Reformatie en Optstand in de Nederlanden begrippen

Christendom

Godsdienst ontstaan in het Midden-Oosten bij het begin van onze tijdrekening die zich verspreidde over de rest van de wereld. In het Westen vermengde het zich met de politiek.

West-Romeins Rijk / Oost-Romeins Rijk

De opsplitsing zorgde ervoor dat het Christendom zich anders ontwikkelde in het Oosten dan in het Westen.

Rooms-Katholieke Kerk

Ontstaan in het Westen na het Oosters Schisma

Orthodox christendom

Ontstaan in het Oosten na het Oosters Schisma

Oosters Schisma

De definitieve breuk in het Christendom die begin 11e eeuw plaatsvond en leidde tot het ontstaan van de Rooms-Katholieke Kerk in het Westen en het Orthodox christendom in het Oosten.

Pausselijke Residentie Avignon

Tijdelijke verhuizing van de paus van Rome naar Avignon in de 14e eeuw

Grote Pest

Epidemie in de 14e eeuw die leidde tot kritiek op de kerk

Weerstandsrecht

Het idee dat je je als bevolking mag verzetten tegen een vorst die niet 'juist' regeert. Was de basis voor Willem van Oranje's oproep tot verzet en de inspiratie voor de Plakkaat van Verlatinghe.

Misstanden

De hoeveelheid fouten en corruptie in de Rooms-Katholieke Kerk die de hoofdoorzaak waren van de Reformatie

Aflaten(systeem)

Een kerkelijke praktijk waarbij kerkgangers hun zonden konden afkopen door een hoog bedrag aan de kerk te betalen

Humanisme

Een nieuwe stroming die leidde tot een focus op het bestuderen van klassieke teksten en de originele Bijbel. Humanisten ontdekten dat het aflaatsysteem niet in de Bijbel terug te vinden was en het legde een focus op het individu.

Boekdrukkunst

De uitvinding door Johannes Gutenberg die erg belangrijk was voor de snelle verspreiding van de ideeën van de hervormers over Europa.

Reformatie (Hervorming)

Een beweging in de 16e eeuw die de Rooms-Katholieke Kerk wilde verbeteren

Maarten Luther

Kernfiguur van de Reformatie die in oktober 1517 zijn 95 stellingen openbaar maakte.

Calvijn

Hervormer en humanist die

Lutheranisme / Calvinisme

De twee bekendste stromingen die ontstonden binnen de Reformatie.

Anglicanisme

Een variant op het Christendom die in Engeland ontstond doordat koning Hendrik VIII deze stichtte om persoonlijke redenen

Contrareformatie (Tegenhervorming)

De reactie van de Katholieke Kerk op de Reformatie

Concilie van Trente

De kerkvergadering van 1545-1573 die de Contrareformatie leidde. Besloot onder andere dat bisschoppen een degelijke universitaire vorming moesten krijgen en priesters in seminaries moesten worden opgeleid.

Karel V

Keizer van het Heilige Roomse Rijk die na godsdienstconflicten de Vrede van Augsburg sloot in 1555 en daarna teleurgesteld troonsafstand deed. Hij verdeelde het Habsburgse Rijk in een Oostenrijkse en een Spaanse tak.

Vrede van Augsburg

Een vredesverdrag gesloten door Karel V in 1555 om godsdienstvrede te creëren

Filips II

Zoon van Karel V die de Spaanse tak van het Habsburgse Rijk (waaronder de Nederlanden) erfde. Zijn beleid

Inquisitierechtbanken

Rechtbanken die Filips II gebruikte om protestanten en calvinisten hardhandig te vervolgen en als ‘ketters’ te veroordelen

Margaretha van Parma

Landvoogdes van de Nederlanden (halfzus van Filips II) die in 1566 de inquisitie tijdelijk opschortte op verzoek van de adel

Geuzen

De naam die ontstond voor de opstandige edellieden

Hagenpreken

Bijeenkomsten van aanhangers van het protestantisme in de open lucht (velden) bij gebrek aan eigen kerkgebouwen

Beeldenstorm

Begon in 1566 in Zuid-Vlaanderen

Hertog van Alva

De leider van de Spaanse troepen die door Filips II werd gestuurd na de Beeldenstorm om de macht te heroveren. Hij kreeg de bijnaam ‘de IJzeren Hertog’.

Raad van Beroerten (Bloedraad)

De speciale rechtbank die Alva oprichtte vanaf 1567 om opstandelingen te vervolgen

Graven van Egmont en Hoorn

Twee populaire leiders van de opstand die in 1568 door Alva werden geëxecuteerd op de markt in Brussel

Tachtigjarige Oorlog

Begon in 1568 met de oproep van Willem van Oranje tot verzet en duurde tot 1648.

Willem van Oranje

Edelman die in 1568 opriep tot openlijk militair en burgerlijk verzet tegen Filips II en Alva

Unie van Atrecht

Een verbond dat in 1579 werd gevormd door een aantal zuidelijke provincies (o.a. Henegouwen en Artesië) die trouw bleven aan Filips II in ruil voor privileges en het vertrek van Spaanse soldaten

Unie van Utrecht

Een verbond van de meeste andere provincies

Plakkaat van Verlatinghe

Een document geschreven door Willem van Oranje in 1581

Alexander Farnese

Hertog van Parma en ongewettigde kleinzoon van Karel V

Spaanse Nederlanden

De benaming voor de zuidelijke provincies vanaf 1585 die trouw bleven aan de vorst en zich als katholiek identificeerden na de veroveringen van Farnese.

Republiek der Nederlanden

De nieuwe naam die de Unie van Utrecht aannam in het Noorden

Dertigjarige Oorlog

Een godsdienstoorlog waarbij heel Europa betrokken was en die als een voorloper van de wereldoorlogen kan worden beschouwd.

Vrede van Westfalen

Verdrag uit 1648 dat de Dertigjarige Oorlog tot rust bracht.

Verdrag van Münster

Verdrag uit 1648 dat een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog