VVMU wk 1 tekst 2 Giesbers

Heldendaad (bij Plato)

De keuze om het bevel van de staat niet te gehoorzamen, zelfs als dit tot de doodstraf leidt.

Bij Socrates: trouw blijven aan waarheid en kritisch spreken.

Injunctie (gerechtelijk bevel)

Een juridische eis van de staat om met bepaald gedrag te stoppen.

Bij Socrates: bevel om te zwijgen. Zijn weigering werd gezien als een heldendaad.

Vrijheid van meningsuiting in de Apologia

Wordt gepresenteerd als essentieel voor democratie, maar ook gevaarlijk: kan botsen met het belang van de staat.

Isegoria

Betekent “publiekelijk gelijk spreken”. Recht in Athene: elke vrije volwassen man mocht deelnemen aan het publieke debat. Toegang tot politiek, niet over de inhoud van wat gezegd werd.

Beperkingen van isegoria

Alleen vrije volwassen mannen hadden dit recht. Vrouwen, kinderen en slaven werden uitgesloten. In praktijk spraken vooral notabelen.

Artikel 1 Grondwet (NL)

.

Gelijkheid: iedereen in Nederland wordt gelijk behandeld, zonder discriminatie. Verbindt zich aan democratische gelijkheid

PARRHESIA

Wat betekent het?

“Alles zeggen.” Vrijmoedig spreken, zelfs als dit gevaarlijk is.

👉 Waar komt het vandaan?

Begon in vriendschap: harde waarheid zeggen die de relatie kan schaden.

👉 Later?

Ook in politiek: moedig spreken tegenover machthebbers.

VERSCHIL ISEGORIA EN PARRHESIA

Isegoria = recht op toegang tot debat (gelijkheid).

Parrhesia = moedig, risicovol spreken van de waarheid.

VRIJHEID EN DEMOCRATIE BIJ PLATO

Hoe zag Plato vrijheid?

Als fundamenteel voor democratie (vrij spreken en leven zoals men wil).

👉 Waar zit de spanning?

Vrijheid kan botsen met wat de staat als algemeen belang ziet.

Risico in parrhesia

Het onzekere, vaak gevaarlijke gevolg van waarheidsgetrouw spreken. Dit kan variëren van relationele schade tot juridische vervolging en de dood. Bij Socrates wordt dit risico tot het uiterste doorgevoerd.

Vrijheid en risico

volgens Foucault en Plato is vrijheid van meningsuiting niet neutraal: ze impliceert een risico (sociaal, politiek of juridisch). Moderne samenlevingen vergeten dit vaak, doordat het risico kleiner is geworden.

Waarheidsclaim in parrhesia

Niet de objectieve geldigheid van de inhoud staat centraal, maar de noodzaak voor de spreker om de waarheid uit te spreken. Dit verklaart de kracht van Socrates’ optreden, maar ook de problematische kanten van hedendaagse misinformatie.

Locke’s tolerantie en moderne pluraliteit

Oorspronkelijk beperkt tot christelijke denominaties. In de 20e eeuw uitgebreid naar religieus en cultureel pluralisme (multiculturalisme). Dit leidt tot spanningen tussen klassieke tolerantie en hedendaags diversiteitsdenken.

Wetenschappelijke en kritische houding

Foucault benadrukt dat parrhesia het fundament legt voor de moderne wetenschappelijke en politieke cultuur: waarheid spreken ondanks risico → basis voor kritiek, zelfreflectie en democratische vooruitgang.