Instytucje strzegące praworządności

Najwyższa Izba Kontroli

jest naczelnym organem kontroli państwowej podlegającym Sejmowi RP. NIK jestniezależny od władzy wykonawczej, posiada odrębną od innych urzędów administracji rządowej strukturę i przysługują uprawnienia kontrolne określone w ustawie.

działania NIK

Sejm i jego organy mogą zlecać NIK przeprowadzenie kontroli działań rządu i innych organów władzy

NIK musi przedstawić posłom ocenę realizacji budżetu państwa izałożeń polityki pieniężnej przez rząd

NIK wyraża opinię o tym, czy parlament powinien udzielić rządowi absolutorium (uznać jego działania za prawidłowe)

NIK co roku składa w Sejmie sprawozdanie ze swojej działalności i informuje posłów o wuynikach prowadzonych kontroli

Prezes NIK

kieruje bieżącymi pracami NIK, indywidualnie odpowiada przed parlamentem. Wybiera go Sejm, za zgodą Senatu, na 6-letnią kadencję. Ta sama osoba nie może pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje. Prezesowi NIK przysłiuguje immunitet

immunitet

ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli

Nadzoruje prace NIK.
Do jego zadań należą:

zatwierdzanie analizy wykonania budżetu przez rząd

zatwierdzenie rocznych sprawozdań z działalności NIK

skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli

Prezes NIK

trzej wieprezesi

dyrektor generalny

czternastu członków

cel działania NIK

Działania NIK mają dać obywatelom informacje o tym, jak wykorzystywane są środki pochodzące z płaconych przez nich podatków. Corocznie NIK przeprowadza kontrolę wykonania budżetu państwa przez rząd i podlegające mu organy. Jej wyniki są przedstawiane w przekładanej Sejmowi Analizie wykonaniabudżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

Grupy które kontroluje NIK:

Pierwsza grupa - podmioty tóre NIK ma obowiązek kontrolować (organy administracji rządowej, Narodowy Bank Polski, uniwersytety, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki wojskowe)

Druga grupa - organy samorządu terytorialnego, instytucje i służby komunalne

Trzecia grupa -instytucje państwowe (przedsiębiorstwa, fundacje, stowarzyszenia). NIK może kontrolować ich działalność, jeśli wykonują zadaniazlecone przez państwo, mają wobec niego zobowiązania finansowe lubwykorzystują państwowy majątek.

Trybunał Konstytucyjny

organ powołany do sśądzenia istiejącego już prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.

kompetencje TK

orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami

orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych

rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi

orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej

odpowiadanie na pytanie prawne

sygnalizowanie luk w prawie

rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

Skład Trybunału Konstytucyjnego:

15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (bez prawa do reelekcji) - kandydatów może zgłosić grupa min. 50 posłów lub Prezydium Sejmu RP

Prezes Trybunału Konstytucyjnego - kieruje pracam TK, reprezentuje go w kontaktach z innymi organami i instytucjami

Wiceprezes TK

powoływanie Prezesa i Wiceprezesa TK

Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP. Wybiera ich spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne (organ TK, w jego skład wchodzą wszyscy powołani przez Sejm sędziowie TK)

Działanie Trybunału Konstytucyjnego

TK zaczyna rozpatrywać, czy dsany akt prawny jest zgodny z Konstytucją na wniosek uprawnionych podmiotów, w odpowiedzi na pytania prawne oraz po wniesieniu skargi konstytucyjnej. Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.

podmioty uprawnione do zwrócenia się do TK

prezydent,

Marszałek Sejmu,

Marszałek Senatu,

premier,

grupa min. 50 posłów lub min. 30 senatorów

I Prezes Sądu Najwyższego

Prezes NSA,

Prokurator generalny,

Prezes Naczelnej Izby Kontroli,

Rzecznik Praw Obywatelskich,

Krajowa Rada Sądownictwa,

organy samorządu terytorialnego,

ogólnokrajowe organy związków zawodowych

kościoły i związki wyznaniowe.

W zależności od rozptrywanej sprawy w postępowaniu TK uczestniczą:

podmiot składający wniosek/skargę

organ wydający akt, którego dotyczy wniosek/skarga

sąd, który zadaŁ pytanie prawne

organ sytuowany partii politycznej, jeśli rozstrzygany probem dotyczy legalności jej funkcjonowania

organy państwa, między którymi doszło do sporu kompetecyjnego

Trybunał Stanu

organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji.

Kompetencje Trybunału Stanu

Głównym zadaniem TS jest orzekanie o odpowiedzialności konstytuucyjnej osób pełniących najwyższe stanowiska w panstwie.

Przed TS mogą stanąć

Prezydent

Premier

członkowie rządu

osoby którym premier powierzył kierowanie ministerstwem

Prezes NBP

Prezes NIK

członkowieKrajowej Rady Radiofonii i Telewizji

Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych RP

posłowie i senatorowie (tylko w związku z art. 107 Konstytucji - ograniczenie w prowadzeniu działalności gospodarczych)

Kary wymierzane przez TS:

zakaz piastowania stanowisk państwowych

utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)

odebranie praw wyborczych

utratę orderów oraz odznaczeń

kary, które przewiduje kodeks karny

Skład TS

przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego

dwóch zastępców

16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

Prokuratura

została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.

W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r.

Skład prokuratury:

Prokurator Generalny

Prokurator Krajowy i pozostali zaqstępcy Prokuratora Generalnego

prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Prokuratory Krajoej, prokuratur regionalnych, okręgowych, regionowych)

prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej

Kompetencje prokuratury:

prowadzenie/nadzorowanie postępowania przygotowawczego w przypadku spraw karnych, także poprzez sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,

nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu,

współpraca z jednostkami naukowymi w kwestii prowadzenia badań nad przestępczością,

podejmowanie działalności zmierzającej do ujednolicenia i prawidłowości stosowania prawa w sądach,

wytaczanie powództw w sprawach karnych oraz cywilnych,

koordynacja działań innych organów państwowych w zakresie ścigania przestępstw,

współdziałanie z innymi jednostkami w celu zapobiegania przestępczości,

opiniowanie projektów niektórych aktów normatywnych.

Instytut Pamięci Narodowej

Instyucja naukow-badawcza o uprawnieniach śledczych. Na jej czele stoi Prezes IPN, powołany przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję, ta sama osoba nie może pełnić funkcji przez więcej niż 2 kadencje. Kandydata na prezesa zgłasza Kolegium IPN - w jego skład wchodzi 9 członków wybieranych na 6-letnią kadencję. 5 z nich powołuje Sejm, po dwóch wskazuje Sejm i Prezydent.

zadania IPN

gromadzenie i zarządzanie dokumentami organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonymi od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.,

ściganie zbrodni nazistowskich i komunistycznych,

prowadzenie działalności edukacyjnej,

poszukiwanie miejsc spoczynku osób poległych w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego,

wydawanie opinii w zakresie tego, czy nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej symbolizują bądź propagują komunizm lub inny ustrój totalitarny

Rzecznik Praw Obywatelskich

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) istnieje od 1 stycznia 1988 roku. Jest to „jednoosobowy organ władzy państwowej, pełniący funkcję ombudsmana”. Podstawę prawną działalności Rzecznika stanowią Konstytucja RP oraz Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z 15 lipca 1987 roku. Gwarancją niezależności RPO jest przysługujący mu immunitet.

Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany jest przez Sejm (i za zgodą Senatu). Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i formalnie nie może dana osoba pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje.

kiedy można pozbawić RPO stanowiska

sądownie stwierdzono, iż oświadczenie lustracyjne Rzecznika jest fałszywe,

osoba zrzeka się sprawowania swojej funkcji,

Rzecznik nie ma już możliwości pełnienia swoich obowiązków ze względu na chorobę, ułomność bądź brak sił – co znajduje potwierdzenie w odpowiednim orzeczeniu lekarskim