Literatura XX wieku - polski

Co to jest satyra i w jak się przejawia? Podaj przykład z twórczości Juliana Tuwima (przykład tekstu)

Co to jest satyra i w jak się przejawia? Podaj przykład z twórczości Juliana Tuwima (przykład tekstu)

Satyra to tekst lub wypowiedź, która ma ośmieszyć postawę lub zjawisko, lecz nie człowieka. Przykładowym tekstem satyrycznym Juliana Tuwima jest ,,Bal w operze

Streść mit o szklanych domach i wykaż w jakim celu Seweryn Baryka przedstawił go Cezaremu

Mit o szklanych domach - Seweryn Baryka w drodze do Polski, opowiedział Cezaremu mit o szklanych domach. Jego założeniem było to, że w Polsce żyje doktor Baryka, kuzyn Seweryna, który kupił fragment polskiego wybrzeża. Otworzył fabryki szkła nad Morzem Bałtyckim, zasilane prądem morskim. Szkło powstawało z piasku. Cały proces był tani, a więc był łatwo dostępny dla ludzi. Domy powstawały w całej Polsce, były nowoczesne i czyste, co zapobiegało rozproszeniu się chorobom. Były zasilane wodą - zima w ich ścianach płynęła gorąca, a latem - zimna woda.

Seweryn Baryka przedstawił ten mit Cezaremu, aby przekonać go że życie w Polsce to utopia, a źródło tej utopii to rozwój techniki i nauki

Jaka konwencja dominuje w części ,,Nawłoć?

Dominuje konwencja komiczno-sielankowa. Można stwierdzić poprzez zabawne wypowiedzi księdza lub sytuację, w której Wanda uciekała przed perliczką

Jaka konwencja dominuje w ,,Moralności Pani Dulskiej'“?

Dominuje konwencja naturalistyczna.

Jakie warstwy układu dzieła literackiego wyodrębnił Roman Ingarden?

• warstwa brzmieniowa,

• w. znaczeniowa,

• w. wyglądów = konkretyzacja,

• w. symboliczna - przesłanie

Wyjaśnij kim byli Skamandryci i wymień dwóch przestawicieli tej grupy. Wymień trzy cechy ich poezji

Skamandryci byli grupą poetycką. Ich program to m.in. wolność od konieczności służenia sprawie narodowej, mowa potoczna w poezji, niechęć do patosu.

Przedstawiciele to - Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski

Cechy poezji Skamandrytów:

• dynamizm,

• niechęć do patosu,

• fascynacja światem

Jakie znaczenie symboliczne ma tytuł ,,Rozdziobią nas kruki i wrony” w noweli Stefana Żeromskiego?

Tytuł symbolizuje sytuację Polski podczas powstania styczniowego. Tytułowe ,,kruki i wrony” to inaczej zaborcy, którzy pragną kontrolować Polskę i przywłaszczyć ją sobie.

Czym jest dulszczyzna?

Dulszczyzna to postawa pełna obłudy i hipokryzji. ,,To co wstydliwe zostaje ukryte”. Dbanie o pozory i o tworzenie dobrego wizerunku

Czy podróż Seweryna i Cezarego Baryków z ,,Przedwiośnia” można uznać za pielgrzymkę? Odpowiedź uzasadnij.

Arg1: Próbowali oni wrócić do swojej ziemi świętej, jaką była Polska,

Arg2: Spotkali się z trudem podczas podróży, co także jest obecne podczas pielgrzymki (zwłaszcza tej Biblijnej)

Po czym rozpoznamy konwencję baśniową?

• postacie fantastyczne,

• dobro zwycięża nad złem,

• niepisane normy moralne np.: nie ma winy bez kary

Wymień 4 cechy poezji Juliana Tuwima

• potoczność,

• język przeciętnego człowieka,

• zainteresowanie zjawiskami społecznymi,

• szacunek dla tradycji: klasycznej, renesansowej, i romantycznej,

• żart i ironia

Gdzie w literaturze pojawiają się sarmaci?

• ,,Potop” Henryk Sienkiewicz,

• ,,Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz,

• ,,Zemsta” Aleksander Fredro

Wyjaśnij co oznacza tytuł ,,Przedwiośnie” w kontekście:

a) życia Cezarego Baryki,

b) historii Polski

a) W kontekście życia Cezarego Baryki oznacza początek rozwoju i kreowania się młodego chłopaka - patrioty. Jest on na początku swojego życia a przedwiośnie jest tego piękną metaforą. Jego losy zbierze pośrednio z losem Polski, bowiem ona również znajduje się w okresie przed rozkwitem,

b) W kontekście historii Polski oznacza przebudzenie przed “Wiosną” narodową, czyli okresem, gdy ona na nowo powstanie oraz zacznie się rozwijać ekonomicznie i co ważniejsze społecznie. Przedwiośnie jest okresem początkowym rozwijania i powrotu Polski, systematyzowania kraju, tworzenia go po 123 latach zaborów Rzeczpospolitej

Podaj jedna z dwóch możliwych interpretacji utworu ,,Herostrates” Jana Lechonia

1. Chęć porzucenia tradycji narodowowyzwoleńczej, uwolnienie artysty od obowiązku służenia sprawie narodowej i pisania poezji tyrtejskiej

2. Odróżnienie potocznego rozumienia idei romantycznych (tworzące stereotypy i kojarzą się z mitycznym myśleniem) od prawdy o nich

Wyjaśnij jaką funkcję w literaturze pełni motyw balu oraz czego symbolem może być. W odpowiedzi odwołaj się do utworu ,,Bal w operze” Juliana Tuwima

W literaturze motyw balu pełni funkcję np. jako kulminacyjny punkt utworu lub też kluczowy element akcji. Jego symbolika jest różna w zależności od utworu - może być metaforą życia, miejscem spotkania grup społecznych, areną doniosłych wydarzeń lub ukazaniem różnic społecznych między grupami ludzi (przykładowo w części III Dziadów Adama Mickiewicza bal u Senatora). W utworze ,,Bal w operze” Juliana Tuwima pełni właśnie ukazania, że elity często nie różnią się od zwykłych ludzi, lecz kreują się na ludzi lepszych od innych. Cały ukazany bal może również być metaforą życia jak i upadek moralny klasy wyższej.

Jakie wyróżniamy obszary objęte tabu?

• fizyczność i fizjologia (choroba, ludzka cielesność),

• psychika (choroby, zaburzenia psychiczne, uzależnienia, kompleksy),

• prywatność (seksualność, nagość, intymność),

• sprawy społeczne (życie społeczne, rytuały, zachowania społeczne, wartościowanie etyczne i kulturowe)

Wymień przedstawicieli chłopstwa w ,,Weselu”

• panna młoda (Jadwiga Mikołajczykowa),

• czepiec,

• Jasiek,

• gospodyni,

• Marysia (Maria Mikołajczyk),

• Kuba,

• ojciec (Jacenty Mikołajczyk),

• żyd,

• Rachela,

• Isia,

• Klimina

Kogo nazywamy kołtunem? Podaj 3 przykłady z ,,Moralności Pani Dulskiej”

kołtun, to osoba, dla której priorytetem życiowym jest szacunek i dobra opinia, nie kieruje się zasadami moralnymi, a raczej udaje, że nimi się kieruje; udaje swój wizerunek

Przykłady:

• Pani Aniela Dulska,

• Zbyszko Dulski,

• Hesia Dulska.

Co symbolizował każdy duch objawiony w ,,Weselu”?

• Stańczyk - wspomnienie czasu świetności Polski, troska patrioty o los ojczyzny,

• Hetman - zdrada ojczyzny,

• Widmo - miłość romantyczna, poezji romantycznej,

• Rycerz - chwalebna historia i zwycięstwo polskiego rycerstwa,

• Upiór - aluzja rabacji galicyjskiej, przypomnienie o upadku Rzeczypospolitej i jej bolesnej przeszłości,

• Werynhora - nadzieja, obietnica lepszej przyszłości, z którą związana jest wolność

Opisz mit narodowy chłopa piasta. Na czym polega?

Jest to wiara w mądrość chłopa i jego patriotyzm. Nie jest to obecne w ,,Weselu”. Chłop miał być symbolem pracowitości, a także siły narodowej

Jaką rolę pełni taniec w ,,Weselu”?

Taniec w ,,Weselu” symbolizuje bezsensowne działania, które wynikają z niemocy. ,,Chocholi taniec”, który występuje w ,,Weselu”, symbolizuje porzucenie walki o niepodległość Polski, a także jej zniewolenie.

Wyjaśnij, czym jest futuryzm

odrzuca normy, tradycje, trzeba patrzyć w przyszłość i pisać po swojemu, nie przestrzegając norm

Wyjaśnij czym jest i jakie wyróżniamy normy językowe

Zbiór elementów języka (ich form, wyrazów, związków wyrazowych i sposobów ich używania [tworzenia, wymawiania]), które w danym momencie użytkownicy języka uznają za wzorcowe lub poprawne

Występują normy:

• wzorcowa - elementy, zgodne z tradycją językową, regułami gramatycznymi i utrwalonym znaczeniem (obowiązuje w oficjalnych wypowiedziach),

• użytkowa - zbiór wyrazów, ich form, połączeń (są mniej staranne, używane w kontaktach swobodnych i sytuacjach nieoficjalnych [w j. mówionym])

Czym jest mitologizacja i jaką funkcję pełni w ,,Chłopach”?

Mitologizacja to ułożenie faktów w sposób zaplanowany aby opowiadały pewną historię. W ,,Chłopach” determinuje to losy bohaterów dwoma czynnikami, które się zazębiają czyli zmiana pór roku i obrzędy liturgiczne

Wymień trzy cechy konwencji naturalistycznej. W jakim tekście występuje?

• świat przedstawiony jako dżungla,

• człowiek to istota poddana popędom oraz instynktom,

• determinizm, erotyka, fizjologia,

  Przykład lektury - ,,Moralność Pani Dulskiej” Gabriela Zapolska

Dlaczego Cezary Baryka szedł na czele demonstracji?

Cezary nie popierał poglądów komunistycznych ani narodowych. Swoim buntem reprezentował on zbiedzonych Polaków

Do wpłynęło na okres dojrzewania Cezarego Baryki?

• rewolujca bakińska,

• śmierć matki,

• powrót ojca,

• mit o szklanych domach,

• powrót do Polski,

• śmierć ojca

Czym jest dadaizm?

Jest to postawa artystyczna, manifestowana w anarchicznych, pozornie nonsensownych, świadomie szokujących publiczność wystąpieniach i manifestach

Czym jest behawioryzm i kto jest jego twórcą?

Twórcą behawioryzmu był James Watson. Przedmiotem badań psychologicznych mogą być ludzkie zachowania, natomiast świadomość i stany umysłu są pozbawione naukowego znaczenia. Człowiek to prosta maszyna, nie ma żaden świadomości czy podświadomości. Są tylko mechanizmy, których człowiek jest mechanizmem

Co to są kasandryczne przepowiednie?

Są to przepowiednie, które nie zostaną wysłuchane

Jakie istniały grupy społeczne w XX-leciu międzywojennym?

• skamandryci,

• futuryści,

• awangarda krakowska,

• druga awangarda

Czym jest erotyk? Podaj przykład z literatury

Jest to utwór o tematyce miłosnej, akcentuje miłość zmysłową, służy ukazaniu jej wielowymiarowości.

Przykład - ,,Lubię kiedy kobieta” Kazimierz Przerwa Tetmajer

Podaj cechy charakteryzujące Zbyszka Dulskiego

• egoista,

• manipulant,

• nachalny,

• udaje dekadenta/buntownika,

• przedmiotowo traktuje kobiety,

Opisz relacje Cezarego Baryki i Karoliny Szarłatowiczówny

Cezary od początku żartobliwie flirtował z dziewczyną. Doszło jedynie do zwierzeń i kilku pocałunków. Karolina taktowała tą relacje poważnie, lecz Cezary nie chciał stałego związku, ponieważ inna kobieta zawróciła mu w głowie

Podaj min. 4 cechy charakteryzujące Aniele Dulską

• ograniczona,

• hipokrytka,

• bezduszna,

• egoistka,

• władcza

Wskaż teksty w których występuje motyw tańca i wyjaśnij jaką pełni funkcję

• ,,Wesele” Stanisław Wyspiański - chocholi taniec, symbol zniewolenia narodu, bierności, niemocy, bezsilności, stanu uśpienia,

• ,,Illiada” Homer - szczęście po zakończeniu 10- letniego oblężenia Troi,

• ,,Przedwiośnie” Stefan Żeromski - ukazuje uczucie miłości i zazdrości, poprzez przedstawienie bohaterów, ich zachowania i wyglądu,

• ,,Romeo i Julia” William Shakespeare - taniec Romea i Julii (jest wyrazem uwielbienia, elementem przedstawiającym miłość od pierwszego wejrzenia);

• ,,Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz - polonez Tadeusza z Zosią (jest to wyraz nadziei na wyzwolenie spod carskiego buta, wyraz zgody narodowej)

Zinterpretuj motyw szkolnych domów w powieści Stefana Żeromskiego i wykaż na czym polega demitologizacja tej idei w wierszu Stefana Różyckiego pt.: ,,Szklane domy”

Motyw szklanych domów w powieści Żeromskiego miał być rozwiązaniem wszystkich problemów. Był symbolem nadziei i marzeń Seweryna Baryki o wolnej i rozwijającej się Polsce. Rozwój techniczny miał gwarantować dobrobyt i był alternatywą dla komunistycznych haseł. Dzięki rozwojowi, społeczeństwo miało być równe, sprawiedliwe i pozbawione biedy. W wierszu Stefana Różyckiego demitologizacja polega na zanegowaniu czystego, pięknego kraju, ukazując ludzi biernych i zniewolonych

Wymieć 3 symboliczne przedmioty występujące w ,,Weselu” Stanisława Wyspiańskiego oraz podaj ich symbolikę

• złoty róg - symbol rozpoczętego powstania, zagrzewania do walki; symbol przegranej (Jasiek gubi złoty róg),

• złota podkowa - symbol szczęścia zachowanego na później; symbol chciwości chłopów oraz ich egoizmu,

• pawie pióro - symbol dumy i pychy narodowej

Podaj autora i tytuł utworu w którym występuje technika oniryczna

Michaił Bułhakow ,,Mistrz i Małgorzata” - ukazanie absurdów Rosji XX wieku

Z jakiego utworu jest zaczerpnięte motto powieści ,,Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa?

,,Faust” Johann Wolfgang von Goethe

Jakie problemy poruszane są w ,,Moralności Pani Dulskiej”?

• problem powszechnej hipokryzji (Aniela Dulska wbrew deklarowanym surowym zasadom moralnym toleruje romans syna ze służąca Hanką),

• dbanie tylko o opinię publiczną (Aniela Dulska przed sąsiadami pokazywała się jako wzorowa gospodyni i matka, która dbała o swoją rodzinę, w rzeczywistości jawi sie jako zupełnie inna osoba, która od samego rana terroryzuje domowników. Aniela wychodziła z założenia, że w domu należy prać brudy, a na zewnątrz dbać o dobra opinię),

Podaj tytuł i autora tekstu z którego pochodzą następujące słowa: Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział

,,Moralności Pani Dulskiej”

Wymień główne założenia katastrofizmu Spenglera

• społeczeństwa przechodzą stałe etapy rozwoju,

• kultura społeczeństwa rozwija się w okresie jedno wzrostu,

• każda kultura musi się przerodzić w cywilizacje i ulec zagładzie,

• cywilizacja powstaje w schyłkowym okresie rozwoju społeczeństwa

Wyjaśnij co to konsonans i podaj w jakim utworze literackim możemy go spotkać

konsonans - celowe nagromadzenie podobnie brzmiących spółgłosek w celu osiągnięcia efektu brzmieniowego w utworze literackim

Przykład ,,Słowisień” Julian Tuwim

Wyjaśnij kim jest sarmata

Nazywamy tak szlachtę żyjącą w XVII wieku.

Cechowała ich porywczość, pijaństwo, wybuchowość.

Jak wiersz ,,Bal w Operze” ukazuje przedstawionych tam ludzi?

Wiersz ,,Bal w Operze” przedstawia przyjęcie, na które zaproszona zostaje elita, ludzie z wyższych sfer.

Przyjeżdzają drogimi samochodami, w markowych sukniach. Na miejscu również są dziennikarze, którzy opisują wydarzenie jako wyjątkowe i niezwykłe.

Jednak w rzeczywistości ludzie sa pozbawieni kultury osobistej, zachowują sie jak zwierzęta wypuszczone na wolność, czemu dowodzi sposob spożywania posiłków. Autor w swoim utworze chce udowodnić to, że nie tylko wygląd i pieniądze są ważne. Istone jest to kim tak naprawdę jesteśmy.

,,Nie zna innych upojeń oprócz samej siebie, I chce sie wciąż powtarzać da własnej dziwoty’’ Z jakiego tekstu pochodzi cytat? Podaj tytuł i autora

„ W malinowym chruśniaku” Bolesław Leśmian

Wyjaśnij kim byli Futuryści i wymień dwóch przedstawicieli tej grupy

Futuryści są przeciwnikami przeszłości, całą uwagę skierowują na przyszłość; krytykują wszystko, co tradycyjne i logiczne, przełamują zasady, które ograniczają swobodę tworzenia; kult cywilizacji, techniki i nowoczesności; też nowoczesna estetyka, dadaizm (dziecko-naśladowcze dźwięki), są przeciw zasadom ortografii

Przedstawiciele:

• Tytus Czyżewski,

• Stanisław Młodożeniec

Przedstaw główne założenia Freuda

• w psychice człowieka istnieją trzy sfery: id, ego i superego,

• Id to sfera nieświadomości, ego - Świadomość, superego to uwewnętrznione normy społeczne i wzorce kulturowe,

• nieświadomość ujawnia się przez sny, czynności omyłkowe i twórczość artystyczną

Jaką role w ,,Mistrzu i Małgorzacie” pełnią diabły?

• mają ukazać wady Moskiewskiego społeczeństwa,

• mają ukazać prawdziwe wartości Moskwian (czego pragną)

Cechy poezji Leśmiana i ich przykłady

Poezje:

• ,,Dziewczyna”,

• ,,W malinowym chruśniaku…”

Cechy:

• ukazanie, że świat jest uniwersalny,

• neologizmy,

• natura jest panteistyczna, czyli boska

Co to jest urus językowy?

to jak się mówi, czyli jak się porozumiewamy

Czym są neologizmy?

Neologizmy to wyrazy, zwroty lub znaczenia wyrazów nowo powstałe w jakimś języku

Wskaż 3 bohaterów wraz z ich lustrzanymi odbiciami w Weselu

• Jasiek - duch Józia,

• (Marysia) Maria Mikołajczykówna - Widmo,

• Dziennikarz - Stańczyk,

• Poeta - Rycerz,

• Pan Młody - Hetman,

• Dziad - Upiór,

• Gospodarz - Wernyhora

Wymień 3 diabłów - członków świty Wolanda

• Abaddon,

• Behemot,

• Azazello

Wyjaśnij czym jest tabu językowe i wskaż jego źródła

tabu językowe - wyrazy/zwroty, których nie należy używać, ponieważ są one kontrowersyjne lub budzą wstyd. Łamanie norm społecznych.

Źródła tabu językowego:

• konwencja,

• światopogląd religijny,

• światopogląd magiczny,

• normy kulturowe i obyczajowe,

• poprawność polityczna

Wymień 3 różne funkcje motywu tańca w 3 różnych utworach literackich

• ,,Wesele” Stanisław Wyspiański - wyrażają smutek, związany z przegraniem/poddaniem się

• ,,Illiada” Homer - wyraża szczęście,

• ,,Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz - symbol połączenia sił, metafora do odzyskania niepodległości (taniec na weselu, gdzie tańczy szlachta, chłopi i wojskowi),

• ,,Romeo I Julia” William Szekspir - miłość od pierwszego wejrzenia, szczęście i zainicjowanie związku,

• ,,Przedwiośnie” Stefan Żeromski - flirt Cezarego, taniec Cezarego i Karoliny (podziw u widzów - przedstawienie bohaterów),

• ,,Chłopi” W.S.Reymont - Jagna i Maciej tańczący oberka na swoim weselu (radość życia)

Wymień 3 diabłów - członków świty Wolanda

• Behemot,

• Azazello,

• Abaddon

Wykaż intertekstualność ,,Mistrza i Małgorzaty

• nawiązanie do ,,Fausta” Johanna Wolfganga von Goethego (motto, motyw paktu z diabłem, to samo imię bohaterki co w dramacie Goethego, to samo imię diabła)

• nawiązanie do Biblii/Ewangelii (Barabasz = Bar Raban, Jeszua Ha-Nocri = Juda z Kiriatu),

• nawiązanie do istniejących miejsc (Sanhedryn)

Czym różni się koncepcja ciała i duszy wg koncepcji św. Augustyna i św. Tomasza?

• św. Augustyn - Bóg uczynił ciało człowieka na swój obraz i podobieństwo, obdarzając go duszą, aby przez rozum był lepszy niż wszystkie inne istoty, które są na ziemi. Człowiek jako istota stworzona przez Boga otrzymał moc panowania nad światem,

• św. Tomasz - człowiek to nierozerwalne złożenie duszy i ciała. Nie należy jednak traktować ciała wyłącznie jako narzędzia duszy, gdyż ciało i dusza posiadają wspólne działania, które należy przypisywać całemu człowiekowi