Taal tussen natuur en cultuur

usage based linguistics

gebruiksgebaseerde taalkunde, niet gebaseerd op logica maar taalstructuur gebaseerd op het concrete gebruik van taal

natuurlijke taal

een taal die zich spontaan ontwikkelt bij ieder mens na zijn geboorte, zonder bewuste beslissing

Kunsttalen

talen die op een bepaald moment bewust door mensen ontworpen zijn om natuurlijke talen te vervangen

Characteristica Universalis

een ideale (en universale) taal die duidelijkheid schept en culturele verschillen kan overbruggen. Onvolkomendheden van natuurlijke talen (zoals ambiguïteit) worden verbeterd

graphemics/graphematics

wetenschap over schriftsysteem

alfabetisch schrift

geschreven tekens corresponderen met klank

syllabisch schrift

tekens corresponderen met lettergrepen

logografisch schrift

tekens corresponderen met begrippen/woorden

homesign

systeem van gebaren dat wordt ontwikkeld door kinderen van dove ouders

iconisch

tekens lijken niet op de dingen waar ze naar verwijzen

referentiële waarde

naar iets in wereld verwijzen

lexigram

teken dat iets betekent

multimodaal

niet beperkt tot klanken, maar ook spontane gebaren, lichaamshouding en gezichtsuitdrukkingen

vocaalauditief

gesproken en beluisterd

denotatie

alle objecten en personen waar een woord naar kan verwijzen

referent

specifieke verwijzing

paralinguïstische signalen

manier waarop woorden worden uitgesproken (klemtoon, snelheid, intonatie)

onomatopeën

klanken in letters weergegeven

dubbele articulatie

bestaan uit fonemen en morfemen waardoor oneindig aantal combinaties mogelijk is met eindig aantal klanken

articulatie

verdeling geheel in kleinere delen

kritische periode

periode waarin kinderen moeten leren spreken omdat ze anders nooit meer zullen kunnen leren spreken zoals andere kinderen (voor puberteit)w

wolfskinderen/enfants sauvages

kinderen die niet in talige context opgegroeid zijn

turn-taking

beurtwisseling

displacement

onafhankelijk zijn van hier en nu

discreet

van elkaar te onderscheiden

principe van compositionaliteit

Een oneindig aantal onbekende zinnen produceren met woorden waarvan wij de betekenis kennen

criterium van wederzijdse verstaanbaarheid

als twee sprekers elkaar verstaan, spreken ze dezelfde taald

dialectcontinuüm

dialecten lopen vloeiend over, geen duidelijke grenzen waardoor dialecten op elkaar lijken en soms mensen met een bepaald dialect elkaar wel kunnen verstaan terwijl moedertaal anders is

taalpolitiek

macht centraliseren door bepaalde taal als model te kiezen in staat

metaforische transfer

woord van bepaald kennis- of ervaringsdomein in ander domein gebruiken, want gelijkenis tussen domeinen

metonymische transfer

binnen een kennisdomein bepaalde associaties bij woorden verschuiven, gelijkenis tussen verschillende domeinen zien speelt geen rol

betekenisveralgemening/ generalisatie

woord verwijst naar meer elementen buiten de taal dan oorspronkelijk

betekenisvernauwing / specialisatie

woord verwijst naar minder elementen dan oorspronkelijk

grammaticalisatie

proces waarbij lexicale woorden evolueren tot grammaticale woorden/elementen

lexicale woorden

woorden die in het lexicon zitten en een rijke betekenis hebben, uitbreidbare klasse

grammaticale woorden

Een gesloten lijst woorden met een abstractere betekenis die grammaticaal verband tussen andere woorden aanduiden

Grammaticalisation clines

grammaticalisatie volgt meestal een bepaald pad en dit pad is gemotiveerd

reanalyse

vorm van woordgroep verandert zonder dat de onderliggende structuur verandert

sociolecten

sociale groepen die eigen taalvarianten/'dialecten' ontwikkelen

ideolecten

taal van ieder individu

Indo-Europees

taal die oorspronkelijk gesproken werd waar alle talen vandaan komen

historisch-comparatieve taalkunde

door comparatief onderzoek tussen talen en hun elementen inzicht krijgen (in de oorsprong van taal)

etymologie

herkomst woord

Indo-Europese taalfamilie

gemeenschappelijke voorvorm Europese talen en Sanskrit

proto

geconstrueerd, hypothetisch

lenition/lenitie

klanken die moeilijker uit zijn te spreken veranderen naar gemakkelijkere klanken

isolaten

talen die geen enkele affiniteit vertonen met andere talen

gedeelde intentie

veronderstellen dat mensen samenwerken en hulpvaardig zijn

joint attentional frame

gedeeld aandachtskader, doelgerichte activiteiten waarbij zowel kind als ouder focussen op zelfde element binnen omgeving

ostentatieve definitie

woord aanleren door te wijzen

whole object assumption

feit dat mensen geboren worden met de neiging om de wereld waar te nemen in termen van hele objecten

basic level niveau

niveau meest relevante informatie die gemiddelde taalgebruiker kent

taaltypologie

structuurkenmerken en -patronen van verschillende talen beschrijven om zo verschillende taaltypes in kaart te brengen en te bepalen welke types mogelijk zijn en welke niet

isolerende talen

alle woorden zijn onveranderlijk, grammaticale concepten worden uitgedrukt door afzonderlijke woorden

agglutinerende talen

woorden samengesteld uit morfemen, elke grammaticale betekenis wordt uitgedrukt door een afzonderlijk morfeem (dus deeltje aan woord geplakt)

flecterende talen

woorddelen kunnen meer dan één grammaticale betekenis tegelijkertijd uitdrukken

incorporerende/polysynthethische talen

iets in het ww toevoegen waardoor de term die ontstaat zowel woord als zin is

analytische talen

gebruiken verschillende woorden om uit te drukken wat in een synthetische taal in 1 woord uitgedrukt wordt

syntactische taaltypes

taaltypes op basis van structuur van zin en woordvolgorde

universalia

kenmerken (eigenschappen of patronen) die in alle talen van de wereld voorkomen

absolute universalia

kenmerken die voorkomen in alle talen

onvoorwaardeijke universalia

voor alle talen T geldt: heeft eigenschap P

voorwaardelijke (implicatieve) universalia

vooral alle talen T geldt: heeft eigenschap P, heeft ook eigenschap Q

syntaxis

studie structuur van zin

productiviteit/creativiteit van taal

met een eindig lexicon en een eindig aantal syntactische regels/structuren een oneindig aantal zinnen kunnen produceren

hiërarchische structuur

zin wordt onderverdeeld in kleinere onderdelen

structureel ambigu

twee interpretaties mogelijk naargelang structuur

boomstructuren

schema om hiërarchische structuur in zin weer te geven

constituenten

onderdelen van zin

analyse in directe constituenten

zin splitsen in woordgroepen, die weer splitsen: watervaleffect

regelsysteem

boomstructuur weergeven in regels, boom kunnen opbouwen vanuit die regels

woordgroepen

een groep woorden die in een zin samen horen en zich als een eenheid gedragen

vervangingstest

groep woorden vormt constituent wanneer door één proform vervangen kan worden

proform

één woord dat een ander woord of woorden kan vervangen (pronomen, voornaamwoord, verwijswoord...)

verplaatsingstest

opeenvolging van woorden die binnen zin samen verplaats kan worden, vormt een constituent

hoofd/kern

centrale element woordgroep

complementen

elementen waarvan de aanwezigheid is vereist door het hoofd van de woordgroep

adjuncten/toevoegingen

niet geselecteerd door hoofd, heeft lossere relatie met hoofd dan een complement

specificeerders

tussen complement en adjunct in, bv determinatoren

distributie van een woord

het geheel van contexten waarin een bepaalde woordsoort kan worden gebruikt en bij welke niet

rechtshoofdig

hoofd staat rechts van woord

lexicon-en-syntaxis-model

grammatica = lexicon (betekenisdragende woorden) + syntaxis (betekenisloze regels/elementen)

analogie

woord gebruiken in vergelijkbare context (bij ontwikkeling taal)

universele grammatica

aangeboren grammaticaregels, bepaalde structuren in menselijk brein

armoede van de stimulus

Het taalaanbod is te arm om grammaticale regels te ontwikkelen

samenvoegregel (merge)

Zinnen en woordgroepen zijn allemaal opgebouwd op de basis van hetzelfde principe: twee elementen samenvoegen waarvan 1 het hoofd is

constructie

een associatie van een syntactisch patroon die met een betekenis is ons geheugen is opgeslagen

idiomatische uitdrukkingen

uitdrukkingen waarbij geen enkel element vervangen kan worden, zoals spreekwoorden

semi-productief

constructies waarvan een aantal elementen vervangen kan worden

usage-based

zoals het in het dagelijks gebruik voorkomt/gebeurt

taalspecifieke principes

kwaliteiten die ons toelaten een taal te leren

schematisering

gelijkenissen zien tussen woordgroepen om er een abstract schema uit af te leiden waarin linguïstisch materiaal ingevoegd kan worden in open plaats

holofrase

een woord van één lettergreep die een gedachte weergeeft

pivot/ankerpunt

Een bepaald lexicaal item als ankerpunt gebruiken om van daaruit meer lagen toe te voegen

semantiek

betekenisleer, hoe krijgen woorden betekenis

lexicale semantiek

identificeren betekenissen van lexicon

lexicografie

de wetenschap van het opstellen van woordenboeken

grammaticale semantiek

Wetenschappelijke studie van de betekenis van grammaticale woorden (en elementen) en constructies

genus proximum

kleinste overkoepelende algemene klasse

*Differentias specificas*

bepaalde specifieke kenmerken die worden binnen klasse onderscheiden