bio afweer laatste deel van examen 1

Besmetting

Bij een besmetting worden ziektekiemen overgedragen van besmette voorwerpen of personen op niet-besmette voorwerpen of personen, via direct contact, besmet voedsel, water, voorwerpen of insecten.

Directe besmetting

Besmetting via direct contact met een besmette persoon, bijvoorbeeld via uitgeademde druppels, speeksel of seksuele omgang.

Indirecte besmetting

Besmetting via besmet voedsel, drinkwater, aanraking van besmette voorwerpen of overdracht door insecten.

Invasie

Het binnendringen van ziektekiemen in het lichaam van de besmette persoon.

Infectie

De vermenigvuldiging van binnengedrongen ziektekiemen in het lichaam.

Incubatietijd

De tijd tussen besmetting en het uitbreken van ziekte, waarin symptomen zich ontwikkelen.

Koorts

Een temperatuurstijging in het hele lichaam die afweerreacties versnelt en de vermenigvuldiging van ziekteverwekkers tegengaat.

Pathogenen

Ziekteverwekkers zoals virussen, bacteriën, schimmels en parasieten.

Immuunsysteem

Het menselijk afweersysteem dat lichaamsvreemde stoffen en organismen probeert te voorkomen en te vernietigen.

Specifieke afweer

Afweermechanisme dat gericht is tegen één bepaalde soort micr

rganisme en een geheugen heeft, waardoor het bij hernieuwde infectie sneller werkt.

Niet-specifieke afweer

Afweermechanisme dat algemeen werkt tegen alle indringers, zonder onderscheid, en altijd paraat staat.

Virale infecties

Infecties veroorzaakt door virussen, zoals griep, corona, verkoudheden, kinderverlamming en virale hersenvliesontsteking.

Bacteriële infecties

Infecties veroorzaakt door bacteriën, zoals longontsteking, kinkhoest en bacteriële hersenvliesontsteking.

Schimmelinfecties

Infecties veroorzaakt door schimmels, zoals zwemmerseczeem en spruw.

Parasitaire infecties

Infecties veroorzaakt door parasieten, zoals malaria en lintworm.

Malaria

Wordt veroorzaakt door eencellige parasieten van het geslacht Plasmodium en overgebracht via de malariamug.

Lintworm

Een parasiet die in het menselijke darmkanaal kan leven en infecties veroorzaakt.

Kankercellen

Eigen lichaamscellen die afwijkingen vertonen en ontaarden, maar door het immuunsysteem kunnen worden opgeruimd.

HIV / AIDS

Het hiv-virus veroorzaakt AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome), waarbij het immuunsysteem zelf verzwakt en de patiënt kwetsbaar wordt voor allerlei infecties.

Afstoting bij transplantatie

Het immuunsysteem kan lichaamsvreemde cellen van andere personen aanvallen, waardoor een orgaantransplantatie kan worden afgestoten.

MHC-moleculen

Glycoproteïnen in het plasmamembraan die elk individu biochemisch uniek maken en helpen lichaamseigen van lichaamsvreemd materiaal te onderscheiden.

Witte bloedcellen / leukocyten

De agenten van het immuunsysteem die betrokken zijn bij zowel specifieke als niet-specifieke afweer.

Immuniteit

Verminderde vatbaarheid voor een infectie doordat het specifieke afweersysteem een geheugen heeft en pathogenen bij een tweede blootstelling sneller kan opruim

Wat is niet-specifieke afweer?

De algemene afweer tegen vele soorten pathogenen, bestaande uit barrières zoals huid/slijmvliezen en witte bloedcellen die fagocytose of celperforatie uitvoeren.

Welke rol spelen witte bloedcellen in de niet-specifieke afweer?

Ze vernietigen ziekteverwekkers via fagocytose of perforeren geïnfecteerde cellen, en produceren signaalstoffen voor communicatie met specifieke afweer.

Wat is de eerste barrière van niet-specifieke afweer?

De huid en slijmvliezen.

Waarom is de huid een efficiënte barrière?

Ze is taai, moeilijk te penetreren, produceert zuurmakende talg en vernieuwt constant waardoor micr

rganismen moeilijk kunnen hechten.

Wat doet talg op de huid?

Maakt de huid licht zuur, wat de groei van de meeste bacteriën afremt.

Waarom beschermen huidbacteriën ons?

Ze nemen plaats in zodat schadelijke bacteriën zich niet massaal kunnen ontwikkelen (competitie).

Waarom zijn lichaamsopeningen kwetsbaar?

Pathogenen kunnen daar gemakkelijker binnendringen, daarom zijn ze extra beveiligd met slijmvliezen en enzymen.

Wat is de functie van slijmvliezen in de neusholte?

Ze produceren stoffen die bacteriën tegenhouden en vastkleven in slijm.

Wat doet lysozym?

Het breekt de celwand van bepaalde bacteriën af, waardoor ze openbarsten (lysis).

Waar komt lysozym voor?

In traanvocht, speeksel en neussecreet.

Hoe doodt de maag bacteriën?

Door het sterk zure maagsap (pH ongeveer 2).

Welke bacterie overleeft maagzuur en waarom?

Helicobacter pylori; ze kan maagzuur weerstaan en boort zich met flagellen door het maagslijm → veroorzaakt maagzweren.

Hoe onderdrukt de darm pathogene bacteriën?

Door de aanwezigheid van normale darmflora die concurreren met pathogenen.

Hoe beschermen urinewegen en geslachtsopeningen?

Urine is zuur en in de vagina produceert Lactobacillus vaginalis melkzuur dat extra bescherming biedt.

Wat gebeurt er als pathogenen door de eerste barrière heen breken?

Fagocyterende witte bloedcellen (granulocyten en macrofagen) worden actief.

Welke witte bloedcellen voeren fagocytose uit?

Granulocyten (in bloed) en macrofagen (in weefselvloeistof).

Wat is fagocytose?

Het omsluiten, opnemen en afbreken van indringers door fagocyten (granulocyten en macrofagen).

Hoe bewegen fagocyten?

Door amoeboïde bewegingen.

Wat gebeurt er na opname van een indringer in een fagocyt?

De indringer komt in een vesikel terecht en wordt afgebroken door lysosomale enzymen.

Wat zijn fagocyten?

Granulocyten en macrofagen die fagocytose uitvoeren.

Wat zijn NK-cellen?

Een type leukocyten (natural killer cells) dat kankercellen en met virussen geïnfecteerde cellen vernietigt.

Welke stof zit in NK-cellen en wat doet het?

Perforine; maakt poriën in het celmembraan waardoor de cel leegloopt (celperforatie).

Wat is perforine?

Een enzym in NK-cellen dat gaten maakt in celmembranen van doelcellen.

Wat zijn cytokinen?

Signaalstoffen (eiwitten) die communicatie regelen binnen niet-specifieke én specifieke afweer.

Welke twee belangrijke groepen cytokinen zijn er?

Interferonen en interleukinen.

Wanneer maakt een cel interferon?

Wanneer ze geïnfecteerd is door een virus.

Wat doet interferon?

Waarschuwt naburige cellen en activeert fagocyten en NK-cellen.

Wat doen interferonen NIET?

Ze redden de geïnfecteerde cel zelf niet.

Door welke cellen worden interleukinen geproduceerd?

Vooral macrofagen en lymfocyten.

Wat is de functie van interleukinen?

Communicatie tussen lymfocyten en andere cellen; regulatie van afweerreacties.

Wat is een ontsteking?

Een reactie op binnendringen van pathogenen of beschadiging van weefsel.

Wat zijn de vijf symptomen van een ontsteking?

Roodheid, warmte, zwelling, pijn, functieverlies.

Waardoor ontstaat roodheid en warmte bij een ontsteking?

Bloedvaten zetten uit → meer doorbloeding door cytokinen zoals histamine.

Waarom ontstaat zwelling bij een ontsteking?

Verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvaten → weefselvocht, leukocyten en stollingsfactoren treden uit.

Hoe ontstaat pijn bij ontsteking?

Zwelling drukt op zenuwuiteinden.

Waarom treedt functieverlies op?

Pijn zorgt ervoor dat je het getroffen gebied ontziet.

Wat is chemotaxis?

Aangetrokken worden van fagocyten naar een ontstekingsplaats door signaalstoffen.

Wat doen fagocyten bij een ontsteking?

Ze doden pathogenen door fagocytose.

Waaruit bestaat etter?

Dode fagocyten, dode pathogenen en uitgetreden weefselvocht.

Wat is specifieke afweer?

Afweermechanismen die optreden als de niet-specifieke afweer faalt; ze zijn gericht tegen één type indringer en komen pas na enkele dagen op gang, maar zijn zeer efficiënt.

Welke leukocyten zijn betrokken bij specifieke afweer?

Lymfocyten.

Wat zijn antigenen?

Merkerstoffen op vreemde cellen of stoffen die het lichaam als lichaamsvreemd herkent; meestal eiwitten, polysachariden of glycoproteïnen.

Wanneer roept een antigeen een afweerreactie op?

Pas nadat het aan de cellen van het afweersysteem wordt gepresenteerd, meestal nadat de structuur is afgebroken door fagocytose.

Wat is de rol van een MHC-molecule?

Bindt brokstukken van antigeen en verplaatst ze naar het celmembraan om contact te maken met andere witte bloedcellen.

Welke twee MHC-types bestaan er?

MHC-I en MHC-II.

Waar komt MHC-I voor?

In alle lichaamscellen.

Waar komt MHC-II voor?

Alleen in witte bloedcellen die fungeren als antigeenpresentatoren.

Welke T-cellen reageren op MHC-I?

Cytotoxische T-cellen.

Welke T-cellen reageren op MHC-II?

T-helpercellen.

Wat doen cytotoxische T-cellen?

Doden besmette cellen, waardoor de virussen daarin onschadelijk worden gemaakt.

Waar komen lymfocyten vandaan?

Vanuit stamcellen in het beenmerg van platte beenderen zoals heupbeen en schouderblad.

Wat is de thymus (zwezerik)?

Ligt vooraan in de borstholte, boven het hart; belangrijk voor de rijping van T-cellen, vooral functioneel in de jeugd, neemt daarna af.

Wat zijn lymfeklieren?

Kleine, boonvormige structuren langs de lymfevaten; filtreren lymfe, verwijderen lichaamsvreemde stoffen en vormen een opslagplaats van lymfocyten.

Wat is de milt?

Het grootste lymfatische orgaan; functioneert als grote lymfeknoop.

Waar is lymfatisch weefsel aanwezig op plaatsen met veel antigenen?

Keel (amandelen), slijmvliezen van de darm, luchtwegen en urinewegen.

Waar ontstaan lymfocyten?

Uit stamcellen in het beenmerg.

Waar rijpen T-lymfocyten?

In de thymus.

Waar rijpen B-lymfocyten?

In het beenmerg (bij vogels in de bursa van Fabricius).

Waar verplaatsen B- en T-lymfocyten zich na rijping?

Naar andere lymfoïde organen zoals lymfeklieren, amandelen en milt.

Wat gebeurt er tijdens differentiatie van lymfocyten?

Lymfocyten krijgen een willekeurig patroon van antigenreceptoren, zowel tegen lichaamsvreemde als lichaamseigen stoffen.

Wat gebeurt er met lymfocyten die reageren op lichaamseigen stoffen?

Ze worden vernietigd via apoptose.

Wat gebeurt met de overlevende ‘veilige’ lymfocyten?

Ze zwermen uit naar lymfatische organen en weefsels en blijven zich via celdeling vernieuwen.

T-lymfocyten

Welke vier types T-lymfocyten bestaan er?

T-helpercellen, T-dodercellen (cytotoxische T-cellen), T-suppressorcellen, T-geheugencellen.

Wat doen T-helpercellen?

Activeren andere lymfocyten.

Wat doen T-dodercellen (cytotoxische T-cellen)?

Doden geïnfecteerde lichaamscellen via direct contact door het membraan te perforeren.

Wat doen T-suppressorcellen?

Controleren en matigen de immuunrespons; worden geactiveerd door interleukinen van T-helpercellen.

Wat doen T-geheugencellen?

Zorgen bij een volgend contact met hetzelfde antigeen voor een snelle immuunreactie.

B-lymfocyten

Wat gebeurt er als B-cellen in contact komen met een antigeen?

Ze differentiëren tot plasmacellen die antilichamen vormen.

Wat doen plasmacellen?

Produceren antilichamen die specifiek binden aan antigenen en deze onschadelijk maken, vaak via fagocytose.

Wat zijn B-geheugencellen?

B-lymfocyten die bij eerste contact met een antigeen gevormd worden en bij een volgend contact snel een immuunreactie kunnen opstarten.

Wat is de rol van macrofagen?

1) FAGOCYTOSE = ziekteverwekkers opvreten en afbreken met enzymen uit lysosomen. 2) ANTIGEENPRESENTATIE = antigenen op MHC II-moleculen aanbieden aan T-helpercellen.

T-helpercellen activeren tegelijk 2 soorten witte bloedcellen, welke?

Cytotoxische T-cellen en B-lymfocyten.

Hoe verweren Tc-lymfocyten zich tegen vijanden?

Ze zoeken virusgeïnfecteerde cellen op en maken deze cellen ‘lek’ zodat ze afsterven.

Hoe verweren B-lymfocyten zich tegen vijanden?

B-lymfocyten worden plasmacellen die massaal specifieke antistoffen aanmaken waarmee de ziekteverwekker wordt uitgeschakeld.

Waarom zal elk celtype zich later de infectie herinneren?

Omdat er geheugencellen gevormd worden.