bio afweer

Wat is een besmetting?

Het overdragen van ziektekiemen van besmette naar niet-besmette personen of voorwerpen.

Wat zijn manieren van rechtstreekse besmetting?

direct contact: uitgeademde druppels, speeksel, seksuele omgang.

Wat zijn manieren van onrechtstreekse besmetting?

Besmet voedsel, drinkwater, voorwerpen of transmissie via insecten.

Wanneer leidt besmetting tot ziekte?

Als er invasie én infectie optreedt

Wat betekent invasie?

Het binnendringen van ziektekiemen in het lichaam.

Wat betekent infectie?

De vermenigvuldiging van binnengedrongen ziektekiemen

Wat is de incubatietijd?

De tijd tussen besmetting en het verschijnen van symptomen.

Waarom ontstaat koorts bij infecties?

Koorts versnelt afweerreacties en remt de vermenigvuldiging van ziekteverwekkers.

Hoe noemen we ziekteverwekkers?

Pathogenen: virussen, bacteriën, schimmels, parasieten.

Wat is de functie van het immuunsysteem?

Binnendringen van vreemde stoffen voorkomen & binnengedrongen pathogenen vernietigen.

Wat betekent ‘immune’ (Latijn)?

Veilig

Welke soorten infecties kan het immuunsysteem bestrijden?

• Virale infecties (griep, corona, verkoudheid…)

• Bacteriële infecties (kinkhoest, longontsteking…)

• Schimmelinfecties (spruw, zwemmerseczeem)

• Parasitaire infecties (malaria, lintworm)

Welke soorten infecties kan het immuunsysteem bestrijden?

Virale, bacteriële, schimmel- en parasitaire infecties.

Wat is een virale infectie?

Een infectie veroorzaakt door een virus dat cellen binnendringt en zich daarin vermenigvuldigt.

Geef voorbeelden van virale infecties.

Griep, corona (COVID-19), verkoudheid, kinderverlamming, virale hersenvliesontsteking.

Wat is COVID-19 (coronavirus)?

Een virale infectie veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus.

Wat is een parasitaire infectie?

Een infectie veroorzaakt door parasieten die leven op of in de mens en voedingsstoffen gebruiken.

Wat veroorzaakt malaria?

Een eencellige parasiet (Plasmodium) die wordt overgebracht door malariamuggen.

Wat is een lintworm?

Een parasitaire worm die in de darmen leeft en voedingsstoffen van de gastheer opneemt.

Waarom kan het immuunsysteem deze infecties vaak overwinnen?

Omdat het lichaam pathogenen kan herkennen, aanvallen en vernietigen door immuuncellen en afweerreacties.

Wat kan er gebeuren met eigen lichaamscellen?

Ze kunnen afwijkingen vertonen en ontaarden in kankercellen.

Wat doet het immuunsysteem met kankercellen?

Het kan ze herkennen en opruimen.

Welke andere cellen kan het immuunsysteem opruimen?

Beschadigde, geïnfecteerde en dode cellen.

Ruimt het immuunsysteem kankercellen op?

ja, het immuunsysteem vernietigt dagelijks kleine afwijkende cellen zodat ze geen kanker worden.

Waarom gaat kanker niet vanzelf weg?

Soms herkennen immuuncellen de kankercellen niet of werken ze te traag, waardoor de cellen zich kunnen delen en een echte tumor vormen.

Wat gebeurt er als kanker eenmaal is ontstaan?

Het immuunsysteem kan het meestal niet alleen aan; medische behandeling is dan nodig (zoals chemo, operatie, immunotherapie).

Wat is bijzonder aan het hiv-virus?

Het tast het immuunsysteem zelf aan.

Wat veroorzaakt het hiv-virus?

AIDS

Waarvoor staat AIDS?

Acquired Immune Deficiency Syndrome.

Wat betekent “Acquired Immune Deficiency Syndrome”?

Verworven afweerdeficiëntie.

Wat is het gevolg van AIDS voor het lichaam?

Het immuunsysteem faalt → weerloos tegen allerlei infecties.

Waarom is er een risico op afstoting bij orgaantransplantaties?

Het immuunsysteem ziet het transplantaat als lichaamsvreemd.

Waartegen werkt het immuunsysteem behalve tegen pathogenen?

tegen lichaamsvreemde cellen van andere personen.

Op basis waarvan werkt het afweersysteem?

Het onderscheid tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd.

Waarom kan het lichaam dat onderscheid maken?

Omdat elk individu biochemisch uniek is.

Wat veroorzaakt de biochemische uniciteit van cellen?

Aanwezigheid van specifieke glycoproteïnen (MHC-moleculen) in het celmembraan.

Wat zijn MHC-moleculen?

Glycoproteïnen op het celmembraan die het lichaam labelen als “eigen”.

Op welke twee mechanismen steunt het immuunsysteem?

Het aangeboren (niet-specifieke) en het adaptieve (specifieke) afweermechanisme.

Welke cellen zijn de belangrijkste agenten van het immuunsysteem?

Witte bloedcellen (leukocyten).

Wat is niet-specifieke afweer?

Afweer die werkt tegen alle indringers, zonder onderscheid.

Is niet-specifieke afweer altijd actief?

Ja, het staat altijd paraat.

Wat is een nadeel van niet-specifieke afweer?

Soms onvoldoende om ziekteverwekkers te stoppen.

Wat is specifieke afweer?

Afweer gericht tegen één bepaalde soort pathogeen.

Hoe snel werkt de specifieke afweer?

Het activeren duurt enkele dagen. => dan ben je ziek

Waarom is de specifieke afweer efficiënt?

Ze richt zich heel precies op één ziekteverwekker.

Wat gebeurt er wanneer de specifieke afweer geactiveerd is?

pathogenen worden zeer doelgericht vernietigd.

Wat betekent “immuun worden”?

Minder vatbaar worden voor een infectie door opbouw van immunologisch geheugen.

Wat is immunologisch geheugen?

De mogelijkheid om een bekende ziekteverwekker sneller te herkennen en te bestrijden.

Wat gebeurt er als dezelfde ziekteverwekker opnieuw binnenkomt?

Hij wordt sneller en beter opgeruimd → je wordt niet opnieuw ziek.

Wat is het belangrijkste verschil tussen aangeboren en adaptieve afweer?

Aangeboren = snel, algemeen; adaptieve = traag, zeer gericht.

Wat is het verband tussen MHC-moleculen en afstoting?

Grote MHC-verschillen → immuunsysteem ziet het donororgaan als vreemd → afstoting.

Waarom zijn HIV-patiënten vatbaar voor veel ziekten?

HIV vernietigt de witte bloedcellen die nodig zijn voor specifieke afweer.

Hoe herkennen immuuncellen besmette of vreemde cellen?

Aan de hand van de surface markers zoals MHC-moleculen.

Wat vormt de eerste barrière van de niet-specifieke afweer?

De huid en slijmvliezen, die verhinderen dat pathogenen binnendringen.

Wat gebeurt er als pathogenen de huid en slijmvliezen toch passeren?

Ze komen de tweede barrière tegen: bepaalde witte bloedcellen.

Welke rol spelen witte bloedcellen (Macrofagen) in de niet-specifieke afweer?

Ze vernietigen indringers door fagocytose of perforeren geïnfecteerde cellen.

Wat is fagocytose?

Het opeten en verteren van ziekteverwekkers door fagocyten (witte bloedcellen).

Tot welke groep witte bloedcellen behoren macrofagen?

tot de fagocyten (opruimcellen).

Hoe doden sommige witte bloedcellen geïnfecteerde cellen?

Door celperforatie (gaatjes maken in het celmembraan) zodat ze afsterven.

Welke stoffen worden gebruikt om de niet-specifieke afweer te activeren en te communiceren met de specifieke afweer?

Signaalstoffen (zoals cytokinen).

Wat is het doel van deze signaalstoffen?

Het activeren van de tweede barrière en het waarschuwen/activeren van de specifieke afweer.

Wat is de eerste verdedigingslinie van het lichaam tegen pathogenen?

De huid en slijmvliezen.

Waarom vormt de huid een goede mechanische barrière?

Omdat huidcellen taai zijn en een moeilijk te penetreren pantser vormen.

Wat gebeurt er als de huid beschadigd is?

Pathogenen kunnen binnendringen, omdat de barrière onderbroken is.

Welke rol speelt talg in de afweer?

Talg maakt de huid licht zuur, waardoor bacteriën moeilijk kunnen overleven.

Waarom helpt het dat de huid voortdurend afschilfert?

Micro-organismen kunnen zich minder goed vasthechten.

Hoe helpen de normale huidbacteriën bij de afweer?

Ze nemen plaats in, zodat schadelijke bacteriën zich minder kunnen ontwikkelen.

Wat zijn de kwetsbaarste zones van het lichaam voor infecties?

De lichaamsopeningen.

Wat scheiden slijmvliezen af om bacteriën tegen te houden?

Slijm (mucus) en bacteriedodende stoffen.

Welke rol speelt lysosym?

Het enzym breekt de celwand van bacteriën af → bacteriën barsten open (lysis).

Waar komt lysosym voor?

In speeksel, neussecreet en traanvocht.

Waarom barsten bacteriën open wanneer hun celwand wordt afgebroken?

Ze kunnen de osmotische druk niet meer aan → lysis.

Wat gebeurt er met de meeste bacteriën die met voedsel worden ingeslikt?

Ze worden gedood door maagzuur (pH ≈ 2).

Welke bacterie overleeft het maagzuur wél?

Helicobacter pylori.

Hoe overleeft Helicobacter pylori het maagzuur?

• Hij is aangepast om zuur te overleven

• Bezit flagellen → beweegt door het maagslijm

Welke ziekte kan Helicobacter pylori veroorzaken?

Maagzweren (ontsteking van de maagwand).

Wat is de rol van de normale darmflora?

Ze onderdrukt de groei van pathogene bacteriën.

Waarom zijn urinewegen goed beschermd?

Urine is zuur en remt bacteriegroei.

Welke bacterie beschermt de vagina?

Lactobacillus vaginalis.

Hoe beschermt Lactobacillus vaginalis de vagina?

Door melkzuur te produceren → lage pH → remt pathogenen.

Tot welk afweersysteem behoren huid en slijmvliezen?

tot de niet-specifieke (aangeboren) afweer.

Wat gebeurt er als pathogenen de eerste verdedigingslinies doorbreken?

Gespecialiseerde witte bloedcellen (leukocyten) komen in actie.

Hoe snel reageren fagocyten op een infectie?

Ze reageren zeer snel.

Welke twee soorten leukocyten kunnen fagocytose uitvoeren?

Granulocyten en macrofagen.

Wat zijn fagocyten?

Witte bloedcellen die indringers opslokken en vernietigen via fagocytose.

Waar zijn granulocyten actief?

in het bloed

Waar zijn macrofagen actief?

In de weefselvloeistof (weefsels).

Waar zijn macrofagen actief?

In de weefselvloeistof (weefsels).

Hoe bewegen granulocyten en macrofagen zich voort?

Door amoeboïde bewegingen.

Wat kan worden opgeruimd via fagocytose?

Bacteriën, virussen, restanten van cellen, organische en anorganische deeltjes.

Wat gebeurt er bij fagocytose als eerste stap?

De fagocyt omsluit de indringer.

Wat gebeurt er nadat de fagocyt de indringer omsluit?

De indringer wordt opgenomen in een vesikel (fagosoom).

Wat gebeurt er in de vesikels tijdens fagocytose?

Lysosomen komen eraan en geven enzymen af die de indringer afbreken.

Welke celorganellen leveren de afbrekende enzymen?

Lysosomen

Onder welk type afweer valt fagocytose?

Niet-specifieke (aangeboren) afweer.

Welke leukocyten voeren celperforatie uit?

Natural Killercellen (NK-cellen).

Wat vernietigen NK-cellen?

• Kankercellen

• Virus-geïnfecteerde cellen

Wat bevatten NK-cellen in hun granules?

Het enzym perforine.

Wat doet perforine?

Het maakt poriën in het celmembraan van de doelcel.

Wat gebeurt er met een cel waar perforine poriën in maakt?

De cel loopt leeg → sterft.