Motywy/konteksty/gatu

Filozofia prostego rachunku

Istotą tej filozofii jest proste, matematyczne założenie-lepiej poświęcić(zabić) jedną osobę, żeby uratować sto istnień ludzkich

Filozofia raskolnikowa

Dzieli ludzi na dwie grupy

1. „wszy ludzkie" (95% społeczeństwa), które sprawiają, że świat trwa ale nie popychają go do przodu. Dla nich zostały utworzone reguły, nakazy i zakazy społeczne, których musieli przestrzegać, bo inaczej spotykały ich konsekwencje.

2. „elita", „wybrani" to właśnie oni świat popychają do przodu i są ponad zasady, nakazy i reguły społeczne jeśli jest to jest potrzebne do osiągnięcia ich celu.

Filozofia indywidualistycznego anarachaizmu Maksa Stinera

Myśl według niemieckiego filozofa z początku XIX wieku mówiąca że nie ma czegoś takiego jak dobro i zło. Jeśli jednostka jest na tyle silna, że może coś zrobić, ma racje, a jeśli natomiast nie ma dość siły, oznacza to, że nie miała prawa tego zrobić.

Miłość eros

Miłość erotyczna i romantyczna

Miłość Caritas

Miłosierdzie, jednej upadłej duszy nad drugą

Kontekst spowiedzi

Spowiedź Ks. Robaka po byciu postrzelonym przez Moskali. Spowiada się on Gerwazemu (klucznikoqi) wymawiając że tak naprawdę nazywa się Jacek Soplica i że był (fałszywym)najlepszym przyjacielem Stolnika, którego zabił po jego odmowie oddania mu ręki swojej córki(dostał od stolnika czarną polewkę). Opowiada także o tym jak doprowadził później swoją żonę do śmierci swoim alkoholizmem i niekochaniem jej. Po wieści, że Ewa wyszła za mąż udał się do Horeszków chcąc przeszkodzić w ślubie ale jednak niczego nie zrobił. Kiedy miał już odjechać wydawało mu się że Stolnik podnosi pięść na niego jakby w geście ostrzeżenia. Jacek Soplica łapie za broń i zestrzeliwuje dawnego przyjaciela. Później ucieka z kraju zostawiajac syna za sobą. Grzechy są mu wybaczone kiedy przychodzi pleban, oraz dowiaduje się że Stolnik Horeszka przed śmiercią mu wybaczył. Spowiedź Marmieładowa do Rodiona w której przyznaje się do moralnej klęski wynikającej z jego pijaństwa. W jego życiu niewiele jest okresów trzeźwości ale i alkohol nie przynosi mu zapomnienia. Jest pijakiem świadomym swojego uzależnienia i krzywd względem swoich bliźnich i rodziny spowodowanych uzależnieniem. Alkoholem próbuje się ukarać za owe krzywdy przez co wpada w błędne koło.

Kontekst kobiety upadłej

Postać kobieca, która pomimo swojego zajęcia(prostytucja) pozostaje czysta i niewinna i pomaga głównemu bohaterowi (np Sonia ze „Zbrodni i kary")

Przypowieść o Łazarzu

Chrystus wskrzesza go z martwych udowadniając, że dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych.

Sarmatyzm

Kluczowa ideologia szlachty polskiej, która rozwinęła się w okresie baroku i charakteryzowała się zachowaniem(sarmaci byli agresywni, bardzo łatwo było ich rozdrażnić, byli porywczy i mieli o sobie bardzo wysokie mniemanie, byli ksenofobami). W literaturze („Pan Tadeusz", „Potop", „Kordian") są przedstawiani jako główny powód upadku Rzeczypospolitej

Prywata

Przekładanie interesu własnego nad ten narodowy)

prometeizm

postawa poświęcenia się albo przeciwstawienia się bogu(siłom wyższym)jednostki dla ludzkości, wyższej idei lub sprawy narodowej 1)działania Kordiana, tytułowy bohater utworu Juliusza Słowackiego jest gotowy poświęcić własne szczęście i życie dla dobra kraju. Nie odnajdując sposobu na uwolnienie narodu, decyduje się na zamordowanie cara. W samotności wyrusza do komnat władcy, jednak przed ostateczną zemstą opada z sił, traci zmysły i omdlewa. Bunt Kordiana przejawia się przede wszystkim w działaniu. Zdesperowany mężczyzna widzi, iż jego rodacy nie chcą wystąpić przeciwko carowi, dlatego decyduje się w pojedynkę zakończyć dramat narodu. 2)bunt Konrada w Wielkiej Improwizacji. Konrada cechuje chęć poniesienia najwyższej ofiary dla dobra narodu. Jest on gotów zbuntować się przeciwko Bogu, którego wzywa i do którego się porównuje. Wyraża wolę podzielenia się ze Stwórcą jego potęgą, chce sprawować władze na „rządem dusz" i wyzwolić swój kraj. 3)prometeusz który dał ludziom ogień i przez to spotkała go kara ze strony zeusa w postraci przywiązania do skaly i codziennej męki(ptak wyjadał mu wątrobę każdego ranka)

Topos

Motywy utrwalone w późniejszej kulturze

Archetypy

WzOry ludzkich postaw i zachowań

Dytyramby

Pieśń pochwalna śpiewana przez chór

Fatum

Zły los/przeznaczenie

Konflikt tragiczny

Wybór między równorzędnymi racjami

Tragizm

Jednostka jest skazana na klęskę w obliczu konfliktu

Ironia tragiczna

Postępowanie bohatera tylko przybliża klęskę, której starał się uniknąć bohater

Podstawowa zasada

Decydować miała o losach całego świata

Materializm

Jedynym rzeczywistym bytem jest materia

Idealizm

Rzeczywistość jest niedoskonałym odwzorowaniem świata idei

Cnota

Coś zgodnego z naturą i rozumems

stoicki spokój

Dystans wobec losu (zła i dobra, które bohatera spotyka)

Klasycyzm

Nurt nawiązujący do wzorców antycznych

Heros

Antyczny wzór postaci

Ktoś nieustraszony, honorowy, bezkompromisowy i biegły w rzemiośle żołnierskim posiadający posłuch wśród poddanych

Buntownik

Antyczny wzór postaci

Łamie boskie zasady, odważny i gotowy do poświęcenie w imię idei

Tułacz/ podróżnik

Antyczny wzór postaci

Uparty w szukaniu drogi powrotnej do domu, radzi sobie z trudnościami i podlega głównie sobie b

bohater tragiczny

Mierzy się z konfliktem tragicznym i ironią tragiczną, jego losem kieruje fatum

teocentryzm

Skupienie wszystkiego na Bogu i zbawieniu u

Uniwersalizm

Dążenie do zjednoczenia z jednym językiem, wiarą i ustrojem

Hierarchiczność

Przekonanie że wszystko ma swoje odpowiednie miejsce na ziemi

Augustynizm

Pojmowanie człowieka jako coś pomiędzy aniołami a zwierzętami, co powoduje konflikt między duchowością a cielesnością.

tomizm

Rozważał istnienie człowieka na drabinie Bytów

Sztuka pięknego umierania (ars Bene moriendi)

Przepisy w utworach średniowiecznych jak dobrze umrzeć aby zostać zbawionym

Danse macabre

Przedstawienie śmierci w korowodzie tańczących ludzi z różnych klas społecznych. Symbolizuje równość wszystkich do śmierci

Bogurodzica

Teologiczne przedstawienie maryi jako królowej niebios

Madonna

Przedstawienie Maryi z Jezusem niemowlakiem

Mater dolorosa

Przedstawienie Maryi jako starej kobiety płaczącej pod krzyżem nie będąc w stanie mu pomóc ani nawet obetrzeć twarzy

Pieta

Obraz Maryi rozpaczającej z ciałem Jezusa na kolanach

Motyw Vanitas

Przemijanie

Ascetyzm

Surowy model religijności, który zakłada życie w ubóstwie oraz wyrzeczenie się rodziny o potrzeb cielesnych i kierowanie się ewangelią

Fugamundi

Motyw ucieczki od świata

Groteska

Coś wyolbrzymianego do stopnia wywołującego niepokój i rozbawienie

Memento mori

„pamiętaj o śmierci”→ masz dobrze żyć bo kiedyś i po ciebie przyjdzie

Egalitaryzm

Coś jest dla wszystkich tak samo

Racjonalizm

Najważniejszym narzędziem poznania człowieka jest rozum

Sensualizm

Najważniejszym narzędziem poznania człowieka są zmysły

Empiryzm

Najważniejszym narzędziem poznania dla człowieka są doświadczenia

Utilytaryzm

Wszystko co powstaje ma być pożyteczne

Deizm

Wiara że bóg stworzył świat ale w niego nie ingeruje (metafora zegarmistrza)

Liberalizm woltera

Prawo naturalne podstawą moralności

Sentymentalizm

Nurt w Oświeceniu, który zaprezentował koncepcję człowieka czułego. Gatunek ten był prekursorem romantyzmu i był przeciwstawny wobec racjonalizmu

Opera

Sceniczne dzieło muzyczne wokalno-instrumentalne, w którym muzyka współdziała z akcją dramatyczną. Rozwija się w Baroku.

Poezja panegiryczna

Poezja sławiąca kogoś

Marinizm

Styl poezji barokowej, dużo środków stylistycznych u wyszukany język

Zakład pascala

Człowiek wierzący jest w korzystniejszej sytuacji niż ten, który tego nie robi

Kontrreformacja

Działania kościoła mające na celu zwalczanie reformacji

Antropocentryzm

Filozofia charakterystyczna dla renesansu według której w centrum zainteresowania jest człowiek i jego potrzeby duchowe i materialne

Indywidualizm

Poczucie odrębności osobistej

Irenizm

Filozofia renesansu, która głosiła tolerancje religijną

Egalitaryzm

Filozofia renesansu głosząca równość ekonomiczną, społeczną i polityczną

Poeta ductus

Człowiek uczony w renesansie, który poświęcał życie na naukę i swoje zainteresowania

Literatura refleksyjna

Literatura o biegu życia i cierpieniu

Rekwizyty sentymentalne

Koszyk, maliny, drzewa, ptaki, kwiatki

Człowiek czuły

Koncepcja przedstawiona w sielankach w Oświeceniu przedstawiająca człowieka kierującego się swoimi uczuciami, podatnego na wzruszenia i zagłębiającego się w swoje życie

Paralelizm kompozycyjny

Zestawienie dwóch kontrastujących ze sobą obrazów w utworze

Sielanka

Gatunek literacki wywodzący się ze starożytnej Grecji. Przedstawia miłosne perypetie prostych ludzi( pasterzy) i ich codzienne życie na łonie natury

Satyra

Gatunek literacki mający uczyć przez zabawę. Satyry wypełnione były groteską i karykaturą. Ukazywały wady zbiorowości w prześmiewczy sposób.

Kosmopolityzm

Ktoś kto bardziej ceni wzorce zachodnie niż polskie

Bajka

Krótkie, wierszowane, moralizujące utwory mające uczyć poprzez zabawę. Są formami paraboli i zawierają ukryty morał. Często występują personifikacje zwierząt/przedmiotów

Tyrteizm

Postawa patriotyczna polegająca na gotowości oddania życia za ojczyznę