nederlands poezie

Vergelijking

Twee zaken worden vergeleken (met als/van/zonder als).

Metafoor

Vergelijking zonder verbindingswoord, alleen beeld wordt genoemd.

Personificatie

Levenloze dingen krijgen menselijke eigenschappen.

Synesthesie

Vermenging van zintuiglijke waarnemingen (bijv. schreeuwende kleuren).

Metonymia

Iets wordt genoemd op basis van een verband (bijv. makerproduct, deelgeheel).

Herhaling

Woorden of zinsdelen worden letterlijk herhaald.

Parallellisme

Zinnen zijn grammaticaal gelijk opgebouwd.

Tautologie

Twee synoniemen worden naast elkaar gezet.

Pleonasme

Een vanzelfsprekende eigenschap wordt extra benadrukt.

Inversie

Omkering van de normale zinsvolgorde voor nadruk.

Climax

Opeenvolging van steeds sterkere uitdrukkingen.

Anticlimax

Opeenvolging van steeds zwakkere uitdrukkingen.

Antithese

Twee tegengestelde begrippen worden naast elkaar geplaatst.

Paradox

Schijnbare tegenstelling die toch waar kan zijn.

Hyperbool

Overdrijving.

Eufemisme

Verzachtende uitdrukking voor iets onaangenaams.

Understatement

Verzwakte uitdrukking, vaak ironisch.

Litotes

Dubbele ontkenning, benadrukt iets door het tegenovergestelde te ontkennen.

Retorische vraag

Vraag waarop geen antwoord wordt verwacht.

Ironie

Milde, vaak tegenovergestelde spot.

Sarcasme

Bijtende, kwetsende spot.

Cynisme

Negatieve, wantrouwende houding ten opzichte van goede bedoelingen. Woordspeling

Neologisme

Nieuwgevormd woord of nieuwe betekenis.

Eindrijm

Rijm aan het einde van versregels.

Mannelijk rijm

Na de beklemtoonde lettergreep volgt geen lettergreep

Vrouwelijk rijm

Na de beklemtoonde lettergreep volgt één onbeklemtoonde lettergreep

Glijdend rijm

Na de beklemtoonde lettergreep volgen twee onbeklemtoonde lettergrepen (wonderendonderen).

assonantie

Alleen klinkers rijmen (bijv. boomroos).

alliteratie

Beginmedeklinkers rijmen (bijv. Heerlijk Helder Heineken).

Binnenrijm

Rijm binnen één versregel.

Middenrijm

Rijm midden in opeenvolgende regels.

Overlooprijm

Einde van de ene regel rijmt op het begin van de volgende regel.

Volrijm

Zowel klinkers als medeklinkers rijmen.

Gelijkrijm

herhaling van woorden

Slagrijm (AAAA)

Alle regels rijmen op elkaar.

Gepaard rijm (AABB)

Twee opeenvolgende regels rijmen.

Gekruist rijm

Om en om rijmende regels.

Omarmend rijm (ABBA)

Eerste en laatste regel rijmen, middelste twee ook.

Vrij vers

Geen vast rijmschema.

Distichon

Strofe van 2 regels.

Terzet

Strofe van 3 regels.

Kwatrijn

Strofe van 4 regels.

Sextet

Twee terzetten (6 regels).

Octaaf

Twee kwatrijnen (8 regels).

Sonnet

Gedicht van 14 regels, vaak met wending tussen octaaf en sextet.

Ballade

Verhalend gedicht over heldendaden of tragedies, met veel herhaling.

Epigram (puntdicht)

Kort, kernachtig gedicht, vaak met een verrassende wending.

Grafschrift

Kort gedicht op een grafsteen, vaak humoristisch of satirisch.

Limerick

Humoristisch vijfregelig gedicht met vast rijmschema (AABBA).

Kwatrijn

Vierregelig gedicht met een filosofische of serieuze inhoud.

Haiku

Japanse dichtvorm, 3 regels met 575 lettergrepen.

Visuele poëzie

Gedicht waarbij de vorm (layout) een afbeelding vormt.

Lied

Poëtische tekst die gezongen kan worden, vaak met een eenvoudig rijmschema.

Ode/hymne

Loflied

Elegie

Klaaglied, vaak ter nagedachtenis van een overleden persoon.

Hekeldicht

Satirisch gedicht, vol spot en kritiek op personen of situaties.

Vrije versvorm

Gedicht zonder vast metrum, rijmschema of structuur.

Geëngageerde poëzie

Poëzie die maatschappelijke of politieke onderwerpen behandelt.

Eerste Wereldoorlog (1914 - 1918)

Oorlog waarbij Nederland neutraal bleef, veel Belgische vluchtelingen. 

Verdrag van Versailles (1919)

Vredesverdrag dat Duitsland zwaar belastte, aanleiding voor Hitlers opkomst.

Opkomst totalitaire staten

Sovjet - Unie (communisme), Duitsland (Nationaalsocialisme), Italie (Fascisme)

Roaring twenties

Economische bloei en cultureel opbloeiend uitgaansleven.

Beurskrach Wall Street (1929)

Ineenstorting van de aandelenmarkt, leidde tot economische crisis.

NSB (Nationaal - Socialistische Beweging)

Nederlandse fascistische partij tijdens economische crisis. 

Duitse inval in Polen (1939)

Begin van de Tweede Wereldoorlog.

Algemeen kiesrecht

Invoering kiesrecht voor mannen en vrouwen.

Lopende band (T - Ford)

Innovatie in massaproductie. 

Modernisme en avant - gardisme

Verzamelterm voor kunststromingen rondom de Tweede Wereldoorlog. Expressionisme, Futurisme, Kubisme, Constructivisme, Abstracte kunst, Dadaïsme, Surrealisme

Expressionisme

Sterke kleuren, vereenvoudigde vormen, emotie centraal.

Futurisme

Focus op technologie en snelheid.

Kubisme

Geometrische vormen, meerdere perspectieven.

Constructivisme

Abstracte kunst met geometrische vormen.

Abstracte kunst

Kunst zonder herkenbare voorstelling.

Dadaïsme

Anti-kunst, ontgoocheling door Eerste Wereldoorlog. 

Publieksschrijvers

Realistische romans voor breed publiek.

Elite schrijvers

Boeken over onzekerheid en zelfreflectie.

Nieuwe Zakelijkheid

Zakelijke stijl, hedendaagse onderwerpen, versneld verhaal.

Psychologische roman

Nadruk op gedachten en gevoelens.

Naturalistische roman

Niet-chronologisch, zelfreflectie centraal

Forum (tijdschrift 1931 - 1935)

Stond voor persoonlijke en kritische schrijvers. Herwaardering Willem Elsschot. 

Boekverbranding (1933)

Verbod op niet-Duitse boeken, schrijvers vluchtten naar buitenland. 

Na Wereldoorlog Twee

Snelle opbouw van Europa dankzij Marshallhulp.

Koude Oorlog

Conflict tussen communisme en kapitalisme.

Kernwapenwedloop

Wapenwedloop tussen de VS en de Sovjet-Unie

Val Berlijnse Muur (1989)

Einde van de Koude Oorlog.

Eind kolonialisme

Nederlands-Indië werd onafhankelijk in 1949. 

Moord op Kennedy (1963)

Moord op Amerikaanse president John F. Kennedy.

Moord op Martin Luther King (1968)

Moord op burgerrechtenactivist Martin Luther King.

Rebellerende jeugdliteratuur

Literatuur waarin jongeren zich verzetten tegen maatschappelijke normen.

Nederland welvarend

Welvaart door gasbel, komst van gastarbeiders.

Consumptiemaatschappij

Accent op innerlijke groei, persoonlijke emancipatie en individuele belangen.

Existentialisme

Mens bepaalt zelf wat hij wordt, wereld is chaotisch, vrije wil staat centraal.

Cobra

Blazen expressionisme nieuw leven in met dikke lagen felgekleurde verf, geïnspireerd door kindertekeningen. Bekende schilder: Karel Appel.

Popart

Geïnspireerd door dadaïsme, vergroting, herhaling en collage. Bekende kunstenaar: Andy Warhol.

Opkomst van popmuziek

Artiesten zoals Elvis Presley en The Beatles.

Kultuurkamer

Duitsers bepaalden wat wel en niet uitgegeven mocht worden.

Illegale verzetspoëzie

Poëzie die in het geheim werd geschreven tijdens de Duitse bezetting.

Dagboeken

Dagboek van Anne Frank, "Het Achterhuis".

Literatuur na de oorlog

Tegendraads tegen verzuiling en burgerlijke braafheid, verwerking van oorlogstrauma's, alledaags taalgebruik en veel negatieve reacties.

Ontluisterend realisme

Pessimistisch wereldbeeld, eenzaamheid, antiheld als hoofdpersoon. Voorbeelden: Gerard Reve