JĘZYKOZNAWSTWO - notatki

Nauka (def. wg. Bogusławskiego)

Systematyczne, społecznie relewantne poznawcze ocenianie wyrażeń.

Przedmiot materialny językoznawstwa

Język naturalny, języki etniczne.

Przedmiot formalny językoznawstwa (= jego cel)

stworzenie modelu języka i opis użycia języka

Metody indukcyjne charakterystyczne są dla dla nauk ___, polegają na przejściu od ___ do ___.

empirycznych, informacji szczegółowych, uogólnienia

Metody dedukcyjne są charakterystyczne dla nauk ___, polegają na przechodzeniu od ___ do ___.

formalnych, sądów ogólnych (= aksjomatów = przesłanek), wniosków

Typologia nauk (4 rodzaje)

formalne, konstruktywistyczne, idiograficzne, nomologiczne

Nauki formalne - przykłady

Logika, matematyka, informatyka, fizyka teoretyczna

Nauki ___ odnoszą się do 2 rodzajów zdań: sprzeczność i tautologia.

formalne

Nauki konstruktywistyczne - przykłady

Inżynieria, architektura.

Nauki ___ odsyłają do zdań możliwości i o niesprzeczności, byle dany model był niesprzeczny wewnętrznie.

konstruktywistyczne

Nauki idiograficzne - przykłady

Historia, socjologia, psychologia społeczna, antropologia, nauki polityczne.

Nauki ___ odsyłają do zdań o istnieniu; każde działanie danej osoby można zapisać w postaci zdania ___ (istniał/istnieje taki X, że nazywał/nazywa się Z i zajmował się Y).

idiograficzne, egzystencjalnego

Nauki nomologiczne - przykłady

Fizyka, chemia.

Nauki ___ zajmują się zdaniami o nieistnieniu, formułują prawa.

nomologiczne

Prawa o nieistnieniu

Formułowanie praw w postaci zdania negatywnie egzystencjalnego.

Język naturalny

Język używany przez ludzi do komunikacji.

Kreacjonistyczne teorie wiążą się z ___ i zakładają, że język został stworzony przez ___.

religią, Boga

Ewolucjonistyczne teorie zakładają, że język ___.

wyewoluował (w toku ewolucji)

Teorie ___ głoszą, że język to wytwór ludzi dążących do organizowania się w grupy społeczne i jest to produkt ___.

cywilizacyjne, umowy społecznej

Teoria "wybuchu"

Teoria głosząca, że język pojawił się gwałtownie w pewnym momencie ewolucji mózgu.

Kto głosił teorię wybuchu? Jakiej teorii był zwolennikiem?

Chomsky, generatywizmu

Podejście de Saussure'a

Teoria lingwistyczna, która zakłada, że języki są rodzajem algebry opartym na stosunkach i proporcjach.

Teoria de Saussure’a jest anty___.

ewolucjonistyczna

Na czym polega paradoks pochodzenia języka wg de Saussure’a?

język jest zmienny w czasie i przestrzeni i jednocześnie niezmienny w czasie i niezmienny w przestrzeni

Język jest zmienny w czasie, bo ___.

zmieniają się wyrażenia języka, fonetyka

Język jest ciągły w czasie, bo ___.

nie ma języków matek i języków córek.

Języki indoeuropejskie - grupy w Europie

albańska, bałtycka, celtycka, germańska, helleńska, romańska

Języki indoeuropejskie - grupy w Azji

indoaryjska, irańska, nuristańska, ormiańska

Człowiek jako istota semiotyczna, czyli zdolna do …

komunikacji za pomocą znaków.

3 aspekty semiotyki

składnia, semantyka, pragmatyka

Składnia

Relacje pomiędzy znakami w tekście lub przestrzeni.

Semantyka

Relacja między znakiem a rzeczywistością, odniesienie znaku do czegoś.

Pragmatyka

Relacja między znakiem a użytkownikami, uwzględniająca użytkownika języka.

Proces semiozy

Uruchomienie myślenia znakowego.

Znak jako zdarzenie

Znak jako coś, co się dzieje i jest nadawane i odbierane.

Ze względu na obecność nadawcy, znaki możemy podzielić na ___ i ___.

symptomy, sygnały

___ to znaki jedynie odbierane.

Symptomy

___to znaki nadawane.

Sygnały

Symbole, inaczej ___, są ___ i muszą być ___, bo ___ między formą a treścią.

znaki nieumotywowane, skonwencjonalizowane, nauczone, nie ma związku

Znaki umotywowane mogą być umotywowane relacją ___, ___ lub ___.

podobieństwa, kauzalną, styczności

___motywowane są relacją podobieństwa.

Ikony

___motywowane są relacją kauzalną.

Oznaki

___motywowane są relacją styczności.

Indeksy

Ogół znaków

Całość znaków używanych w komunikacji, włączając w to mowę i gesty.

W komunikacji językowej bierze udział ___.

co najmniej 2 uczestników.

Parole

wypowiedź

Langue

Język jako system wiedzy i reguł obowiązujących w danej społeczności.

Langage

Zdolność językowa (/mechanizm mowy), która jest genetycznie uwarunkowana.

Uzupełnij schemat wg modelu komunikacji de Saussure’a:
pojęcie → ___ → ___ → ___ → ___ → …

obraz akustyczny, fonacja, audycja, obraz akustyczny

Langue ma charakter ___, a parole - ___ ze względu na użytkowników.

społeczny (dobro wspólne), indywidualny

Langue ma charakter ___geniczny, a parole - ___geniczny.

homo, hetero

Langue ma charakter ___, a parole - ___ ze względu na czas.

stały, zmienny (krótkotrwała, przemija)

Związki syntagmatyczne występują w ___, a asocjacyjne/paradygmatyczne - w ___.

parole, langue

Związki asocjacyjne/paradygmatyczne

Związki między wyrażeniami, które są w jakiś sposób bliskie (bliskoznaczne lub należą do tej samej rodziny wyrazów).

Związki syntagmatyczne

Związki między wyrażeniami, które występują razem w konkretnym kontekście.

Mowa sprowadza się do ___ (f. deklinacyjnych/koniugacyjnych) i ___ (łączenia wyrazów związkiem składniowym).

paradygmatów, syntagmy

Signifié (tłumaczenie)

Oznaczany

Signifiant (tłumaczenie)

Oznaczający

Obraz akustyczny

Wiązka cech, które pozwalają odróżnić porcje dźwięku.

Trójkąt semiotyczny - elementy

Denotacja, konotacja, desygnat nazwy

1 ____
2 ____
3 ____
4 ____

langue, parole, signifiant, signifié

Forma to ___: ___ i ____.

Wiązka pewnych cech, relewantnych, diakrytycznych

Wyrażenia języka to inaczej …

znaki językowe

Dowolność/arbitralność/konwencjonalność

Związek między signifiant a signifié jest konieczny, ale niczym niemotywowany.

Onomatopeje mają charakter konwencjonalny, bo …

w różnych językach są różne

Linearność

Znaki przychodzą do nas jako linia w czasie (mowa) lub narastają linearnie w przestrzeni (pismo), są uporządkowanym ciągiem elementów.

Związki syntagmatyczne

Wyrażenia mające konkretny porządek, w którym nie należy zmieniać kolejności.

Niezmienność języka przejawia się w jego ___ i naszej ___ do zapanowania nad znakami pozostającymi w opozycjach.

arbitralności, niemożności

Zmiany fonetyczne zwykle powodowane są …

upraszczaniem mowy (wygodą)

kierunki zmian znaczeniowych (9)

zawężenie, rozszerzenie, abstraktywizacja, konkretyzacja, pejoratywizacja, melioryzacja, apelatywizacja, przejście od charakterystyki pospolitej do nazwy własnej, wieloetapowe przesunięcia

Zmiany w języku mogą być ___ - dotyczące formy, ___ - dotyczące treści, lub obydwu na raz.

fonetyczne, analogiczne (=inteligentne)

Apelatywizacja znaczenia

Przeniesienie nazwy własnej na pospolitą.

Proporcjonalność to zasada ___ język naturalny, oparta na ___.

organizująca, układach proporcjonalnych

Jak można podzielić językoznawstwo?

wewnętrzne - zewnętrzne,
statyczne (=synchroniczne) - ewolucyjne (= diachroniczne)

Językoznawstwo wewnętrzne

Badanie relacji wewnątrz danego języka, abstrahujące od użytkowników i użytkowania.

Językoznawstwo zewnętrzne

Badanie relacji między danym językiem a użytkownikami, uwzględniające elementy fizyczno-fizykalne.

Językoznawstwo synchroniczne to patrzenie na język w ___.

konkretnym momencie (np. teraz lub w danym momencie w przeszłości)

Językoznawstwo diachroniczne to patrzenie na język w ___, skupia się na ___.

perspektywie zmiany i na przestrzeni czasu, historii języka

Mowa

Zakresowo szersza forma języka, wykorzystująca dźwięk do komunikacji.

Argumenty za superiority formy mówionej

najpierw uczymy się mówić, wszystkie języki mają mowę, mowa zakresowo szersza (nie wszystko da się wyrazić pismem), grafia nie nadąża za rozwojem języka

reforma

Zmiany wprowadzane w języku przez ludzi w celu ułatwienia wymowy.

opozycja fonetyczna

Różnice w dźwięczności głosek (np. "h" i "ch")

Rodzaje pisma: dwie główne grupy to ___ (w nich ___, a w nich ___) i ___ (dzielą się na ___ i ___).

logograficzne, piktograficzne, ideograficzne, fonograficzne, sylabiczne, alfabetyczne

Dwuklasowość

Podział języka na leksykon (słownik) i gramatykę (syntagma).

Jednostki leksykalne “znajdują się” w …

świadomości użytkowników języka.

jednostki operacyjne

Elementy gramatyki służące do tworzenia wypowiedzi.

Podwójne rozczłonkowanie języka

Podział wyrażeń językowych na jednostki można przeprowadzić na 2 sposoby.

jednostki unilateralne ___ wyrażenia i ___ znaczenia, i są to: ___ i ___.

mają tylko płaszczyznę, nie mają płaszczyzny, głoski, sylaby

jednostki bilateralne

Wyrazy i morfemy, które mają zarówno płaszczyznę wyrażenia, jak i treści.

Pismo ___, to pismo w którym obrazki przedstawiają konkretne obiekty i zjawiska.

piktograficzne

Pismo, w którym obrazki przedstawiają abstrakcyjne idee to pismo ___.

ideograficzne

fonem

wiązka cech dystynktywnych głoski

alofony

Różne realizacje tego samego fonemu (różnią się tylko cechami nierelewantnymi).

alomorfy

Różne formy tego samego morfemu (to samo znaczenie, różne realizacje).

morfem

Najmniejsza jednostka znacząca w języku.

Morfem, który może występować samodzielnie to morfem ___.

swobodny

Wg kryterium dystrybucyjnego, morfemy możemy podzielić na ___ i ___.

swobodne, związane

Wg kryterium funkcjonalnego, morfemy możemy podzielić na ___ i ___.

pełniące f. semantyczną, pełniące f. syntaktyczne

Morfem, który zawsze występuje w połączeniu z innymi morfemami to morfem ___.

związany

Funkcje semantyczne morfemów związane są z ich…

znaczeniem