprek

Wat is een onderwijsgesprek?

Een sterk door de leerkracht geleid gesprek waarbij nieuwe kennis stapsgewijs wordt aangebracht.

Hoe stimuleer je interactie in een onderwijsgesprek?

• Vragen stellen → niet te moeilijk of omslachtig

• Doorvragen → toespitsen, verklaren, relateren

• Doorspelen → vragen met meerdere antwoorden en meningsverschillen

Wat zijn de voordelen van een onderwijsgesprek?

• Leerlingen geven hun mening en zijn bereid deze te herzien

• Leerlingen zijn aandachtiger

Wat zijn de uitdagingen voor de leerkracht in een onderwijsgesprek?

Hoge eisen bij het stellen van goede vragen.

Wat is het doel van een leergesprek of evaluatiegesprek?

• Nagaan of leerlingen mee zijn

• Probleemoplossend denken en begrip bevorderen

Wat zijn belangrijke stappen bij de uitvoering van een leergesprek?

• Probleem aanbieden, open vragen stellen

• Leerlingen zoeken zelfstandig naar oplossingen

• Didactische rondgang en bespreking

• Foutenanalyse en conclusies laten trekken door leerlingen

Wat zijn de voordelen van een leergesprek?

• Kansen tot individualisatie

• Probleemoplossend denken bevorderen

• Vorming van leren leren

Wat zijn de beperkingen van een leergesprek?

• Kost meer tijd

• Minder efficiënt voor eenvoudige kennisoverdracht

• Vereist improvisatie

Wie staat centraal bij een klasgesprek?

De leerlingen staan centraal; de leerkracht treedt vooral op de achtergrond.

Wat zijn de rollen van de leerkracht bij een klasgesprek?

• Niet laten afdwalen van het onderwerp

• Samenvatten en verbanden leggen

• Nieuwe impulsen geven

Wat zijn de voordelen en beperkingen van een klasgesprek?

• Voordelen: Motiverend, leert leerlingen omgaan met elkaar, stimuleert initiatief

• Beperkingen: Kan chaotisch zijn; vereist afspraken over orde en luisteren

Wat staat centraal in een kringgesprek?

Oogcontact en luisteren naar elkaar; interactie tussen leerlingen onderling.

Waar komt het kringgesprek vaak voor?

In methodescholen, zoals Freinetscholen.

Hoe structureer je een kringgesprek?

• Voorzitter/gespreksleider en verslagnemer aanduiden

• Onderwerpen overlopen en kiezen

• Gesprek voeren en evalueren

Wat zijn de voordelen en beperkingen van een kringgesprek?

• Voordelen: Nieuwe ideeën, sociale vaardigheden, communicatievaardigheden

• Beperkingen: Leerinhouden staan niet centraal; begin kan stroef verlopen

Wat zijn de twee soorten discussievormen?

• Probleemgerichte of taakgerichte discussies → Probleem oplossen

• Waardenverhelderende discussies → Mening geven, geen probleem oplossen

Wat is de taak van de leerkracht bij discussievormen?

Modereren en de discussie in goede banen leiden.

Wat zijn de voordelen van discussievormen?

• Teamwork en gemeenschappelijke besluitvorming

• Productieve en cognitieve doelen worden bereikt

Wat zijn de beperkingen van discussievormen?

• Vereist voldoende achtergrondkennis

• Mogelijke conflicten

• Leerinhouden worden minder diepgaand behandeld

Wat is het doel van een rollenspel?

Inleving en begrip bevorderen door zich in de plaats van anderen te stellen.

Wat staat centraal bij een rollenspel?

Het stimuleren van het voorstellingsvermogen en verbeelding.

Wat is een simulatiespel?

Een zo realistisch mogelijke nabootsing van maatschappelijke werkelijkheden.

Wat is het verschil tussen een rollenspel en een simulatiespel?

In een simulatiespel staan effecten en gevolgen centraal, niet de rol zelf.

Wat zijn kenmerken van een simulatiespel?

• Minder vrijheid door regelsysteem

• Beslissingen en gevolgen staan centraal

• Strategische kennis en complexe verbanden begrijpen

Wat zijn de doelen van een quiz?

1. Voorkennis opfrissen

2. Nieuwsgierigheid creëren

3. Startniveau bepalen

4. Nagaan of leerstof gekend is

5. Herhalen

Wat is belangrijk bij de uitvoering van een quiz?

Duidelijk aangeven wat je gaat doen, het doel uitleggen en terugkoppeling geven.

Wat is het doel van een educatief spel?

Vaardigheden, houdingen en kennis verwerven via een spelvorm.

Waarom is nabespreking na een educatief spel belangrijk?

Om de opgedane kennis en ervaringen te verdiepen.

Wat staat centraal bij groepswerk?

Het bereiken van gemeenschappelijke doelstellingen door samenwerking.

Wat is parallel groepswerk?

Subgroepen werken aan dezelfde opdracht, waarna resultaten worden vergeleken.

Wat is complementair groepswerk?

Subgroepen werken aan verschillende delen van een taak die samen een geheel vormen.

Wat zijn belangrijke stappen bij de voorbereiding van groepswerk?

1. Thema of probleem afbakenen

2. Passende groepsvorm kiezen (parallel/complementair)

3. Groepstaken afbakenen

4. Groepssamenstelling plannen

5. Activiteiten en hulp organiseren

Wat gebeurt er tijdens de uitvoering van groepswerk?

• Thema inleiden en afspraken maken

• Groepen begeleiden tijdens het werken

• Resultaten laten voorstellen

• Proces en oplossingen bespreken

Wat zijn voordelen van groepswerk?

• Sociale vorming

• Zelfactiviteit en motivatie verhogen

• Integratie van leerinhouden

• Inbreng eigen ideeën

Wat zijn beperkingen van groepswerk?

• Kan luidruchtig zijn

• Veel voorbereiding nodig

• Soms minder goede prestaties

Wat is het doel van begeleid zelfstandig werk (BZW)?

Zelfontdekking en zelfwerkzaamheid, in stijgende moeilijkheidsgraad.

Welke invalshoeken zijn er bij BZW?

• Type doelstellingen en beheersingsvorm:

  • Reproductieve, convergente, divergente en evaluatie-opdrachten.

  • Affectieve en motorische opdrachten.

• Aantal leerlingen: Individueel, per twee, in groep, klassikaal.

• Tijd: Korte- of langetermijnopdrachten (bv. contractwerk).

• Differentiatie: Kernopdrachten, herhalingsopdrachten en extra opdrachten.

• Begeleiding door leerkracht: Zelfstandig of begeleid leren.

Wat zijn belangrijke stappen bij de voorbereiding van BZW?

• Kies passende moeilijkheidsgraad en complexiteit

• Zorg voor duidelijke opdrachten

• Gebruik korte, heldere oefeningen

• Voorzie controle

Wat gebeurt er tijdens de uitvoering van BZW?

• Uitleg geven en leermiddelen voorzien

• Leerlingen voldoende tijd geven

• Begeleiden tijdens de opdracht

• Proces en resultaten controleren en evalueren

• Nabespreking en foutenanalyse

Wat zijn beperkingen van BZW?

Veel werk voor de leerkracht (voorbereiding, uitleg, controle).

Wat ligt bij hoekenwerk centraal?

Handelen, actief bezig zijn en zelfstandig werken.

Wat zijn belangrijke stappen bij de voorbereiding van hoekenwerk?

• Aanduiden van verplichte en vrije hoeken

• Aantal toegelaten leerlingen per hoek vastleggen

• Duidelijke instructiebladen maken en materialen voorzien

• Afspraken maken (bv. niet veranderen van hoek zonder afwerking)

Wat gebeurt er tijdens de uitvoering van hoekenwerk?

• Leerlingen werken via doorschuifsysteem (moet- en maghoeken)

• Correctiesleutels worden gekoppeld aan kleuren

• Vakoverschrijdend mogelijk

Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen van hoekenwerk?

• Mogelijkheden: Vrijheid, zelfsturing, observatie van tempo en taakgerichtheid.

• Beperkingen: Minder algemeen overzicht voor de leerkracht.

Wat is contractwerk?

Een formeel vastgelegd activiteitenpakket dat leerlingen zelfstandig afwerken binnen een bepaalde periode.

Wat bepaalt de leerling zelf bij contractwerk?

De duur en volgorde van de activiteiten.

Wat is belangrijk bij de voorbereiding van contractwerk?

• Differentiatie en aantrekkelijke opdrachten

• Passende moeilijkheidsgraad en complexiteit

• Voorzie controle

Wat gebeurt er tijdens de uitvoering van contractwerk?

Leerlingen plannen zelfstandig, met hulp van de leerkracht indien nodig.

Wat zijn de mogelijkheden van contractwerk?

• Remediërende functie: Extra hulp voor zwakkere leerlingen

• Uitbreidende functie: Uitdaging voor hoogbegaafde leerlingen