ME1

Loquet gaat eens wild met zijn begrippenlijst

Pax Romana

Periode van vrede en stabiliteit in het Romeinse Rijk (27 v.Chr. – ca. 180 n.Chr.) onder Augustus en zijn opvolgers.

principaat

Bestuursvorm waarin de keizer (princeps) de schijn ophield republikeinse instellingen te respecteren; begon in 27 v.Chr.

Soldatenkeizers

Periode van 235–284 n.Chr. waarin militaire generaals elkaar snel opvolgden als keizers door staatsgrepen.

Diocletianus

Romeinse keizer (284–305 n.Chr.) die de tetrarchie invoerde en het rijk hervormde om de politieke en economische crisis te bezweren.

tetrarchie

Bestuursvorm (vanaf 293 n.Chr.) waarin het rijk werd verdeeld onder vier heersers: twee augusti en twee caesares.

prefectuur

Administratieve indeling van het rijk vanaf de 3e eeuw n.Chr., waarin provincies werden gegroepeerd onder een prefect.

diocees

Kerkelijke en later administratieve indeling binnen het Romeinse Rijk, bestaande uit meerdere provincies; ingevoerd door Diocletianus.

horigheid / horige

Middeleeuws systeem waarin boeren gebonden waren aan het land van een heer en beperkte vrijheid hadden in ruil voor bescherming.

dominaat

Bestuursvorm vanaf Diocletianus, gekenmerkt door absolute keizerlijke macht en een meer formele autocratische stijl.

usurpator

Een persoon die zonder wettige basis de troon of macht probeert te grijpen, vaak tijdens periodes van politieke instabiliteit.

Constantijn de Grote

Romeinse keizer (306–337 n.Chr.) die het christendom legaliseerde en Byzantium hernoemde tot Constantinopel.

foederati

Barbaarse stammen die zich als bondgenoten aan het Romeinse Rijk verbonden en militaire steun verleenden in ruil voor land of betaling.

Theodosius

Laatste keizer van een verenigd Romeins Rijk (379–395 n.Chr.); maakte het christendom de officiële staatsgodsdienst.

Arcadius

Oost-Romeinse keizer (395–408 n.Chr.), zoon van Theodosius I, regeerde vanuit Constantinopel.

Honorius

West-Romeinse keizer (395–423 n.Chr.), zoon van Theodosius I, onder wie het rijk verder verzwakte door barbaarse invasies.

Visigoten

Germaanse stam die Rome plunderde in 410 n.Chr. onder leiding van Alarik en zich later vestigde in Spanje.

Hunnen

Nomadisch volk uit Centraal-Azië dat Europa binnenviel in de 4e en 5e eeuw en een grote bedreiging vormde voor het Romeinse Rijk.

Atilla de Hun

Leider van de Hunnen (434–453 n.Chr.), bekend als de 'Gesel Gods,' die grote delen van Europa plunderde.

Thracië

Regio in Zuidoost-Europa (nu delen van Bulgarije, Griekenland en Turkije) waar de Hunnen vaak actief waren.

Alarik

Leider van de Visigoten, bekend om het plunderen van Rome in 410 n.Chr.

Stilicho

Romeinse generaal van vandalisme afkomst, die diende onder Honorius en succesvol de Hunnen en Visigoten bestreed.

Vandalen

Germaans volk dat in 455 n.Chr. Rome plunderde en een koninkrijk stichtte in Noord-Afrika.

Aquitanië

Regio in Zuidwest-Frankrijk, belangrijk tijdens het Romeinse en post-Romeinse tijdperk.

limes

Verdedigingslinies langs de grenzen van het Romeinse Rijk, zoals langs de Rijn en Donau.

Sueven

Germaans volk dat zich in de 5e eeuw in het huidige Portugal en Galicië vestigde.

Franken

Germaanse stam die zich vestigde in Gallië en onder Clovis het Frankische Rijk stichtte.

Alemannen

Germaans volk dat regelmatig invallen deed in het Romeinse Rijk en zich later vestigde in Zuid-Duitsland.

Bourgondiërs

Germaans volk dat een koninkrijk stichtte in het huidige Oost-Frankrijk en Zwitserland.

Ostrogoten

Germaans volk dat een rijk stichtte in Italië onder leiding van Theoderik de Grote.

Pannonië

Regio in het huidige Hongarije, belangrijk als grensgebied van het Romeinse Rijk.

Odoaker

Germaanse leider die in 476 n.Chr. de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, afzette.

Romulus Augustulus

Laatste keizer van het West-Romeinse Rijk (475–476 n.Chr.), vaak gezien als symbool van de val van Rome.

Zeno

Oost-Romeinse keizer (474–491 n.Chr.) die Odoaker erkende als koning van Italië.

soeverein

Onafhankelijke heerser met volledige macht over een gebied; concept dat zich ontwikkelde in de late oudheid en middeleeuwen.

Constantinopel

Stad gesticht door Constantijn de Grote, hoofdstad van het Oost-Romeinse (Byzantijnse) Rijk.

Theoderik

Koning van de Ostrogoten (475–526 n.Chr.) die Italië regeerde en het Romeinse erfgoed beschermde.

Picten

Keltisch volk in Schotland dat bekend was om hun weerstand tegen Romeinse invallen.

muur van Hadrianus

Verdedigingsmuur gebouwd door keizer Hadrianus (122 n.Chr.) in Noord-Engeland om de Romeinse grens te beschermen.

muur van Antoninus Pius

Kortdurende Romeinse verdedigingsmuur ten noorden van de muur van Hadrianus, gebouwd in 142 n.Chr.

Angelen

Germaans volk dat zich in Engeland vestigde en waarvan de naam 'Engeland' is afgeleid.

Saksen

Germaanse stam die in de 5e en 6e eeuw migreerde naar Engeland en delen van Noordwest-Europa bewoonde.

Juten

Germaanse stam uit Jutland (Denemarken) die zich in Zuid-Engeland vestigde tijdens de migratieperiode.

Friezen

Germaans volk in het noorden van Nederland en Duitsland, bekend om hun zeemanschap en handel.

pre-Normandisch Engeland

Periode in de Engelse geschiedenis voorafgaand aan de Normandische verovering in 1066, gekenmerkt door Angelsaksische heerschappij.

heptarchie

De periode in de Engelse geschiedenis waarin zeven koninkrijken (zoals Northumbria en Wessex) Engeland regeerden.

Northumbria

Een van de zeven Angelsaksische koninkrijken, gelegen in Noord-Engeland en Zuid-Schotland.

Mercia

Een belangrijk Angelsaksisch koninkrijk in centraal Engeland tijdens de vroege middeleeuwen.

East-Anglia

Een Angelsaksisch koninkrijk in Oost-Engeland, bekend om de Vikingen en archeologische vondsten zoals Sutton Hoo.

Kent

Zuid-Engels koninkrijk en belangrijk centrum van christelijke bekering door Augustinus van Canterbury.

Essex

Angelsaksisch koninkrijk in het zuidoosten van Engeland, naam betekent 'Oost-Saksen'.

Sussex

Angelsaksisch koninkrijk in het zuiden van Engeland, naam betekent 'Zuid-Saksen'.

Wessex

Angelsaksisch koninkrijk in Zuidwest-Engeland, belangrijk in de strijd tegen de Vikingen.

bretwalda

Titel voor een dominante koning in Angelsaksisch Engeland die over andere koningen heerste.

(rijk van) Syagrius

Laatste rest van Romeins bestuur in Gallië, verslagen door Clovis in 486 n.Chr.

Bretagne

Regio in Frankrijk waar veel Britten naartoe migreerden na de Angelsaksische invasies in Engeland.

Ravenna

Hoofdstad van het West-Romeinse Rijk in de late oudheid en later centrum van Byzantijnse kunst in Italië.

Lombardije

Regio in Noord-Italië, genoemd naar de Longobarden die hier in de 6e eeuw een koninkrijk stichtten.

Cornwall

Zuidwestelijk graafschap in Engeland, historisch bewoond door Keltische volkeren.

Wales

Keltisch gebied in West-Brittannië dat weerstand bood tegen Angelsaksische en later Normandische invallen.

Schotland

Noordelijk deel van Brittannië, historisch bevolkt door Picten, Schotten en Britten.

Austrasië

Oostelijk deel van het Frankische Rijk, met belangrijke steden zoals Metz en Aken.

Soissons

Stad in Gallië waar Clovis de Romeinen versloeg in 486 n.Chr., een sleutelgebeurtenis in de opkomst van de Merovingen.

Neustrie

Westelijk deel van het Frankische Rijk, dat in conflict stond met Austrasië tijdens de Merovingische dynastie.

Pyreneeën

Gebergte dat Frankrijk en Spanje scheidt; belangrijke natuurlijke grens in middeleeuwse geopolitiek.

Clovis

Eerste koning van de Franken (481–511 n.Chr.) die zich tot het christendom bekeerde en het Frankische Rijk verenigde.

Merovingen

Dynastie van Frankische koningen, gesticht door Clovis, die regeerden van de 5e tot de 8e eeuw n.Chr.

Salische wet

Wetboek van de Franken, opgesteld onder Clovis, waarin onder meer erfrecht en strafrecht werden geregeld.

Pepiniden

Adellijke familie die de hofmeiers leverde en later de Merovingen opvolgde met de Karolingische dynastie.

Karolingen

Dynastie die begon met Pepijn de Korte en bekend werd door Karel de Grote, regeerde vanaf de 8e eeuw.

hofmeier

Belangrijk ambtenaar aan het hof van de Merovingische koningen, vaak de feitelijke machthebber.

vadsige koningen

Term voor de laatste Merovingische koningen, die weinig macht hadden en grotendeels werden overschaduwd door de hofmeiers.

Karel Martel

Frankische hofmeier die in 732 n.Chr. de islamitische invasie stopte bij de Slag bij Poitiers.

leen(goed)

Een stuk land of ambt dat door een leenheer werd gegeven aan een vazal in ruil voor trouw en diensten.

precariae verbo regis

Tijdelijke landtoewijzingen, vaak door een koning gegeven, die konden worden herroepen.

Poitiers

Stad in Frankrijk waar Karel Martel de islamitische troepen versloeg in 732 n.Chr., een keerpunt in de Europese geschiedenis.

Reims

Stad in Frankrijk waar Clovis werd gedoopt en veel Frankische koningen werden gekroond.

Lindisfarne

Klooster in Noord-Engeland dat in 793 n.Chr. werd geplunderd door Vikingen, vaak gezien als het begin van de Vikingtijd.

Leovigild

Koning van de Visigoten (568–586 n.Chr.) die Spanje verenigde en trachtte de Arianistische godsdienst te versterken.

porphyrogenitus

Byzantijnse titel die betekent 'geboren in het purper,' gereserveerd voor kinderen van regerende keizers.

medekeizerschap

Byzantijns systeem waarbij een keizer een medekeizer aanstelde om de continuïteit van het rijk te waarborgen.

Oosters Schisma

Kerkelijke scheuring in 1054 tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de Oosters-Orthodoxe Kerk.

Justinianus

Byzantijnse keizer (527–565 n.Chr.) die bekend stond om zijn codificatie van het Romeinse recht en de bouw van de Hagia Sophia.

Belisarius

Generaal van Justinianus die aanzienlijke delen van het voormalige West-Romeinse Rijk heroverde, zoals Italië en Noord-Afrika.

Hagia Sophia

Monumentale kerk in Constantinopel, gebouwd onder Justinianus, later een moskee en nu een museum.

Corpus Iuris Civilis

Codificatie van het Romeinse recht door Justinianus, een belangrijke basis voor de westerse juridische traditie.

Longobarden

Germaans volk dat Italië binnenviel en een koninkrijk stichtte in de 6e eeuw.

Liutprand

Belangrijke koning van de Longobarden (712–744 n.Chr.), bekend om zijn juridische en militaire hervormingen.

exarchaat

Byzantijnse bestuursstructuur in Italië en Noord-Afrika, opgericht om deze gebieden beter te beheren.

Mohammed

Stichter van de islam, geboren in Mekka in 570 n.Chr., beschouwd als de laatste profeet in de islam.

Mekka

Heilige stad in Saoedi-Arabië, de geboorteplaats van Mohammed en centrum van de islam.

Ka’aba

Heiligdom in Mekka dat wordt beschouwd als het centrale gebedspunt (qibla) voor moslims wereldwijd.

Chadidja

Eerste vrouw van Mohammed en de eerste persoon die de islam accepteerde.

grot van Hira

Plaats bij Mekka waar Mohammed zijn eerste openbaring van de engel Djibriel ontving.

Djibriel

De engel Gabriël die Mohammed openbaringen bracht van Allah, volgens de islamitische traditie.

Koran

Heilig boek van de islam, bestaande uit de openbaringen die Mohammed ontving.

Medina

Stad waar Mohammed naartoe migreerde tijdens de hidjra in 622 n.Chr.; wordt gezien als de tweede heilige stad in de islam.

hidjra

De migratie van Mohammed en zijn volgelingen van Mekka naar Medina in 622 n.Chr., het begin van de islamitische jaartelling.

Aboe Bakr

Eerste kalief na de dood van Mohammed en een van zijn naaste volgelingen.

Ali

Vierde kalief van de islam, neef en schoonzoon van Mohammed, belangrijk in de sjiitische traditie.

Omar

Tweede kalief van de islam, onder wiens leiderschap het islamitische rijk sterk uitbreidde.