wiek wojen

dkjfghg

Maksymilian Habsburg

kandydat do polskiego tronu w 1586r, popierany przez przeciwników Batorego i Zamoyskiego

car Fiodor

kandydat do polskiego tronu w 1586r., syn Iwana IV Groźnego, popierany przez większość szlachty polskiej i litewskiej. Utracił poparcie, gdy zaczął głosić, że podporządkuje Rzeczopospolitą Moskwie

Zygmunt Waza

kandydat do tronu w 1586r., królewicz szwedzki, popierany przez królową Anną Jagiellonkę. Zyskał poparcie szlachty, gdy poseł szwedzki przedstawił korzyści płynące z połączenia obydwu krajów.

sierpień 1587

podwójna elekcja (Zygmunt Waza vs Maksymilian Habsburg)

1588r.

bitwa pod Byczyną, Jan Zamojski vs Maksymilian Habsburg

popularyści

stronnictwo przeciwników Zygmunta III, założone przez Zamojskiego. Członkami była szlachta, oficerowie, jak i zwolennicy ruchu egzekucyjnego

1592r.

zebranie sejmu inkwizycyjnego, na którym miał być sądzony król za sekretne rokowania z Habsburgami + śmierć króla Szwecji Jana III, co skutkowało przejęciem tronu przez Zygmunta III Wazę i połączeniem Polski i Szwecji unią personalną

1594r.

koronacja Zygmunta III na króla Szwecji + zatwierdzenie przez Zigiego III wszystkich praw przysługującym szlachcie szwedzkiej

książe Karol Sudermański

brat Jana III, stał na czele opozycji przeciwko niemu

1598r.

bitwa pod Linköping, zwycięstwo wojsk Karola Sudermańskiego

1600r.

ogłoszenie Karola IX Sudermańskiego władcą Szwecji

Jan Karol Chodkiewicz

hetman litewski, przejął dowodzenie w Inflantach w 1602r.

1604r.

bitwa pod Białym Kamieniem, pokonanie armii szwedzkiej przez Jana Karola Chodkiewicza + pierwsza dymitriada

27.09.1605r.

bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo wojsk polsko-litewskich

husaria

ciężka polska jazda

regaliści

wspierający Zygmunta III i jego reformy wzmacniające jego władzę

monarchia mieszana

ustrój, w którym oboj władcy decyzje podejmuje parlament złożony z senatu i izby poselskiej

Mikołaj Zebrzydowski

wojewoda krakowski, przywódca szlachty małopolskiej, sprzeciwiał się królowi

rokosz

protest opozycjonistów Zygmunta III

1607r.

bitwa pod Guzowem, wojska królewskie pokonały pospolite ruszenie

Gustaw II Adolf

syn Karola IX, rozpoczął w Szwecji gwałtowne reformy

1626r.

bitwa pod Gniewem😡, porażka sił polskich

1627r.

bitwa pod Hammersztynem/Czarnem + Oliwą, zwycięstwo wojsk polskich

1629r.

bitwa pod Trzcianą, porażka wojsk szwedzkich

26.09.1629r.

rozejm w Starym Targu (Altmarku)

12.09.1635r.

rozejm w Sztumskiej Wsi

Borys Godunow

dawny opricznik i doradca Iwana Groźnego, najbardziej wpływowa osoba w państwie moskiewskim u boku nowego cara

Wielka Smuta☹️

czas anarchii, buntów, walki o władzę, władzy Borysa Godunowa

Dymitr I Samozwaniec (1605-6)

car moskiewski, określany w Moskwie Łżedymitrem

Samozwaniec

zbiegły z Moskwy prawosławny mnich Grigorij Otriepiew, który podawał się za cudownie ocalałego Dymitra, prawowitego następcego tronu moskiewskiego

dymitriady

interwencje zbrojne polskich i litewskich magnatów w państwie moskiewskim

Wasyl Szujski

bojar moskiewski, car rosyjski w latach 1606-1610

powstanie Bołotnikowa

bunt chłopów moskiewskich

Stanisław Żółkiewski

wódz polski, hetman, dowódca wojsk polsko-litewskich, zwycięzca wielu kampanii wojennych przeciwko Szwedom, Turkom, Tatarom i Moskwie

04.07.1610r.

bitwa pod Kłuszynem, zwycięstwo wojsk polsko-litewskich

Michał Romanow

bojar moskiewski, car Rosji w latach 1613-1645

1617r.

moskiewsko-szwedzki traktat pokojowy w Stołbowie + traktat w Buszy

1619r.

rozejm w Dywilinie

Obszar państwa polsko-litewskiego po przyłączeniu nowych obszarów (ziemi smoleńskiej, czernihowskiej, siewierskiej)

1 mln km^2

Władysław IV Waza (1632-1648)

syn Zygmunta III, król Polski

1634r.

pokój w Polanowie

Michał Waleczny

hospodar wołoski, pierwszy władca, któremu udało się zjednoczyć trzy historyczne ziemie dzisiejszej Rumunii

Jeremi Mohyła

hospodar mołdawski przychylny Polsce

kondominium

terytorium zarządzane wspólnie przez dwa lub więcej państw

Dzikie Pola/Zaporoże

bezludne stepy na południu Ukrainy

Sicza

założony przez Kozaków warowny obóz na wyspie na Dnieprze

hetman

wybrany demokratycznie przywódca Kozaków, który zyskiwał władzę absolutną, lecz tracił ją po zakończeniu walk

atamani

dowódcy poszczególnych jednostek kozackich

starszyzna

elita wśród Kozaków

Tabor

przewoźne obozowisko, przemieszczające się wraz z armią

chadzki

morskie wyprawy podejmowane przez Kozaków na terytoria nad Morzem Czarnym

rejestr

wprowadzony przez Zygmunta Augusta spis Kozaków, których Rzeczpospolita wykorzystywała jako żołnierzy zaciężnych w służbie wojskowej

Kozacy rejestrowi

Kozacy zarejestrowani w rejestrze kozackim

1591-3r.

pierwsze powstanie kozackie, na czele którego stanął polski szlachcic, hetman kozacki Krzysztof Kosiński

heroiczna doba Kozaczyzny

okres największych sukcesów Kozaków, rozpoczęty wraz z walkami ze Szwecją oraz wyprawami magnatów kresowych do Mołdawii na początku XVIIw.

Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny

hetman podczas heroicznej doby Kozaczyzny, który opowiadał się za współpracą z Rzeczpospolitą

1620r.

polskie oddziały, dowodzone przez Stanisława Żółkiewskiego, wkroczyły do Mołdawii, bitwa pod Cecorą

1621r.

(pierwsza) bitwa pod Chocimiem, zwycięstwo Polaków

ustalenia pokoju hetmańskiego z 1621r.

zgodnie z nim granice państw pozostały bez zmian, a hospodarów w księstwach naddunajskich mieli powoływać Turcy pod warunkiem, że będą chrześcijanami przyjaźnie nastawionymi do obu stron

Hetman Stanisław Koniecpolski

magnat i hetman polski, dogonił wycofujących się Tatarów z Polski i pobił ją pod Sasowym Rogiem w Mołdawii

ugoda kurukowska

porozumienie nad jeziorem Kurukowo, w którym ustalono rejestr kozacki na 6 tys. ludzi

Kudak

potężna twierdza tuż przed skalnymi progami na Dnieprze, o której budowie postanowiono w 1635r. Jej budowa wywołała bunt Kozaków

Iwan Sulim

wódz Kozaków, którzy zniszczyli twierdzę Kudak

Paweł Pawluk

samozwańczy hetman, pokonał Kozaków w 1637r.

złoty pokój

pokój na Ukrainie w latach 1638-48

Bohdan Chmielnicki

pisarz wojska zaporoskiego, który doznał osobistej krzywdy z rąk polskiego szlachcica, co przerodziło się w jedną z przyczyn największego powstania kozackiego

Tuhaj-bej

przywódca Tatarów krymskich

obóz nad Żółtymi Wodami

miejsce otoczenia sił Stefana Potockiego przez armię kozacko-tatarską

1648r.

bitwa pod Korsuniem + Piławicami

Jeremi Wiśniowiecki

wojewoda ruski, chciał krwawego stłumienia buntu

Jan Kazimierz Waza (1648-1668)

brat zmarłego Władysława IV, król Polski, opowiadał się za pokojowym rozwiązaniem konfliktu na Ukrainie

zamek w Zbarażu

miejsce oblężenia wojsk koronnych przez armię kozacko-tatarską (poł. 1649r.)

ugoda zborowska

przywracała kozackie przywileje, zwiększała rejestr Kozaków do 40 tys. oraz uznawała Chmielnickiego za hetmana wojsk zaporowskich

1651r.

bitwa pod Beresteczkiem, zwycięstwo wojsk koronnych + bitwa pod Białą Cerkwią, zwycięstwo wojsk koronnych

1652r.

bitwa pod Batohem, całkowita klęska Polaków + przerwanie obrad sejmu przez Władysława Sicińskiego "liberum veto"

1653r.

bitwa pod Żwańcem, rozejm

1654r.

ugoda w Perejasławiu

1655r.

bitwa pod Ochmatowem, wygrana wojsk polsko-tatarskich

Iwan Wyhowski

szlachcic, hetman kozacki, przejął władzę w 1657r., zwolennik rozmów z Rzeczypospolitą

1658r.

unia w Hadziaczu

1660r.

bitwa pod Połonką + Cudnowem, zwycięstwa wojsk polskich + pokój w Oliwie

1667r.

Rozejm w Andruszowie na 13 lat

Karol X Gustaw

nowy król szwedzki, zamierzał uderzyć na Polskę lub Moskwę

Hieronim Radziejowski

magnat polski, zdrajca, informant Szwedów

Janusz Radziwiłł

hetman wielki litewski, możliwy sojusznik Szwedów

protektorat

forma zależności politycznej, w której państwo posiadające własny ustrój uzależnione jest w swej polityce od państwa silniejszego

1655-60

potop szwedzki

niepokonany Gdańsk

Szwedom nie udało się zdobyć Gdańska, będącego kluczem do całych Prus Książęcych, nie udała się blokada morska

Fryderyk Wilhelm

książę pruski i elektor brandenburski

11-12.1655r.

próba zajęcia Jasnej Góry przez Szwedów

12.1655r.

konfederacja w Tyszowcach

regimentarz Stefan Czarniecki

hetman polny koronny, wybitny polski dowódca. W latach 1656-7 dowodził głównymi operacjami wojsk polskich.

02.1656r.

bitwa pod Gołębiem, przegrana wojsk koronnych

wojna podjazdowa

unikanie przez słabszą stronę generalnych bitew i zwalczanie przeciwnika niespodziewanymi napadami niewielkich oddziałów wojska

01.04.1656r.

złożenie ślubów w katedrze lwowskiej przez Jana Kazimierza

07.1656r.

bitwa pod Warszawą, klęska wojsk polskich

12.1656r.

traktat rozbiorowy w Radnot

Jerzy II Rakoczy

książę siedmiogrodzki, który miał zostać królem państwa polskiego pozostałego po rozbiorze

układy welawsko-bydgoskie

układy gwarantujące Hohenzollernom pełną suwerenność w Prusach Książęcych

klientela magnacka

średnia szlachta, która była przekupywana przez magnatów, by wspierali ich postulaty na sejmikach